महात्मा ज्योतीबा फुले

Mahatma Jyotiba Phule

लेखक, विचारवंत आणि समाजसुधारक महात्मा ज्योतिबा फुले यांना जन्मदिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, इतिहास- महाराष्ट्रातील समाजसुधारक

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महात्मा ज्योतिबा फुले यांचा जन्म कधी झाला ?

( सरळसेवा भरती, महाराष्ट्र पोलीस भरती 2023, 2021, 2017.....)

1. 14 एप्रिल 1827

2. 14 एप्रिल 1828

3. 11 एप्रिल 1827

4. 18 एप्रिल 1827

उत्तर : 11 एप्रिल 1827

महात्मा ज्योतीबा फुले यांचा जन्म केव्हा आणि कोठे झाला ? 

• महात्मा ज्योतीबा फुले यांचा जन्म 11 एप्रिल 1827 रोजी सातारा जिल्हातील कटगुण या ठिकाणी झाला. 

• पूर्ण नाव : ज्योतिराव गोविंदराव फुले

• आईचे आणि वडिलांचे नाव : महात्मा फुले यांच्या वडिलांचे नाव गोविंदराव फुले होते तर आईचे नाव चिमनाबाई असे होते.

• मूळ आडनाव : महात्मा ज्योतिबांचे आजोबा शेवटच्या पेशव्यांच्या काळात फुलांचा व्यवसाय करीत ; त्यांचे मूळ आडनाव गोऱ्हे असे होते परंतु व्यवसायावरून त्यांचे फुले हेच आडनाव पडले.

• संत तुकाराम, छत्रपती शिवाजी महाराज, संत कबीर यांच्या विचारांचा महात्मा फुलेंवर मोठा प्रभाव होता.

• राईट्स ऑफ मॅन या थॉमस पेन यांनी लिहिलेल्या पुस्तकाचाही महात्मा फुलेंवर मोठा प्रभाव पडला.

महात्मा ज्योतीबा फुले यांचे कार्य :

• देशात स्त्री शिक्षणाची मुहूर्तमेढ महात्मा फुले यांनी रोवली.

• त्यांनी 3 ऑगस्ट 1848 रोजी पुण्यातील बुधवार पेठेतील भिडे वाड्यात मुलींची पहिली शाळा काढली.

• 17 सप्टेंबर 1851 रोजी रास्ता पेठेत मुलींची दुसरी शाळा काढली

• तर 15 मार्च 1852 रोजी वेताळ पेठेत तिसरी शाळा काढली.

• 1863 मध्ये पुण्याच्या स्वतःच्या घरी बालहत्या प्रतिबंध गृहाची स्थापना केली.

• 24 सप्टेंबर 1873 पुणे येथे महात्मा ज्योतिबा फुले यांनी सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली.

• 1865 मध्ये केशवपणाची प्रथा बंद करण्यासाठी नाव्ह्यांचा संप तळेगाव ढमढेरे व ओतूर या गावी केला.

• 1882 मध्ये शिक्षणा संदर्भातील आलेल्या हंटर कमिशन पुढे साक्ष महात्मा ज्योतीबा फुले यांनी दिली.  

• जनतेसाठी शिक्षणाची मागणी केली आणि हंटर कमिशनला प्राथमिक व माध्यमिक शिक्षण मोफत व सक्तीचे करावे ही विनंती केली.

• 11 मे 1888 रोजी कोळीवाडा, मुंबई येथील जनतेने रावबहादुर वड्डेदार यांच्या हस्ते महात्मा ही पदवी बहाल करून त्यांच्या कार्याचा गौरव केला.

• छत्रपती शाहू महाराजांनी महात्मा ज्योतिबा फुलेंना महाराष्ट्राचे मार्टिन ल्युथर असेल संबोधले.

• मृत्यू : 28 नोव्हेंबर 1890 रोजी वयाच्या 63 व्या वर्षी पुणे येथे त्यांचे निधन झाले.

सत्यशोधक समाज बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

सत्यशोधक समाजाची स्थापना कोणी केली ?

• स्थापना : 24 सप्टेंबर 1873 पुणे येथे महात्मा ज्योतिबा फुले यांनी सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली.

• घोषवाक्य : सर्व साक्षी जगत्पती त्याला नको मध्यस्थी

• मूळ उद्दिष्ट : बहुजन समाजास धार्मिक व सामाजिक गुलामगिरीतून मुक्त करणे हे सत्यशोधक समाजाचे मूळ उद्दिष्ट होते.

