चालू घडामोडी | श्री राम सुतार यांना महाराष्ट्र भूषण पुरस्कार प्रदान | Shri Ram Sutar conferred with Maharashtra Bhushan Award

Important Affairs

07-11-2025

चालू घडामोडी | राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस | National Cancer Awareness Day

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस

National Cancer Awareness Day

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1. 2 फेब्रुवारी

2. 8 मार्च

3. 7 नोव्हेंबर

4. 1 डिसेंबर

उत्तर : 7 नोव्हेंबर

कर्करोगाविषयी जनजागृती करण्याकरिता दरवर्षी 7 नोव्हेंबर हा दिवस राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

(नोट : जागतिक कर्करोग दिवस हा 4 फेब्रुवारी या दिवशी असतो.)

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस साजरी का करण्यात येतो ?

• कर्करोगामुळे दरवर्षी लाखो लोक मृत्युमुखी पडतात.

• कर्करोग हे जगभरातील मृत्यूचे दुसरे प्रमुख कारण आहे.

• जगभरात, 6 पैकी 1 मृत्यू कर्करोगामुळे होतो.

• कर्करोगाची लक्षणे, कारणे आणि उपचारांबद्दल लोकांमध्ये जागरूक निर्माण करण्यासाठी

• लोकांना वेळेवर तपासणी करण्यासाठी प्रवृत्त करण्यासाठी

• कर्करोगाची भीती कमी करण्यासाठी

राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस 7 नोव्हेंबर ला का साजरी करतात ?

• 7 नोव्हेंबर या दिवशी नोबेल पारितोषिक विजेत्या शास्त्रज्ञ मेरी क्युरी यांचा वाढदिवस असतो.

• मादाम क्युरी (Madame Marie Curie) यांनी कॅन्सरशी लढण्यात महत्त्वाचे योगदान दिले.

• त्यांच्या या योगदानाच्या स्मरणार्थ 7 नोव्हेंबर हा दिवस राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो.

कर्करोग (कॅन्सर) म्हणजे काय ?

What is Cancer ?

• जागतिक आरोग्य संघटने नुसार, कर्करोग हा रोगांचा एक मोठा समूह आहे, जो शरीराच्या जवळजवळ कोणत्याही अवयव किंवा ऊतींमध्ये सुरू होऊ शकतो.

• यामध्ये, पेशी अनियंत्रितपणे वाढतात आणि सामान्य मर्यादेपलीकडे जातात आणि शरीराच्या आसपासच्या भागांवर आक्रमण करतात.

कर्करोगाची (कॅन्सर ची) प्रमुख लक्षणे कोणती ?

• वेगाने वजन कमी होणे

• सातत्याने येणारा खोकला

• रक्तस्त्राव

• रक्ताच्या गाठी येणे

• कायम थकवा जाणवने

• पोटात दुखणे इत्यादी.

[ karkrogachi pramukh lakshane, vegane vajan kami hone, satyatane yenara khokla, raktasarav, raktachya gathi hone, potat dukhne, kayam thakva janavane, वेगाने वजन कमी होणे, सातत्याने येणारा खोकला, रक्तस्त्राव, रक्ताच्या गाठी येणे, कायम थकवा जाणवने, पोटात दुखणे इत्यादी. ]

भारतातील कर्करोगाचे सर्वात सामान्य प्रकार कोणते ?

• स्तनाचा कर्करोग

• तोंडाचा कर्करोग

• फुफ्फुसाचा कर्करोग

• घशाचा कर्करोग इत्यादी.

[ sthanacha karkrog, breast cancer, tondacha karkrog, mouth cancer, ghasyacha karkrog, throat cancer, fufusyacha karkrog, lung cancer ]

कर्करोग प्रतिबंधात्मक (टाळण्यासाठीचे) उपाय कोणते ?

• सकस आहार घेणे

• नियमित व्यायाम करणे

• तंबाखू-दारू टाळावे

• वेळोवेळी नियमित तपासणी करणे ; इत्यादी

कर्करोगाची कारणे कोणती ?

