पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना घानाचा सर्वोच्च पुरस्कार 

PM Modi Conferred Ghana’s Highest Civilian Honour

Subject : GS - पुरस्कार, आंतरराष्ट्रीय घडामोडी

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना घाना सरकारने देशाचा सर्वोच्च नागरी सन्मान प्रदान केला तर हा घाना देश कोणत्या खंडात आहे ? 

1. आशिया

2. अमेरिका

3. आफ्रिका

4. युरोप

उत्तर : आफ्रिका

पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांच्या घाना देशाच्या दौऱ्याबद्दल परीक्षेसाठी

IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांना जुलै 2025 मध्ये घाना सरकारने देशाचा सर्वोच्च नागरी सन्मान 'ऑफिसर ऑफ द ऑर्डर ऑफ द स्टार ऑफ घाना' (‘The Officer of the Order of the Star of Ghana’) प्रदान केला.

• पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांच्या प्रतिष्ठित राजकारणीपणा आणि प्रभावी जागतिक नेतृत्वाच्या सन्मानार्थ त्यांना हा पुरस्कार देण्यात आला.

• पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदींना आतापर्यंत 24 देशांकडून सर्वोच्च नागरी सन्मान मिळाले आहेत, जे कोणत्याही भारतीय नेत्यासाठी एक विक्रमी कामगिरी आहे.

• पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी हा सन्मान भारतातील नागरिकांना समर्पित केला.

• पंतप्रधान मोदींचा हा पहिलाच घाना दौरा होता.

• 1995 च्या पी.व्ही. नरसिंह राव यांच्या घाना भेटीनंतर घानाला भेट देणारे ते दुसरे भारतीय पंतप्रधान आहेत.

भारत आणि घाना यांतील सामंजस्य करार :

Memorandum of Understanding (MoU)s between India and Ghana : 

• भारत आणि घाना या दोन्ही देशांच्या नेत्यांच्या उपस्थितीत 4 सामंजस्य करारांवर स्वाक्षरी आणि देवाणघेवाण करण्यात आली. हे सामंजस्य करार पुढीलप्रमाणे : 

1) सांस्कृतिक देवाणघेवाण कार्यक्रमासाठी सामंजस्य करार

2) मानकीकरण (Standardisation), प्रमाणन (Certification) आणि अनुरूपता मूल्यांकनात (Conformity Assessment) सहकार्य वाढविण्यासाठी घाना मानक प्राधिकरण आणि भारतीय मानक ब्युरो (BIS) यांच्यात सामंजस्य करार

3) पारंपारिक औषधांमध्ये सहकार्याला प्रोत्साहन देण्यासाठी घानाच्या पारंपारिक आणि पर्यायी औषध संस्था आणि भारतीय आयुर्वेद शिक्षण आणि संशोधन संस्थेत सामंजस्य करार

4) दोन्ही देशांमधील उच्चस्तरीय संवाद संस्थात्मक करण्यासाठी संयुक्त आयोग बैठक (Joint Commission Meeting) स्थापन करण्याबाबत सामंजस्य करार.

घाना देशा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• स्थान : घाना हा आफ्रिका खंडातील एक देश आहे. पश्चिम आफ्रिकेतील गिनीच्या आखाताच्या किनाऱ्यावर घाना वसलेला आहे.

• पूर्वीचे नाव : घानाला पूर्वी गोल्ड कोस्ट म्हणून ओळखले जात असे कारण त्याच्या किनाऱ्यावर भरपूर सोने आढळत होते.

• स्वातंत्र्य : 1957 मध्ये युनायटेड किंग्डमपासून स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर त्याचे नाव बदलून घाना करण्यात आले.

• राजधानी : अक्रा (Accra)

• कोको उत्पादक : घाना हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा कोको उत्पादक देश आहे.

• आयात : भारत घाना कडून प्रामुख्याने सोन्याची आयात करतो.

• निर्यात : भारत घानाला औषधे, कृषी यंत्रसामग्री, वाहतूक वाहने, विद्युत उपकरणे इत्यादी निर्यात करतो.

अल्लुरी सीताराम राजू यांची जयंती

Birth Anniversary of Alluri Sitarama Raju

Subject : GS - इतिहास : क्रांतिकारक

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अल्लुरी सीताराम राजू हे भारतातील कोणत्या राज्यातील आदिवासी स्वातंत्र्यसैनिक होते ?

(SSC MTS 2022)

1. गुजरात

2. महाराष्ट्र

3. आंध्र प्रदेश

4. बिहार

उत्तर : आंध्र प्रदेश

जन्म, शिक्षण आणि सन्यास : 

• अल्लुरी सीताराम राजू हे एक भारतीय क्रांतिकारक होते त्यांनी भारतातील ब्रिटिश वसाहतवादी राजवटीविरुद्ध लढा दिला.

• अल्लुरी सीताराम राजू यांचा जन्म 4 जुलै 1897 (काही ठिकाणी 4 जुलै 1898) रोजी सध्याच्या आंध्र प्रदेशातील भीमावरम जवळील मोगल्लू गावात झाला. 