• मानवता, बुद्धीप्रामाण्यवाद आणि व्यक्ती स्वातंत्र्य हे सत्यशोधक समाजाचे मूळ आधार स्तंभ आहेत.
• सत्यशोधक समाजाची प्रार्थना रविवारी होत असे.
• सत्यशोधक समाजातर्फे अंबालहरी हे वृत्तपत्र चालविली जात असे.
• सत्यशोधक समाजाच्या पद्धतीने पहिला विवाह सीताराम अल्हाट आणि राधाबाई निंबकर यांचा झाला.

महात्मा ज्योतीबा फुले यांनी लिहिलेले महत्वाचे साहित्य :

• तृतीय रत्न 

• ब्राह्मणांचे कसब

• शिवाजी महाराजांचा पोवाडा

• गुलामगिरी

• शेतकऱ्याचे असुड 

• सार्वजनिक सत्यधर्म 

• अस्पृश्याची कैफियत इत्यादी.

महात्मा ज्योतीबा फुले यांवर सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न ) महाराष्ट्राचे मार्टिन ल्युथर म्हणून कोणास ओळखले जाते ? 

( MPSC ASO -2014 )

1. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 

2. छत्रपती शाहू महाराज 

3. महात्मा ज्योतिबा फुले

4. वी.रा. शिंदे 

उत्तर : महात्मा ज्योतिबा फुले

• छत्रपती शाहू महाराजांनी महात्मा ज्योतिबा फुलेंना महाराष्ट्राचे मार्टिन ल्युथर असेल संबोधले.

प्रश्न ) खालीलपैकी कोणत्या पहिल्या समाजसुधारकांनी मुलींच्या शिक्षणास उत्तेजन आणि प्रसारात सुरुवात केली ?

(MPSC - PSI 2016)

1. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 

2. महात्मा ज्योतिबा फुले

3. श्रीमंत जयसिंगराव 

4. गोदूताई कर्वे

उत्तर : महात्मा ज्योतिबा फुले

प्रश्न ) सत्यशोधक समाजाची स्थापना कोणी केली ?

( सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC ) 

1. आचार्य बाळशास्त्री जांभेकर

2. गोपाळ गणेश आगरकर 

3. महात्मा ज्योतिबा फुले

4. डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर

उत्तर : महात्मा ज्योतिबा फुले

प्रश्न) ज्योतिबा फुले यांना महात्मा ही पदवी -------यांनी दिली.

(MPSC -PSI 2013, महाराष्ट्र पोलीस भरती)

1. सरकार 

2. पुणेकर जनता 

3. सातारकर जनता

4. मुंबईचे नागरिक

उत्तर : मुंबईचे नागरिक

• 11 मे 1888 रोजी कोळीवाडा, मुंबई येथील जनतेने रावबहादुर वड्डेदार यांच्या हस्ते महात्मा ही पदवी बहाल करून ज्योतिबा फुले यांच्या कार्याचा गौरव केला.

प्रश्न ) सन 1848 मध्ये महात्मा फुले यांनी _____ येथे मुलींची पहिली शाळा काढली.

(MPSC गट क , महाराष्ट्र पोलीस भरती नांदेड 2023 )

1. जेजुरी गड

2. शनिवार वाडा 

3. भिडे वाडा

4. रायगड किल्ला

उत्तर : भिडे वाडा

• 3 ऑगस्ट 1848 रोजी पुण्यातील बुधवार पेठेतील भिडे वाड्यात महात्मा फुले यांनी मुलींची पहिली शाळा काढली.

जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषद

Global Technology Summit 

Subject : GS - शिखर परिषद

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषद 2025 चे आयोजन कोठे करण्यात आले ? 

1. नवी दिल्ली

2. बंगलोर

3. मुंबई

4. चेन्नई

उत्तर : नवी दिल्ली

जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषद 2025 बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषदेचे आयोजन 10 ते 12 एप्रिल 2025 रोजी नवी दिल्ली येथे करण्यात आले. 

• जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषदेची यंदाची ही 9वी आवृत्ती आहे.  

• शिखर परिषदेच्या उद्घाटन सत्राची सुरुवात भारताचे परराष्ट्र मंत्री डॉ. एस. जयशंकर यांच्या भाषणाने होईल.

• जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषद हा भारताचा भू- तंत्रज्ञानावरील महत्वकांक्षी संवाद आहे.

• या परिषदेत 40 देशांमधील 150 हून अधिक वक्ते सहभागी होत आहेत, 

• अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, फ्रान्स, जर्मनी, जपान, युएई, नेदरलँड्स, नायजेरिया, ब्राझील, फिलीपिन्स, युनायटेड किंग्डम, युरोपियन युनियन हे त्यापैकी काही प्रमुख देश आहेत. 

जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषदेचे आयोजन कोण करते ? 