• तंबाखू सेवन : तंबाखूचे सेवन, धूम्रपान हे भारतातील कर्करोगासाठी जबाबदार सर्वात मोठे कारण आहे.

• सरकारी आकडेवारी नुसार, पुरुषांमध्ये अंदाजे 40 ते 50 टक्के आणि महिलांमध्ये 20 टक्के कर्करोग हा तंबाखूमुळे होतो.

• अल्कोहोल

• आवश्यक पोषण आहाराची कमतरता

• निष्क्रिय राहणीमान

• किरणोत्सर्गी संपर्क - आयनीभवन करू शकणाऱ्या विकिरणामुळे उदाहरणार्थ, क्ष किरणांच्या समवेत सतत काम करणे,

• विषारी रसायनांच्या संपर्कात काम करणे.

कर्करोगाचा उपचार कसा शक्य आहे ?

• कर्करोग व्यक्तीच्या शरीरात किती पसरला आहे आणि तो कोणत्या टप्प्यावर आहे, कर्करोगाचा विकार कोणता यावर कर्करोगाचा उपचार अवलंबून असतो.

• रसायनोपचार (Chemotherapy), इम्युनोथेरपी, किरणोत्सर्गी उपचार (Radiotherapy), शल्य चिकित्सा (Surgery) इत्यादी उपचाराचे पर्याय कर्करोगाच्या उपचारात वापरले जातात.

• कर्करोगावरील उपचार पद्धती ही रुग्णाच्या आरोग्यावरही अवलंबून असते.

• कर्करोगाचे सुरुवातीलाच निदान केले तर तो सहज बरा होऊ शकतो.

Important Affairs

05-11-2025

चालू घडामोडी | परिघीय रोगप्रतिकार सहिष्णुता म्हणजे काय ? | What is Peripheral Immune Tolerance ?

परिघीय रोगप्रतिकार सहिष्णुता म्हणजे काय ?

What is Peripheral Immune Tolerance ?

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - शोध आणि शास्त्रज्ञ, रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 2025 चा शरीरक्रियाविज्ञान किंवा वैद्यकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार कोणत्या विषयावर देण्यात आला?

1. मेंदूच्या कार्यावर

2. हृदयविकारावर

3. परिघीय रोगप्रतिकार सहिष्णुता वर

4. रक्तगट शोधावर

उत्तर : शरीरातील “परिघीय रोगप्रतिकार सहिष्णुता” (Peripheral Immune Tolerance)

बातमी काय ?

• 2025 चा शरीरक्रियाविज्ञान किंवा वैद्यकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार (फिजिओलॉजी किंवा मेडिसिनचा) नोबेल पुरस्कार रोगप्रतिकार प्रणालीशी (Immune System) संबंधित संशोधनासाठी देण्यात आला आहे.

• या संशोधनामुळे वैज्ञानिकांना समजले की आपले शरीर परक्या जंतूंना ओळखून त्यांच्याशी लढते, पण आपल्या स्वतःच्या पेशींवर हल्ला करत नाही.

• ही समज आजारांवर उपचार, लसीकरण, आणि शरीरातील बिघाड समजून घेण्यासाठी खूप महत्त्वाची आहे.

रोगप्रतिकारशास्त्र म्हणजे काय ?

What is Immunology ?

• रोगप्रतिकारशास्त्र (Immunology) म्हणजे शरीराच्या रोगांविरुद्ध लढणाऱ्या प्रणालीचा अभ्यास.

• ही प्रणाली शरीरातील अवयव, पेशी आणि रासायनिक घटक यांचा वापर करून जंतू, विषाणू आणि परजीवींपासून संरक्षण करते.

• याच प्रणालीच्या अभ्यासातूनच लसी (Vaccines), इम्यूनोथेरपी (Immunotherapy) आणि रोग प्रतिबंध तंत्र विकसित झाले.

• ही शाखा आधुनिक वैद्यकशास्त्राचा पाया मानली जाते.

परिघीय रोगप्रतिकार सहिष्णुता म्हणजे काय ?

What is Peripheral Immune Tolerance ?

• शरीरात काही रेग्युलेटरी टी पेशी (Regulatory T Cells) असतात, ज्या रोगप्रतिकार प्रणालीला नियंत्रित ठेवतात.