• अल्लुरी राजू यांचे सुरुवातीचे शिक्षण त्यांच्या गावी झाले आणि नंतर ते पुढील शिक्षणासाठी विशाखापट्टणमला गेले.

• 18 व्या वर्षी त्यांनी भौतिक सुखांचा त्याग केला आणि संन्यासी जीवन स्वीकारले .

आदिवासी समाजाचे संघटन आणि उपदेश :  

• तरुण संन्यासी म्हणून पूर्व घाटाच्या जंगली टेकड्यांमधून प्रवास करताना त्यांचे आदिवासी लोकांशी असलेले खोल नाते अधिकच वाढले.

• त्यांनी जंगलात राहणाऱ्या आदिवासींना दारू सोडण्यासाठी उपदेश केला.

• त्यांनी आदिवासींमध्ये देशभक्तीची भावना जागृत करण्याचा प्रयत्न केला. 

• ब्रिटिश शासन अशिक्षित व गरीब आदिवासींचे शोषण करीत होते. 

• अल्लुरी सीताराम राजूंनी ब्रिटिशांच्या विरोधात आदिवासींमध्ये जागृती निर्माण करून ब्रिटिशांपासून भारताला स्वतंत्र करण्यासाठी आदिवासी समाजाला संघटित केले आणि ब्रिटिशांच्या विरोधात रम्पा उठाव केला.

• स्थानिक आदिवासी समुदाय त्यांचा आदर करत होते, त्यांना एक नेता म्हणून पाहत होते जो ब्रिटिश अधिकाऱ्यांनी लागू केलेल्या दडपशाही धोरणांपासून त्यांना मुक्त करेल.

• त्याच्या शौर्यपूर्ण कामगिरीमुळे स्थानिक गावकऱ्यांनी अल्लुरी सीताराम राजू यांना "मन्यम वीरडू" (जंगलाचा नायक) ही उपाधी दिली.

रम्पा उठाव (Rampa Rebellion) : 1922 ते 1924

रम्पा उठावाचे प्रमुख कारण कोणते ? 

• रम्पा प्रशासकीय क्षेत्रात बहुतेक आदिवासी लोकसंख्या होती.

• येथील आदिवासी लोक पोडू शेती करत असत.

• पोडू शेतीला झुम किंवा स्थलांतरित शेती असेही म्हणतात

• ज्यामध्ये शेतीसाठी वनजमिनीचा काही भाग साफ करणे आणि काही वर्षांनी इतर भागात स्थलांतर करणे समाविष्ट होते. 

• ही त्यांची पारंपारिक आणि शाश्वत जीवनशैली होती.

• रेल्वे आणि जहाजे बांधण्यासाठी तसेच अन्य कारणांसाठी ब्रिटिशांना जंगलाच्या जमिनीचा ताबा घ्यायचा होता.

• ब्रिटिशांकडून 1882 च्या मद्रास वन कायद्याने ही पारंपरिक शेती करण्यास बंदी घालण्यात आली.

• या व्यावसायिक शोषणाचा स्थानिक आदिवासी लोकांवर मोठा परिणाम झाला.

• जंगली टेकड्यांवरील या आदिवासी लोकांना उपासमारीचा सामना करावा लागला.  

• अशाप्रकारे, रम्पा उठाव प्रामुख्याने मद्रास वन कायदा, 1882 च्या संमत होण्याच्या विरोधात होता.

रम्पा उठावाचे नेतृत्व कोणी केले ?

Who led the Rampa Revolt ?

• 1922 चा रंपा उठाव, ज्याला मन्यम उठाव (Manyam Rebellion) असेही म्हणतात.

• हा ब्रिटिशांविरूद्ध अल्लुरी सीताराम राजू यांच्या नेतृत्वाखालील एक आदिवासी उठाव होता.

• अल्लुरी सीताराम राजूंनी संपूर्ण रम्पा क्षेत्राला क्रांतिकारी आंदोलनाचे केंद्र बनविले होते.

• पारंपरिक शस्त्रांनी ब्रिटिशांचा सामना करणे कठीण होते; त्यामुळे आधुनिक शस्त्रे प्राप्त करण्यासाठी त्यांनी दरोडे घालणे सुरू केले, त्यांतून मिळणाऱ्या पैशाने शस्त्रखरेदी केली.

• अल्लुरी सीताराम राजूंनी त्यांच्या सहकाऱ्यां सोबत पोलीस ठाण्यावर हल्ला करून शस्त्रे लुटली.

• मृत्यू : 7 मे 1924 रोजी ब्रिटिश सैन्याविरोधात झालेल्या चकमकीमध्ये अल्लुरी सीताराम राजू यांचा मृत्यू झाला.

• ऑगस्ट 1922 मध्ये सुरू झालेला हा उठाव मे 1924 मध्ये अल्लुरी सीताराम राजू यांच्या मृत्यूनंतर संपला.