• भारत सरकारचे परराष्ट्र व्यवहार मंत्रालय (Ministry of External Affairs) आणि कार्नेगी इंडिया (Carnegie India) संयुक्तपणे जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषद आयोजित करतात. 

जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषदेचे उद्दिष्ट कोणते ? 

सरकार, उद्योजक, संशोधक, नागरी समाजतील अन्य तंज्ञांनी एकत्रित येऊन समावेशक विकासाला चालना देण्यासाठी, डिजिटल प्रशासन मजबूत करण्यासाठी आणि जागतिक सहकार्याला चालना देण्यासाठी उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाच्या (Emerging Technologies) भूमिकेचा विचार करणे हे या शिखर परिषदेचे उद्दिष्ट आहे.

जागतिक तंत्रज्ञान शिखर परिषद 2025 का आयोजित करण्यात आली ? 

• शिखर परीक्षद तंज्ञांनी एकत्रित येऊन समावेशक विकासाला चालना देण्यासाठी आयोजित करण्यात आली. 

• तज्ञ खालील विषयांवर संवाद साधतील : 

1. कृत्रिम बुद्धिमत्ता प्रशासन फ्रेमवर्क (AI Governance) 

2. सायबर सुरक्षा (Cybersecurity) 

3. डिजिटल सार्वजनिक पायाभूत सुविधा (Digital Public Infrastructure)

4. डेटा सुरक्षा आणि गोपनीयता (Data Protection) 

5. अवकाश सुरक्षा (Space Security) 

6. जागतिक दक्षिणेत तांत्रिक सहकार्य (Collaboration across the Global South) 



तामिळनाडूत सापडला ऐतिहासिक शिलालेख

Chola-era stone inscription found in Tamil Nadu

Subject : GS - इतिहास - मध्ययुगीन भारतीय इतिहास : चोल साम्राज्य

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच तामिळनाडूतील मेलावलावू येथील सोमगिरी टेकड्यांवर चोल काळातील एक ऐतिहासिक शिलालेख सापडला. हा सापडलेला नवीन शिलालेख खालील पैकी कोणत्या चोल राजाशी संबंधित आहे. 

1. विजयालय चोल

2. आदित्य पहिला चोल

3. राजराजा चोल

4. राजेंद्र पहिला चोल

उत्तर : राजराजा चोल

बातमी काय ? 

• तामिळनाडू राज्यात चोल काळातील एक ऐतिहासिक शिलालेख सापडला. 

शिलालेखावर काय सापडले ? 

• तामिळनाडूतील मदुराई जिल्ह्यातील मेलावलावू येथील सोमगिरी टेकड्यांवर चोल काळातील एक ऐतिहासिक शिलालेख सापडला आहे.

• हा शिलालेख सुमारे ई.स.1000 चा असावा, असे सांगितले आहे. 

• हा सापडलेला नवीन शिलालेख राजराजा चोलाशी संबंधित आहे. 

• या शिलालेखात पांड्य प्रदेशातील राजराज चोलच्या कारकिर्दीचे वर्णन आहे.

• शिलालेख पांड्या प्रदेशात राजा राजराज चोलाच प्रभावाचे प्रतीक आहे.

• विरनारण पल्लवरायण नावाच्या लष्करी सेनापतीने हा परिसर कसा जिंकला आणि येथे राज्य कसे केले याबद्दल सांगितले आहे.

• तसेच, मलाइप्पा सांबू नावाच्या एका व्यक्तीचेही वर्णन आहे, ज्याने मंदिर बांधलेल्या कड्यापर्यंत पोहोचण्यासाठी खडकावर पायऱ्या खोदल्या होत्या.

चोल राजवंशा बद्दल परीक्षेसाठी IMP माहिती : 

• चोल हा प्राचीन भारतातील एक राजवंश होता.

• 9 व्या ते 13 व्या शतकादरम्यान तमिळ चोल शासकांनी दक्षिण भारत आणि इतर लगतच्या देशांमध्ये एक अत्यंत शक्तिशाली हिंदू साम्राज्य निर्माण केले.

• चोल साम्राज्य भौगोलिकदृष्ट्या आत्ताच्या तामिळनाडूमध्ये पेन्नार आणि वेलार नद्यांच्या दरम्यान वसलेले होते.

• या मोक्याच्या जागेमुळे चोलांना अत्यंत महत्त्वाचा असलेल्या सुपीक आणि संसाधनांनी समृद्ध प्रदेशावर नियंत्रण ठेवता आले.

चोल साम्राज्याचे प्रमुख सम्राट :

विजयालय चोल (Vijayalaya Chola) : 850 ते 871

चोल साम्राज्याची स्थापना कोणी आणि केव्हा केली ? 

• चोल साम्राज्याची स्थापना विजयालय चोल यांनी केली.  