• या पेशींचं मुख्य काम म्हणजे रोगप्रतिकार प्रणालीने स्वतःच्या पेशींवर हल्ला करू नये हे पाहणं.

• यामुळे आपले शरीर परक्या जंतूंना ओळखून त्यांच्याशी लढते, पण आपल्या स्वतःच्या पेशींवर हल्ला करत नाही.

• या प्रक्रियेमुळे शरीरात “इम्यून संतुलन (Immune Balance)” टिकून राहते आणि स्व-प्रतिरक्षा आजार (autoimmune diseases) टाळले जातात.

भारतासाठी रोगप्रतिकारशास्त्र का महत्त्वाचे आहे ?

आरोग्याचे दुहेरी आव्हान :

भारतात दोन प्रकारचे आजार जास्त दिसतात —

1. संसर्गजन्य (Communicable) जसे डेंग्यू, क्षयरोग (TB)

2. असंसर्गजन्य (Non-Communicable) जसे मधुमेह, कर्करोग

रोगप्रतिकारशास्त्र या दोन्ही प्रकारच्या आजारांशी संबंधित उपाय सुचवते. म्हणजे लसीकरण आणि इम्यूनोथेरपी दोन्हीही त्याच्याशी जोडलेले आहेत.

लस आणि संशोधन क्षमता :

कोविड महामारीने दाखवून दिले की रोगप्रतिकारशास्त्रामुळेच लसी पटकन तयार होऊ शकतात आणि अनेकांचे जीव वाचू शकतात.

भारताची मोठी लोकसंख्या, विविध आनुवंशिक रचना (Genetic Diversity) आणि विशिष्ट आजारांचे नमुने यामुळे भारतातच कमी खर्चात भारतीय लोकांसाठी योग्य लसी आणि औषधं तयार करण्याची मोठी संधी रोगप्रतिकारशास्त्रात आहे.

जागतिक आरोग्य नेतृत्व :

• भविष्यात जे देश रोगप्रतिकारशास्त्रात पुढे जातील, तेच जगातील आरोग्य धोरणं, औषध पुरवठा आणि संशोधन यांचं नेतृत्व करतील.

• म्हणून भारताने फक्त वापरकर्ता (Consumer) न राहता ज्ञान आणि तंत्रज्ञान निर्माण करणारा (Producer) देश बनायला हवे.

2025 चा वैद्यकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार कोणाला आणि कोणत्या शोधासाठी देण्यात आला ?

• मेरी ई. ब्रनकाउ (Mary E. Brunkow), फ्रेड रॅम्सडेल (Fred Ramsdell) आणि शिमोन साकागुची (Shimon Sakaguchi) या वैज्ञानिकांनी रेग्युलेटरी टी पेशींचा शोध लावला.

• त्यांनी दाखवून दिलं की या पेशी शरीराच्या रोगप्रतिकार प्रणालीला स्वतःच्या ऊतींवर हल्ला करू देत नाहीत.

• त्यांच्या शोधामुळे डॉक्टरांना रोगप्रतिकार प्रणालीशी संबंधित आजार, जसे की ॲलर्जी, कर्करोग, किंवा अवयव प्रत्यारोपण नकार यांचा अभ्यास आणि उपचार समजून घेण्यात मदत झाली.

• मेरी ई. ब्रनकाउ (Mary E. Brunkow), फ्रेड रॅम्सडेल (Fred Ramsdell) आणि शिमोन साकागुची (Shimon Sakaguchi ) या वैज्ञानिकांनी रेग्युलेटरी टी पेशींचा शोध लावला.
• त्यांनी दाखवून दिलं की या पेशी शरीराच्या रोगप्रतिकार प्रणालीला स्वतःच्या ऊतींवर हल्ला करू देत नाहीत.
• त्यांच्या शोधामुळे डॉक्टरांना रोगप्रतिकार प्रणालीशी संबंधित आजार, जसे की अॅलर्जी, कर्करोग, किंवा अवयव प्रत्यारोपण नकार यांचा अभ्यास आणि उपचार समजून घेण्यात मदत झाली.