स्वामी विवेकानंद पुण्यतिथी 

Death Anniversary of Swami Vivekananda

स्वामी विवेकानंद यांना पुण्यतिथी दिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, इतिहास 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) स्वामी विवेकानंदांनी बेलूर मठात महासमाधी कोणत्या वर्षी घेतली ?

1. 1888

2. 1896

3. 1900

4. 1902

उत्तर : 1902

स्वामी विवेकानंद यांचा जन्म कोठे झाला ? 

• 12 जानेवारी 1863 रोजी कलकत्ता येथिल सिमलापल्ली या ठिकाणी स्वामी विवेकानंद यांचा जन्म झाला. 

स्वामी विवेकानंद यांचे मूळ नाव काय ? 

• नरेंद्रनाथ दत्त हे स्वामी विवेकानंद यांचे मूळ नाव आहे.

स्वामी विवेकानंद यांचे गुरू कोण होते ? 

• स्वामी रामकृष्ण परमहंस हे स्वामी विवेकानंदांचे गुरू होते. 

शिकागो येथील सर्वधर्म परिषद : 

• 1893 मध्ये शिकागो येथील जागतिक सर्वधर्म परिषदेमध्ये हिंदू धर्माची श्रेष्ठता व उदारता सर्वांना पटवून देण्यासाठी प्रयत्न केले.

• शिकागो येथील आपल्या भाषणाची सुरुवातच स्वामी विवेकानंदांनी बंधू आणि भगिनींनो या शब्दांपासून केली आणि सभागृहात टाळ्यांचा पाऊस पडला. 

• तीन वर्षे त्यांनी अमेरिका आणि इंग्लंडमध्ये वेदांत तत्त्वज्ञान आणि धर्माचा प्रसार केला.

रामकृष्ण मिशनची स्थापना कोणी केली ? 

• स्वामी विवेकानंदांनी आपले गुरु स्वामी रामकृष्ण परमहंस यांची शिकवण समाजापर्यंत पोहोचवण्यासाठी 1 मे 1897 रोजी रामकृष्ण मठ व रामकृष्ण मिशनची स्थापना केली.

• कलकत्त्यातील बेलूर मठ हे मुख्यालय आहे. 

स्वामी विवेकानंद यांची शिकवण : 

• स्वामी विवेकानंदांनी पाश्चात्य शिक्षण आणि हिंदू धर्म यांची योग्य सांगड घालून आत्मसिद्धीचा मार्ग म्हणजे इतरांना मदत करणे हा संदेश जगाला दिला.

• त्यांनी लोकांना नि: स्वार्थ सेवेतून समाजाच्या भल्यासाठी कार्य करण्यास प्रेरित केले.

• जगातील सर्वच धर्म सत्य असून ते एकाच ध्येयाप्रत जाण्याचे वेगवेगळे मार्ग आहेत अशी रामकृष्ण मिशनची शिकवण होती.

• याचे फलित म्हणून अनेक देश- विदेशी अनुयायी त्यांस लाभले. 

• उदाहरणार्थ कु. मार्गारिट नोबल या पुढे भगिनी निवेदिता म्हणून प्रसिद्धीस आल्या.

समाजसेवेचे कार्य :

• धार्मिक सुधारणांबरोबर सामाजिक सुधारण्याचीही कार्ये रामकृष्ण मिशननी केली.

• ठिकठिकाणी अनाथाश्रमे, रुग्णालये, विश्रामगृहे यांची स्थापना केली गेली.

• नैसर्गिक आपत्तीच्या काळात संकटग्रस्तांना मदतीचा हात देऊन माणुसकी हाच खरा धर्म आहे ही शिकवण जगाला दिली.

महासमाधी : 

• 4 जुलै 1902 या दिवशी रात्री त्यांनी बेलूर मठात महासमाधी घेतली.

राष्ट्रीय युवा दिन केव्हा असतो ? 

पहिला राष्ट्रीय युवा दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

• भारत सरकारने 1984 मध्ये स्वामी विवेकानंद यांच्या जयंतीनिमित्त 12 जानेवारी हा दिवस राष्ट्रीय युवा दिन म्हणून घोषित केला.

• 12 जानेवारी 1985 मध्ये पहिल्यांदा राष्ट्रीय युवा दिन साजरा करण्यात आला.

• राष्ट्रीय युवा दिवस दरवर्षी स्वामी विवेकानंद यांच्या जीवनाला, कार्यांना आणि भारतातील तरुणांसाठीच्या त्यांच्या चिरस्थायी दृष्टीला श्रद्धांजली म्हणून साजरा केला जातो.

कोल्हापुरी चप्पल | Kolhapuri Chappals

Subject : GS - अर्थशास्त्र - GI Tag

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेली कोल्हापुरी चप्पलचे डिझाइन कोणत्या कंपनीने चोरल्याने ती कंपनी वादात सापडली आहे ?

1. पुमा (PUMA)

2. प्राडा (Prada)

3. गुची (Gucci)

4. लुई व्हिटॉन (Louis Vuitton)

उत्तर : प्राडा (Prada)

बातमी काय ? 