• चोल साम्राज्याचे संस्थापक विजयालय चोल (Vijayalaya Chola) यांनी 9 व्या शतकात इसवी सन 850 च्या सुमारास मुथरायर (Mutharaiyar) शासकांकडून तंजावर (Thanjavur) शहर काबीज करून चोल राजवंशाची स्थापना केली.

आदित्य पहिला (Aditya I) : 871 ते 907

• आदित्य पहिला त्याचे वडील विजयालय यांच्यानंतर गादीवर बसला आणि त्याने पल्लवांचा पराभव करून चोल प्रदेशाचा लक्षणीय विस्तार केला.

• त्याने पल्लव प्रदेश आपल्या ताब्यात घेतले, त्यांचा प्रभाव संपवला आणि दक्षिण भारतात चोल वर्चस्वाचा पाया रचला.

राजराजा पहिला (Rajaraja I) : 985 ते 1014

• राजराजा पहिला हा चोल साम्राज्यातील एक महान शासक होता. 

• त्याने साम्राज्याच्या सीमांचा लक्षणीय विस्तार केला, दक्षिण भारत, श्रीलंका आणि मालदीवमधील प्रदेश जिंकले आणि चोल साम्राज्याला सागरी शक्ती म्हणून स्थापित केले.

• 1010 मध्ये, राज राजा चोल यांनी तंजावरमध्ये भगवान शिव यांना समर्पित बृहदीश्वर मंदिर (Brihadeeswara temple) बांधले.

राजराजा पहिला यांनी कोणती पदवी (Titles) धारण केली होती ?  

• पांड्यांच्या पराभवानंतर राजराजा पहिला यांनी पांड्य कुलशानी (Pandya Kulashani) ही पदवी धारण केली, ज्याचा अर्थ पांड्यांच्या वंशासाठी वीज असा होतो.

• राजराज चोल यांनी मुम्मुदी चोल (Mummudi Chola) ही पदवी देखील धारण केली, ज्याचा अर्थ तीन मुकुट धारण करणारा चोल असा होतो.

राजेंद्र पहिला (Rajendra I) : 1012 ते 1044   

राजेंद्र पहिला हा कोणत्या चोल राजाचा मुलगा होता ? 

(SSC HSC 2022)

• राजेंद्र पहिला हा राजराजा पहिला या चोल राजाचा मुलगा होता.

• त्याच्या वडिलांनी सुरू केलेले श्रीलंकेवरील विजय पूर्ण करून राजेंद्र पहिला याने आपले साम्राज्य वाढवले.

कोणत्या चोल शासकाला 'गंगेचा विजेता' असे म्हटले जात असे ? 

(SSC CHSL 2020)

• राजेंद्र पहिला या चोल शासकाला 'गंगेचा विजेता' असे म्हटले जात असे

• चोल राजवंशाचा राजेंद्र पहिला राजाने बंगालचा महिपाल पहिला राजाचा पराभव केला. 

• राजेंद्र पहिलाचा विजय हा चोल साम्राज्याच्या उत्तर भारतात विस्तारातील एक महत्त्वाची घटना होती.

• त्याच्या विजयाच्या सन्मानार्थ राजेंद्र पहिला यांनी गंगाईकोंडचोलापुरम (Gangaikondacholapuram) शहराची स्थापना केली. 

• यशस्वी उत्तर-भारतीय मोहिमेचे स्मरण करण्यासाठी राजेंद्र पहिला याने "गंगाईकोंडाचोला" (Gangaikondachola) ही पदवी धारण केली.

• राजेंद्र पहिला राजाने आपल्या साम्राज्यात अनेक शैक्षणिक संस्था स्थापन केल्या, यासाठी त्याला पंडित चोल (Pandita Chola) ही पदवी मिळाली.

• राजेंद्र पहिला यांच्या कारकिर्दीत चोल साम्राज्याच्या नौदल वर्चस्वाचा आणि प्रादेशिक विस्ताराचा कळस गाठला गेला.

• त्याने आपल्या आरमाराच्या साहाय्याने जावा, सुमात्रा, मलाया द्वीपकल्प यांवर स्वारी करून तत्कालीन शैलेंद्रांच्या साम्राज्याचा विध्वंस केला. 

• अशा रीतीने तो उत्तरेस गंगेपासून दक्षिणेत श्रीलंकेपर्यंत आणि पूर्वेस मलाया द्वीपकल्पापर्यंत पसरलेल्या विशाल साम्राज्याचा अधिपती झाला.

जागतिक होमिओपॅथी दिन

World Homoeopathy Day

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक होमिओपॅथी दिन केव्हा साजरी करतात ? 