• इटलीची प्रसिद्ध कंपनी प्राडा (Prada) ने कोल्हापुरी चप्पलचे डिझाइन चोरल्याने एका नव्या वादात सापडली.

प्राडा आणि कोल्हापुरी चप्पलचा वाद काय ? 

• मिलान फॅशन वीकमध्ये, इटालियन लक्झरी ब्रँड प्राडाने शतकानुशतके जुन्या कोल्हापुरी चप्पलसारखे दिसणारे लेदर सँडल सादर केले.

• मिलानमधील मेन्स 2026 स्प्रिंग समर शोमध्ये भारतीय चप्पलपासून प्रेरणा घेतलेल्या सँडल (Sandals) होत्या.

• सुरुवातीला, प्राडाने त्यांच्या भारतीय उत्पत्तीचा उल्लेख न करता "लेदर सँडल" असे या चपलेचे वर्णन केले होते.

• असे म्हटले जात होते की इटालियन लक्झरी ब्रँड प्राडा ही चप्पल 1 लाख रुपयांपेक्षा जास्त किमतीत विकण्याची योजना आखत होती.

• ही किंमत मूळ कोल्हापुरी चपलेच्या किमतीपेक्षा कितीतरी पट जास्त आहे.

प्राडावर जोरदार टीका :

• या गोष्टीमुळे भारतात खूप नाराजी पसरली.

• याला सांस्कृतिक चोरी मानले जात आहे.

• कारण कोल्हापुरी चप्पलची उत्पत्ती 12 व्या शतकात झाली. 

• कोल्हापुरी चप्पलची निर्मिती पारंपारिक चांभार समुदायाच्या लोकांकडून झाली असे मानले जाते.

• कोल्हापुरी चप्पलाला GI टॅग देखील देण्यात आला आहे.

• असे असुनही प्राडाने ही डिझाइन वापरली.

• त्यामुळे सोशल मीडियावर लोक प्राडावर जोरदार टीका करत आहेत. 

• कोल्हापूरकरांसोबतच देशभरातूनही प्राडाचा जोरदार विरोध करण्यात आला.

टीकेनंतर प्राडा कंपनीने यावर स्पष्टीकरण : 

• माहितीनुसार, सर्व बाजूंनी विरोध झाल्यावर प्राडाने आता मान्य केले आहे की, त्यांच्या स्प्रिंग समर 2026 च्या कलेक्शनमध्ये भारतीय चप्पलपासून प्रेरणा घेतलेल्या सँडल (Sandals) होत्या. 

• प्राडाने हे ही सांगितले की सध्या हे कलेक्शन डिझाइनच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात आहे आणि ते बनवायचे की नाही, हे अजून ठरलेले नाही.

• प्राडाने आता भारतीय कारागिरांसोबत मिळून काम करण्याची तयारी दर्शवली आहे. 

• प्राडाने म्हटले आहे की, जर त्यांनी कोल्हापुरी चप्पलसारखी सँडल बनवण्याचा आणि विकण्याचा निर्णय घेतला, तर ते भारतीय कारागिरांसोबत काम करू शकतात.

कोल्हापुरी चप्पल कशा बनवल्या जातात ?

• कोल्हापुरी चप्पल एका खास प्रकारच्या अस्सल लेदरपासून बनवली जाते जे अत्यंत टिकाऊ आणि आरामदायी असते. 

• यासाठी लेदर प्रथम पाण्यात आणि नैसर्गिक तेलात तासंतास भिजवून मऊ केले जाते.

• नंतर ते हाताने डिझाइन करून नंतर शिवणकाम त्यावर केले जाते. 

• त्यात कोणतेही कृत्रिम किंवा रासायनिक घटक वापरलेले नाहीत.

कोल्हापुरी चप्पलची वैशिष्ट्ये कोणती ?

• महाराष्ट्रातील या हस्तनिर्मित चामड्याच्या चपलीला त्याच्या अद्वितीय डिझाइन, टिकाऊपणा आणि आरामासाठी जागतिक स्तरावर मान्यता मिळाली आहे.

• कोल्हापूरचे छत्रपती शाहू महाराज यांच्या कारकिर्दीत या उद्योगाला महत्त्वपूर्ण शाही संरक्षण मिळाले, ज्यांनी कारागिरांना आधार देण्यासाठी 29 टॅनिंग सेंटर्स स्थापन करण्यास मदत केली.

• पूर्वी ही चप्पल मराठा योद्धे आणि ग्रामीण समुदाय वापरत असत. 

• त्यांची रचना अशी होती की त्यामुळे उन्हाळ्यात पाय थंड राहत असत आणि पावसात टिकाऊ राहत असत.

• त्यांच्या मजबूत बांधणीमुळे ते विविध भूप्रदेश आणि हवामान परिस्थितीसाठी योग्य बनतात.

• कोल्हापुरी चप्पलमध्ये वापरले जाणारे लेदर कालांतराने तुमच्या पायांच्या आकारात साचेबद्ध होते, ज्यामुळे चप्पल आरामदायी बनते.

कोल्हापुरी चप्पलाला GI टॅग कोणत्या वर्षी मिळाला ? 

• 2019 मध्ये, कोल्हापुरी चप्पलाला भौगोलिक संकेत (Geographical Indication- GI) टॅग देण्यात आला. 

• हा GI टॅग महाराष्ट्र आणि कर्नाटक या दोन्ही राज्यातील कारागिरांना संयुक्तपणे देण्यात आला.

भौगोलिक संकेतांक (GI) म्हणजे काय ?

GI टॅग कोणाला देण्यात येतो ? 

• GI Tag चा फूल फॅार्म Geographical Indication असा आहे. 

• एखाद्या भागातील वस्तू किंवा पदार्थ ही त्या भागाचं वैशिष्ट्य असल्यास त्यास भौगोलिक संकेतांक म्हणजेच GI टॅग देण्यात येतो.

• GI Tag मुळे त्या उत्पादनाची गुणवत्ता आणि ओळख जगभर टिकून राहते.

• Geographical Indication of Goods (Registration and Protection) Act, 1999 हा कायदा भारतातील वस्तूंची संबंधित भौगोलिक संकेतांची नोंदणी आणि उत्तम संरक्षण करण्यास प्रयत्न करतो.

क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांची बैठक

Quad Foreign Ministers’ Meeting 

Subject : GS - जागतिक संघटना

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकी संदर्भात योग्य विधान/विधाने असलेला पर्याय निवडा.

अ) क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांची 10 वी बैठक भारतात पार पडली.

ब) भारताकडून डॉ. एस. जयशंकर या बैठकीला उपस्थित होते.

पर्याय :

1. फक्त अ बरोबर

2. फक्त ब बरोबर 

3. अ आणि ब दोन्ही बरोबर

4. अ आणि ब दोन्ही चूक 

उत्तर : फक्त ब बरोबर 

• विधान अ) चूकीचे आहे कारण

• क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांची 10 वी बैठक अमेरिकेत वॉशिंग्टन डीसी (Washington D.C.) येथे पार पडली.

बातमी काय ? 

• क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांची बैठक नुकतीच वॉशिंग्टन डीसी येथे झाली.

10 व्या क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकी संदर्भात परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• 1 जुलै 2025 रोजी अमेरिकेत वॉशिंग्टन डीसी (Washington D.C.) येथे 10 वी क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांची बैठक पार पडली.

• भारताकडून परराष्ट्र मंत्री डॉ. एस. जयशंकर या बैठकीला उपस्थित होते.

• या दौऱ्याचा मुख्य उद्देश क्वाड ग्रुपच्या परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकीला उपस्थित राहणे आणि संयुक्त राष्ट्रांमध्ये दहशतवादामुळे कसे प्रदेशाचं नुकसान होतेय याची जाणीव करून देणे आहे.

• चर्चेचे विषय : प्रादेशिक सुरक्षा, दहशतवादविरोधी सहकार्य आणि इंडो-पॅसिफिक प्रदेशात स्थिरता यांसारख्या विषयांवर चर्चा करण्यात आली.

10 व्या क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकीत कोण- कोण उपस्थित होते ? 

• भारत : परराष्ट्र मंत्री डॉ. एस. जयशंकर

• अमेरिका : परराष्ट्र सचिव मार्को रुबियो

• जपान : परराष्ट्र मंत्री ताकेशी इवाया

• ऑस्ट्रेलिया : परराष्ट्र मंत्री पेनी वोंग

10 व्या क्वाड परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकीत प्रमुख मुद्दे :  

• या परीक्षदेत परराष्ट्र मंत्री एस. जयशंकर यांनी भारताचा दृष्टिकोन मांडला तो पुढीलप्रमाणे : 

दहशतवादावर शून्य सहिष्णुता : 

• परराष्ट्र मंत्री म्हणाले की जगाने दहशतवादाबद्दल शून्य सहिष्णुता दाखवली पाहिजे. 

• दहशतवादाचे बळी आणि गुन्हेगारांना कधीही समान वागणूक दिली जाऊ नये.

भारताचा स्वसंरक्षणाचा अधिकार : 

• भारताला आपल्या लोकांना दहशतवादापासून वाचवण्याचा पूर्ण अधिकार आहे आणि आम्ही हा अधिकार वापरू.

• भारताने ऑपरेशन सिंदूरद्वारे दहशतवादाविरुद्ध निर्णायक कारवाई केली आहे, जी अचूक होती आणि योग्य होती.

क्वॉडकडून अपेक्षा :

• परराष्ट्र मंत्र्यांनी क्वाड भागीदारांना भारताची दहशतवादविरोधी भूमिका समजून घेण्याचे आणि पाठिंबा देण्याचे आवाहन केले.

"दहशतवादाची मानवी किंमत" प्रदर्शनाचे उद्घाटन : 

• डॉ. एस जयशंकर यांनी "दहशतवादाची मानवी किंमत" (The Human Cost of Terrorism) यावर आधारित प्रदर्शनाचे उद्घाटन केले.