1. 26 फेब्रुवारी

2. 20 मार्च 

3. 10 एप्रिल 

4. 24 एप्रिल

उत्तर : 10 एप्रिल 

जागतिक होमिओपॅथी दिना बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जगभरात दरवर्षी 10 एप्रिल या दिवशी जागतिक होमिओपॅथी दिन साजरी करतात. 

• 10 एप्रिल रोजी होमिओपॅथीचे जनक डॉ. सॅम्युअल हॅनेमन (Dr. Samuel Hahnemann) यांचा जन्म झाला.

• त्यांचा जन्मदिवस हा जागतिक होमिओपॅथी दिन म्हणून साजरा केला जातो. 

जागतिक होमिओपॅथी दिन 2025 चे उद्दिष्ट कोणते ? 

होमिओपॅथी चिकित्सा पद्धतीत होणाऱ्या संशोधनातील प्रगती, त्याचे व्यावहारिक उपयोग आणि आरोग्यसेवा तसेच उद्योगांतील होमिओपॅथीच्या वाढत्या परिणामांचा लाभ जागतिक स्तरावर सर्वांना मिळावा, हे जागतिक होमिओपॅथी दिन 2025 चे उद्दिष्ट आहे.

होमिओपॅथिक म्हणजे काय ? 

• होमिओपॅथी (Homeopathy) हा शब्द दोन ग्रीक शब्दांपासून बनलेला आहे, होमिओज् (Homois) म्हणजे सारखा आणि पॅथोज् (Pathos) म्हणजे पीडित.

• होमिओपॅथी पद्धतीला ‘समचिकित्सा पद्धती’ असेही म्हणतात. 

• या उपचारपद्धतीचे सूत्र ‘सिमिलिया सिमिलिबस क्युरेंटर’ (Similia Similibus Curentur) म्हणजेच ‘काट्याने काटा काढणे’ हे आहे.

• होमिओपॅथिकनुसार, शरीरात स्वतःला बरे करण्याची क्षमता असते.

• होमिओपॅथी ही जगातील दुसरी सर्वात मोठी वैद्यकीय प्रणाली आहे.

• होमिओपॅथिक औषध पद्धतीच्या तत्त्वानुसार, होमिओपॅथिक औषधे शरीराची स्व-उपचार क्षमता वाढवतात.

• यामध्ये, रोगाची लक्षणे शरीराकडून पुन्हा निरोगी होण्यासाठी मिळालेली प्रतिक्रिया मानली जातात.

• होमिओपॅथी रुग्णाची जीवनशैली सुधारण्यावर लक्ष केंद्रित करते.

• ही पद्धत कोणत्याही दुष्परिणामांशिवाय उपचार मानली जाते.

• होमिओपॅथिक औषधे प्राणी, वनस्पती, खनिज आणि इतर नैसर्गिक पदार्थांच्या अवशेषांपासून तयार केली जातात.

डॉ. सॅम्युअल हॅनेमन यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

Dr. Samuel Hahnemann

• डॉ. सॅम्युअल हॅनिमन हे जर्मन वैद्य आणि रसायनशास्त्रज्ञ होते.

• त्यांचा जन्म 10 एप्रिल 1755 रोजी जर्मनी मध्ये झाला. 

• डॉ. सॅम्युअल हॅनिमन यांनी होमिओपॅथीचा सिद्धांत विकसित केला आणि या पद्धतीचा प्रसार करण्यासाठी आपले आयुष्य समर्पित केले. 

• डॉ. सॅम्युअल हॅनिमन यांना होमिओपॅथी या चिकित्सा पद्धतीचे जनक मानले जाते.

• डॉ. सॅम्युअल हॅनिमन यांच्या कार्याचा स न्मान करण्यासाठी दरवर्षी त्यांचा जन्मदिवस 10 एप्रिल हा जागतिक होमिओपॅथी दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो. 

महावीर जयंती

Mahavir Jayanti

Subject : GS - दिनविशेष, इतिहास - भारताचा प्राचीन इतिहास, जैन धर्म

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 2025 या वर्षी महावीर जयंती केव्हा साजरी करण्यात आली ? 

1. 29 मार्च

2. 2 एप्रिल

3. 6 एप्रिल

4. 10 एप्रिल 

उत्तर : 10 एप्रिल 

भगवान वर्धमान महावीर स्वामीं बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• हिंदू कॅलेंडरमध्ये चैत्र महिन्याच्या 13 व्या दिवशी महावीर जयंती साजरी केली जाते, ही तारीख दरवर्षी बदलते. 

• 2025 या वर्षी महावीर जयंती 10 एप्रिल रोजी साजरी करण्यात आली. 

• महावीर जयंती ला महावीर जन्म कल्याणक म्हणूनही ओळखले जाते, हा जैन धर्मातील एक महत्त्वाचा धार्मिक सण आहे.