• हे प्रदर्शन जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांचे सामाजिक, आर्थिक आणि मानसिक परिणाम अधोरेखित करते.

• सीमापार दहशतवाद विशेषतः पाकिस्तान-पुरस्कृत दहशतवाद याविरुद्ध जागतिक समर्थन मिळविण्यासाठी भारताने घेतलेले हे एक धोरणात्मक पाऊल मानले जाते.

क्वाड (Quad) म्हणजे नेमकं काय ?

• क्वाड चा फूल फॅार्म 'क्वॉड्रिलॅटरल सिक्युरिटी डायलॉग' (Quadrilateral Security Dialogue) असा आहे.

• क्वाड हे 4 देशांचा समावेश असलेला एक धोरणात्मक मंच आहे.

• क्वाड मध्ये भारत, संयुक्त अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया या चार देशांचा समावेश आहे.

• 2007 मध्ये, तत्कालीन जपानचे पंतप्रधान शिंजो आबे यांनी या युतीला क्वाड संघटना असे नाव दिले. 

• उद्दिष्ट्ये : क्वाड चे प्राथमिक उद्दिष्टांमध्ये सागरी सुरक्षा, हवामान बदलाच्या जोखमींना तोंड देणे, प्रदेशात गुंतवणुकीसाठी परिसंस्था (इकोसिस्टम) तयार करणे आणि तांत्रिक नवकल्पनांना चालना देणे यांचा समावेश आहे.

राष्ट्रीय हळद मंडळाच्या मुख्यालयाचे उद्घाटन

Inauguration of the National Turmeric Board Headquarters

Subject : GS - सरकारी योजना- उपक्रम, भूगोल, अर्थशास्त्र - कृषी

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच, राष्ट्रीय हळद मंडळाच्या मुख्यालयाचे उद्घाटन कोठे करण्यात आले ? 

1. नागपूर

2. सातारा

3. चेन्नई

4. निजामाबाद

उत्तर : निजामाबाद

राष्ट्रीय हळद मंडळा संदर्भात परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• अलिकडेच, केंद्रीय गृहमंत्री श्री अमित शहा यांनी तेलंगणातील निजामाबाद येथे राष्ट्रीय हळद मंडळाच्या मुख्यालयाचे उद्घाटन केले.

• ज्याचा उद्देश हळदीसाठी पॅकेजिंग, ब्रँडिंग, मार्केटिंग आणि निर्यात यासह संपूर्ण मूल्य साखळी विकसित करणे आहे.

• या स्थापनेमुळे, हळदीची लागवड करणाऱ्या कोट्यवधी शेतकऱ्यांची 40 वर्षांची जुनी मागणी पूर्ण झाली.

• निझामाबाद हे अनेक दशकांपासून हळदीची राजधानी म्हणून ओळखले जाते.

• येथील शेतकरी शतकानुशतके हळदीची लागवड करत आहेत.

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे मुख्यालय कोठे आहे ? 

• राष्ट्रीय हळद मंडळाचे मुख्यालय तेलंगणाच्या निजामाबाद येथे आहे.

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे पहिले अध्यक्ष कोण ?  

• राष्ट्रीय हळद मंडळाचे पहिले अध्यक्ष पल्ले गंगा रेड्डी (Palle Ganga Reddy) असणार आहेत. 

नव्याने स्थापन केलेल्या राष्ट्रीय हळद मंडळाचे महत्त्वाची भूमिका कोणती ? 

राष्ट्रीय हळद मंडळ काय काम करेल ? 

• नव्याने स्थापन झालेले मंडळ महाराष्ट्र, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश, तेलंगणा, मध्य प्रदेश, मेघालय यासह 20 राज्यांमधील हळद उत्पादक शेतकऱ्यांच्या कल्याणाकडे विशेष लक्ष देईल. 

• हळद मंडळाच्या स्थापनेमुळे देशातील हळद उत्पादकांच्या उत्पन्नात वाढ होईल.

• हळद उत्पादनांच्या संशोधन आणि विकासाला प्रोत्साहन देईल आणि परदेशात विपणनासाठी हळदीशी संबंधित उत्पादनांच्या मूल्यवर्धनाकडे लक्ष देईल. 

• हळदीचे महत्वपूर्ण आणि वैद्यकीय गुणधर्म, त्याचे उत्पादन वाढवण्याच्या पद्धती आणि नवीन बाजारपेठांमध्ये व्यापाराला चालना देण्यासाठी लॉजिस्टिक आणि पुरवठा साखळीला चालना देण्यासाठी जागरूकता निर्माण करेल. 

हळदी बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• हळद ही वनस्पती झिंजिबरेसी कुळातील आहे.

• हळदीचे शास्त्रीय नाव कुर्कुमा लाँगा (Curcuma Longa) आहे.

• हळदीला 'गोल्डन स्पाइस' असेही म्हटले जाते. 

• हळदीला पिवळा रंग करक्यूमिन (Curcumin) या घटकामुळे असतो.