• वर्धमान महावीर हे जैन धर्माचे 24वे व शेवटचे तीर्थंकर होते. 

स्वामी वर्धमान महावीर यांचा जन्म केव्हा आणि कोठे झाला ? 

(सरळसेवा भरती, RRB Group D 2022) 

• स्वामी महावीर यांचा जन्म इ.स.पूर्व 540 मध्ये बिहारमधील वैशालीजवळील कुंडग्राम येथे झाला.

• महावीराचे मूळ नांव (जन्म नाव) वर्धमान होते. 

• त्यांच्या वडिलांचे नाव सिद्धार्थ आणि आईचे नाव त्रिशला होते. 

• त्यांचे वडील सिद्धार्थ हे ज्ञानत्रिक क्षत्रिय कुळाचे प्रमुख होते.

• वयाच्या 30व्या वर्षी त्यांनी आपले घर सोडले आणि संन्यासी बनले.

• वर्धमान यांनी 12 वर्षे तपश्चर्या केली आणि वयाच्या 42 व्या वर्षी त्यांना कैवल्य (जैन धर्मातील सर्वोच्च अध्यात्मिक ज्ञान) प्राप्ती झाली.

• जैन धर्मानुसार कैवल्य म्हणजे सुख आणि दुःखावर विजय मिळवणे. 

• वर्धमान महावीर हे जैन धर्माचे 24वे व शेवटचे तीर्थंकर होते. 

• मोक्ष प्राप्ती : इ.स.पूर्व 468 मध्ये बिहारमधील पावापुरी येथे वयाच्या 72व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.

जैन धर्माची स्थापना कोणी केली ? 

• जैन धर्माची स्थापना ऋषभ देव यांनी केली. 

• ऋषभ देव यांना आदिनाथ या नावाने ही ओळखले जाते.

• ऋषभ देव हे जैन धर्माचे पहिले तीर्थंकर होते.

• जैन धर्माचे शेवटचे म्हणजेच 24 वे तीर्थंकर महावीर स्वामी हे होते.

जैन धर्मातील पंचमहाव्रते कोणती ? 

जैन धर्माची पाच तत्वे कोणती ? 

1. अहिंसा : सजीवांना इजा न होणे

2. सत्य : खोटे बोलू नये.

3. अस्तेय : चोरी करू नये

4. अपरिग्रह : अनावश्यक वस्तू/संपत्तीचा संचय न करणे 

5. ब्रह्मचर्य

जैन धर्मातील त्रिरत्न कोणती ? 

जैन धर्मात, तीन रत्ने (त्रिरत्न) दिली आहेत आणि ती निर्वाणाचा मार्ग असल्याचे म्हटले जाते.

1. सम्यक दर्शन (योग्य विश्वास)

2. सम्यक ज्ञान (योग्य ज्ञान)

3. सम्यक चरित्र (योग्य चारित्र्य/वागणूक)

राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांना 'सिटी की ऑफ ऑनर' पुरस्कार

President of India, Smt Droupadi Murmu received the ‘City Key of Honour’ 

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच, राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांना लिस्बन शहराचा 'सिटी की ऑफ ऑनर' देऊन सन्मानित करण्यात आले, तर हा पुरस्कार त्यांना कोणत्या देशाने दिला ? 

1. अमेरिका

2. फ्रान्स

3. पोर्तुगाल

4. जर्मनी

उत्तर : पोर्तुगाल (Portugal) 

बातमी काय ? 

• पोर्तुगालमधील लिस्बनच्या सिटी हॉलमध्ये झालेल्या एका कार्यक्रमात भारताच्या राष्ट्रपती श्रीमती द्रौपदी मुर्मू यांना लिस्बनच्या महापौरांकडून लिस्बन शहराचा 'सिटी की ऑफ ऑनर' प्रदान करण्यात आला.

'सिटी की ऑफ ऑनर' पुरस्कारा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• पोर्तुगालची राजधानी लिस्बन (Lisbon) येथे झालेल्या एका विशेष समारंभात राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांना 'सिटी की ऑफ ऑनर' (City Key of Honour) प्रदान करण्यात आले.

• हा सन्मान त्यांना लिस्बनच्या महापौरांनी दिला, जो लिस्बन नगरपालिकेने दिला जाणारा एक उच्च नागरी सन्मान आहे. 

• 'सिटी की ऑफ ऑनर' या पुरस्काराचा उद्देश शहराच्या वतीने एखाद्या प्रतिष्ठित परदेशी पाहुण्याला किंवा प्रतिष्ठित व्यक्तीला आदर आणि आतिथ्य दाखवणे आहे.

• 2025 हे वर्ष भारत-पोर्तुगाल राजनैतिक संबंधांच्या 50 वे वर्ष असल्याने हा दौरा महत्त्वाचा आहे. 

भारत आणि पोर्तुगाल संबंधांचा इतिहास : 

• भारत-पोर्तुगाल संबंध 1498 मध्ये वास्को द गामाच्या कालिकतमध्ये आगमनाने सुरू झाले.

• 1961 रोजी ऑपरेशन विजय अंतर्गत भारतीय लष्करी कारवाईने गोवा मुक्त केला आणि 450 वर्षांहून अधिक काळ असणाऱ्या पोर्तुगीज राजवटीचा अंत झाला.

• भारत आणि पोर्तुगाल मध्ये तणावपूर्ण संबंध होते. 

• पुढे भारत आणि पोर्तुगाल यांनी अखेर 1974 मध्ये

गोवा, दमण आणि दीव, दादरा आणि नगर हवेली आणि संबंधित बाबींवर भारताच्या सार्वभौमत्वाला मान्यता देण्यासाठी एक करार केला.

• हा करार 1975 मध्ये अंमलात आला.

पोर्तुगाल देशाबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• पोर्तुगाल हा पश्चिम युरोपमधील एक देश आहे. 

• पोर्तूगाल देशाच्या उत्तर व पूर्वेला स्पेन हा देश आहे, 

• तर दक्षिणेला व पश्चिमेला उत्तर अटलांटिक महासागर आहे. 

• पोर्तूगाल देशाची सीमा फक्त एकाच देशाला लागते, तो आहे स्पेन. 

• राजधानी : लिस्बन ही पोर्तुगालची राजधानी व सर्वात मोठे शहर आहे.

RBI च्या नवीन डेप्युटी गव्हर्नर कोण ? 

Who is the new Deputy Governor of Reserve Bank of India ?

Subject : GS - नियुक्ती, अर्थशास्त्र 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (RBI) नवीन डेप्युटी गव्हर्नर म्हणून खालील पैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली ?

1. डॉ. पूनम गुप्ता

2. के.जे. उदेशी

3. देवकी जैन

4. डॉ. गीता गोपीनाथ

उत्तर : डॉ. पूनम गुप्ता

बातमी काय ? 

• भारत सरकारने डॉ. पूनम गुप्ता यांची भारतीय रिझर्व्ह बँकेच्या नवीन डेप्युटी गव्हर्नर म्हणून नियुक्ती केली. 

• डॉ. पूनम गुप्ता यांची नियुक्ती 3 वर्षांच्या कालावधीसाठी करण्यात आली आहे.

• डॉ. पूनम गुप्ता या डॉ. मायकल पात्रा यांची जागा घेतील.

डॉ. पूनम गुप्ता यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• डॉ. पूनम गुप्ता यांनी आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी (International Monetary Fund) आणि जागतिक बँकेतही (World Bank) काम केले आहे.

• त्या प्रतिष्ठित National Council of Applied Economic Research (NCAER) प्रमुखपदी विराजमान होणाऱ्या पहिल्या महिला आहेत.

• डॉ. पूनम गुप्ता या पंतप्रधानांच्या आर्थिक सल्लागार परिषदेच्या सदस्या आहेत.

• 16 व्या वित्त आयोगाच्या सल्लागार परिषदेच्या सदस्या आहेत. 

डॉ. पूनम गुप्ता या RBI च्या कितव्या महिला डेप्युटी गव्हर्नर बनल्या ? 

• डॉ. पूनम गुप्ता या RBI च्या चौथ्या महिला डेप्युटी गव्हर्नर बनल्या. 

आजपर्यंत झालेल्या RBI च्या महिला डेप्युटी गव्हर्नर

1. के.जे. उदेशी : KJ Udeshi (2003-2005) : RBI च्या पहिल्या महिला डेप्युटी गव्हर्नर

2. श्यामला गोपीनाथ : Shyamala Gopinath (2004-2009)

3. उषा थोरात : Usha Thorat (2005-2010)

4. डॉ. पूनम गुप्ता : Dr. Poonam Gupta (2025 - विद्यमान) 

RBI बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• 1 एप्रिल 1935 रोजी भारतीय रिझर्व बँकेची स्थापना करण्यात आली.

• भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, 1 जानेवारी 1949 रोजी भारतीय रिझर्व बँकचे राष्ट्रीयीकरण (Nationalised) करण्यात आले.

• भारतीय रिझर्व बँकेचे मुख्य कार्यालय मुंबई येथे आहे.

• RBI भारत सरकारच्या वित्त मंत्रालयाच्या (Ministry of Finance) अंतर्गत काम करते.

• सर सी. डी. देशमुख हे भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे पहिले भारतीय गव्हर्नर होते.