हळदीचे गुणधर्म आणि वापर :  

• हळद ही भारतीयांच्या जीवनातील एक अविभाज्य अंग असून धार्मिक समारंभात, पारंपरिक विधी, अन्न, सौंदर्यप्रसाधने, , औषधे, रंग इत्यादींकरिता ती वापरतात.

• हळदीचा वापर आयुर्वेद, पारंपारिक भारतीय वैद्यकीय प्रणाली आणि पूर्व आशियाई वैद्यकीय प्रणाली मध्ये खूप वर्षांपासून होत आहे.

हळदीचे वैद्यकीय गुणधर्म पुढीलप्रमाणे : 

• एंटी-इंफ्लेमेटरी : जळजळ कमी करते.

• अँटिऑक्सिडेंट: शरीराला मुक्त रॅडिकल्सपासून वाचवते.

• जंतुनाशक : जखमा भरण्यास मदत होते.

• पचन सुधारते : पचनसंस्थेशी संबंधित विकारांवर उपचार.  

RAW चे नवे प्रमुख कोण ?

New R&AW Chief

Subject : GS - नियुक्ती, संरक्षण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच 2025 मध्ये रॅा (R&AW) चे नवे प्रमुख म्हणून कोणाची नियुक्ती करण्यात आली ?

1. श्री संजीव त्रिपाठी

2. श्री पराग जैन

3. श्री. संजय कुमार वर्मा

4. श्री तपन कुमार डेका

उत्तर : श्री पराग जैन (Parag Jain)

बातमी काय ?

• श्री. पराग जैन यांची रॅा (R&AW) चे नवे प्रमुख म्हणून नियुक्ती.

RAW चे प्रमुख आणि RAW बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• केंद्र सरकारने वरिष्ठ IPS अधिकारी श्री पराग जैन (Parag Jain) यांची रिसर्च अँड ॲनालिसिस विंग (R&AW) चे नवे प्रमुख म्हणून नियुक्ती केली आहे.

• श्री पराग जैन यांनी श्री रवी सिन्हा यांची जागा घेतली, ज्यांचा सध्याचा कार्यकाळ 30 जून रोजी संपला.

• श्री पराग जैन हे 1 जुलै 2025 पासून दोन वर्षांच्या निश्चित कार्यकाळासाठी RAW चे प्रमुख म्हणून पदभार स्वीकारतील.

श्री पराग जैन यांबद्दल थोडक्यात माहिती : 

• श्री पराग जैन हे 1989 च्या बॅचचे पंजाब कॅडरचे IPS अधिकारी आहेत. 

• श्री पराग जैन यांनी पंजाबमध्ये SSP आणि DIG म्हणून काम केले आहे.

• पंजाबमधील त्यांच्या कर्तव्यादरम्यान, त्यांनी अनेक दहशतवादविरोधी कारवायांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

श्री पराग जैन यांचा RAW मधील अनुभव :

• श्री पराग जैन यांना पाकिस्तान डेस्क हाताळणे, दहशतवादविरोधी कारवाया आणि डायस्पोरा कट्टरतावाद यांसारख्या विषयांवर सखोल समज आणि अनुभव आहे.

• श्री पराग जैन कॅनडा आणि श्रीलंकेत राजनैतिक भूमिकांमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व केले आहे. 

• कॅनडामधील त्यांच्या पोस्टिंग दरम्यान त्यांनी खलिस्तान समर्थक नेटवर्कचा पर्दाफाश केला.

• त्यांनी जम्मू आणि काश्मीरमध्येही महत्त्वाचे दहशतवादविरोधी काम केले आहे.

• ऑपरेशन सिंदूरमध्ये गुप्तचर समन्वय आणि धोरणात्मक नियोजनात त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.

ऑपरेशन सिंदूरमधील महत्त्वाची भूमिका :

• 22 एप्रिल 2025 रोजी जम्मू आणि काश्मीरमधील पहलगाम येथे पर्यटकांवर झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात 26 नागरिकांचा मृत्यू झाला.

• भारताने पाकव्याप्त भागात प्रत्युत्तरात्मक कारवाई सुरू केली, ज्याला "ऑपरेशन सिंदूर" असे नाव देण्यात आले.

• एव्हिएशन रिसर्च सेंटर (ARC) चे प्रमुख म्हणून श्री पराग जैन यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.

• एव्हिएशन रिसर्च सेंटर या संस्थेने पाकिस्तानी सैन्य आणि दहशतवादी लपण्याच्या ठिकाणांची गुप्त माहिती गोळा केली होती, त्यानंतर भारतीय सैन्याने 'ऑपरेशन सिंदूर' यशस्वीरित्या पार पाडले.

R&AW बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• R&AW चा फूल फॅार्म Research and Analysis Wing असा आहे.      

• स्थापना  : 1968

• 1962 च्या भारत - चीन आणि 1965 च्या भारत - पाकिस्तान युद्धानंतर देशासाठी आंतरराष्ट्रीय गुप्तचर बाबी हाताळण्यासाठी एक वेगळी आणि समर्पित संस्थेची गरज भासू लागली यातून रॅा चा जन्म झाला.

• 1968 मध्ये, भारताची पहिली परदेशी गुप्तचर संस्था, Research and Analysis Wing ची स्थापना करण्यात आली.

• पंतप्रधान : R&AW च्या स्थापनेच्या वेळी भारताच्या पंतप्रधान श्रीमती इंदिरा गांधी या होत्या.

• मुख्यालय (Headquarters) :  नवी दिल्ली

• बोधवाक्य (Motto) :  "धर्मो रक्षति रक्षितः" (Dharmo Rakshati Rakshitah)

• कार्य :  भारताची विदेशी गुप्तचर संस्था म्हणून काम करणे, गुप्तचर माहिती गोळा करणे, दहशतवादी घटनांवर लक्ष ठेवणे इत्यादी.

रिसर्च एंड एनालिसिस विंग (R&AW) चे पहिले प्रमुख कोण ?

Who was the first head of RAW ?

• रामेश्वर नाथ काव (Rameshwar Nath Kao) हे रॅाचे पहिले सचिव आहेत.

ऑपरेशन चक्र-V

Operation Chakra V

Subject : GS - संरक्षण - सायबर सिक्युरिटी

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सायबर गुन्हे आणि डिजिटल अटके विरूद्ध ऑपरेशन चक्र-V कोणत्या एजन्सीद्वारे चालवले जाते ?

1. ED

2. CBI

3. IB

4. NIA

उत्तर : CBI (Central Bureau of Investigation)

ऑपरेशन चक्र-V बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• केंद्रीय अन्वेषण विभागाने (CBI) ऑपरेशन चक्र-V अंतर्गत सायबर फसवणूक आणि मनी लाँड्रिंग प्रकरणांशी संबंधित काही बँक खाती उघडकीस आणली आहेत.

• ही कारवाई राजस्थान, दिल्ली, हरियाणा, उत्तराखंड आणि उत्तर प्रदेशमध्ये करण्यात आली.

• CBI च्या म्हणण्यानुसार, सायबर गुन्हे आणि डिजिटल अटकेद्वारे गुन्हेगारांनी बळकावलेले पैसे लाँडर करण्यासाठी देशभरातील विविध बँकांमध्ये सुमारे 8.5 लाख म्युल बॅंक अकाउंट उघडण्यात आले आहेत.

ऑपरेशन चक्र-V म्हणजे काय ? ते कोणी सुरू केलं ?

• CBI ने आंतरराष्ट्रीय संघटित सायबर गुन्हे/डिजिटल अटकेविरुद्ध (Digital Arrest) ऑपरेशन चक्र-V सुरू केले.

• ऑपरेशन चक्र-V हे भारतातील सायबर गुन्हेगारी आणि डिजिटल अटकेसारख्या सायबर गुन्ह्यांना सक्षम करणाऱ्या व्यापक पायाभूत सुविधा ओळखण्यावर आणि नष्ट करण्यावर लक्ष केंद्रित करते.

म्युल खाती म्हणजे काय ? 

What are Mule Bank Accounts ?

• म्युल खाती म्हणजे अशी बँक खाती ज्यांचा वापर गुन्हेगारांकडून बेकायदेशीर पद्धतीने पैसा (निधी) प्राप्त करण्यासाठी आणि वेगवेगळ्या अकाउंट मध्ये हस्तांतरित करण्यासाठी केला जातो.

• म्युल बॅंक खाती ही गुन्हेगारी संस्था आणि बेकायदा निधी यांच्यातील मध्यस्थ म्हणून काम करते.

• ही खाती सामान्यत: अशा व्यक्तींद्वारे उघडली जातात ज्यांना एकतर सहज पैसे देण्याचे आश्वासन देऊन फसवले जाते किंवा अशा व्यक्तींना सहभागी होण्यासाठी दबाव आणला जातो.

• नंतर त्यांच्या बँक खात्याचा वापर मनी लॉन्ड्रींग, बेकायदेशीर सट्टेबाजी, दुसऱ्या देशात व्यापार, कर चोरी

यांसारख्या बेकायदेशीर गोष्टींसाठी केला जातो.

• अशा प्रकारच्या फसवणुकीत ठग संभाव्य पीडितांशी संपर्क साधण्यासाठी आणि त्यांची बँक खाती किंवा क्रेडिट कार्ड प्रदान करण्यासाठी किंवा त्यांच्या बँक खात्यांमध्ये पैसे जमा करण्याचे आमिष दाखवून सोशल मीडिया, चॅट रूम, ईमेल आणि इतर चॅनेल वापरतात.

• अशा बळी ठरलेली व्यक्तींना "मनी म्यूल" म्हणून संबोधले जाते. 

• पोलीस तपासात ज्यांच्या बँक अकाउंट चा वापर झाला आहे अशी मनी म्यूल लोकं लक्ष्य ठरतात आणि संबंधित गुन्हेगार सापडत नाहीत.