RBI ची मुख्य उद्दिष्टे कोणती ?

• रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ही देशाची मध्यवर्ती बँक आहे.

• बँकिंग प्रणाली नियंत्रित करण्यासाठी, भारतीय रुपया जारी करण्यासाठी, महागाई नियंत्रित करण्यासाठी आणि आर्थिक स्थिरता राखणे ही RBI ची काही मुख्य उद्दिष्टे आहेत.

RBI गव्हर्नर आणि डेप्युटी गव्हर्नर :

• RBI चे 1 गव्हर्नर आणि 4 डेप्युटी गव्हर्नर असतात.

RBI चे वर्तमान गव्हर्नर कोण ? 

• श्री. संजय मल्होत्रा (Shri. Sanjay Malhotra) 

RBI चे वर्तमान डेप्युटी गव्हर्नर कोण ? 

(एप्रिल 2025 च्या माहिती नुसार) 

1. श्री. एम. राजेश्वर राव (Shri M. R. Rao)

2. श्री. टी. रबी शंकर (Shri T. Rabi Sankar)

3. श्री. स्वामीनाथन जानकीरमन (Shri Swaminathan J)

4. डॉ. पूनम गुप्ता (Dr. Poonam Gupta)

'समुद्र प्रदक्षिणा' मोहिम ? 

Samudra Pradakshina

Subject : GS - संरक्षण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच 'समुद्र प्रदक्षिणा' मोहिम सुरू झाली. त्याबद्दल योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा.

अ) ही मुंबई-सेशेल्स-मुंबई अशी सागरी परिक्रमा आहे.

ब) ही फक्त महिलांची सागरी मोहिम आहे. 

पर्याय : 

1. फक्त अ विधान योग्य

2. फक्त ब विधान योग्य

3. अ आणि ब दोन्ही विधाने योग्य

4. अ आणि ब दोन्ही विधाने अयोग्य 

उत्तर : अ आणि ब दोन्ही विधाने योग्य

बातमी काय ? 

• 'अलिकडेच महिलांच्या 'समुद्र प्रदक्षिणा' या मुंबई-सेशेल्स-मुंबई अशा सागरी परिक्रमा मोहिमेचा प्रारंभ झाला.

'समुद्र प्रदक्षिणा' मोहिम काय ? 

• 'समुद्र प्रदक्षिणा' मोहिम ही भारतीय सैन्य दलांतील महिलांची सागरी परिक्रमा आहे.

• या मोहिमेअंतर्गत आयएएसव्ही त्रिवेणी (IASV Triveni) जहाज मुंबई ते सेशेल्स आणि पुन्हा मुंबईला परत असा 4000 सागरी मैलांचा 55 दिवसांचा आव्हानात्मक प्रवास करणार आहे.

• 'समुद्र प्रदक्षिणा' मोहिमेत भारतीय सैन्य दल, भारतीय नौदल आणि भारतीय हवाई दलातल्या 12 महिला सदस्यांचा समावेश आहे. 

• या सर्व जणींनी सागरी जलपर्यटनाचे दोन वर्षे कठोर प्रशिक्षण घेतले आहे. 

• या सर्व महिला अधिकारी, समुद्रातील धोकादायक जलप्रवास करून त्यांच्यातील लवचिकपणा, धैर्य आणि निर्धाराने दर्शन घडवतील. 

'समुद्र प्रदक्षिणा' मोहिमेचे उद्दिष्ट कोणते ? 

• सागरी उपक्रमांमध्ये लिंगभाव समानतेला (स्त्री- पुरूष समानतेला) चालना देणे आणि सागरी कौशल्ये सुधारणे हे या मोहिमेचा उद्दिष्ट आहे.

'समुद्र प्रदक्षिणा' मोहिम महत्त्वाची का आहे ? 

• 2026 या वर्षासाठीही अशाच प्रकारच्या महत्त्वाकांक्षी सागरी परिक्रमा मोहिमांचे नियोजन केले असून, त्या दिशेनेच ही मोहीम पूर्वतयारीचा एक महत्त्वाचा टप्पा म्हणून आखण्यात आली आहे.

• या मोहिमेतून नारी शक्तीची क्षमता अधोरेखित झाली आहे.

• या मोहिमेच्या माध्यमातून सशस्त्र दलातील महिलांच्या सक्षमीकरणाची प्रचिती येईल. 

• ही मोहीम अनेक पिढ्यांना प्रेरणा देणार्‍या राणी वेलू नचियार, राणी दुर्गावती आणि राणी लक्ष्मीबाई यांसारख्या भारताच्या महान वीरांगनाना आदरांजलीही अर्पण करणारी मोहीम असणार आहे.