ऑपरेशन चक्र-V

Operation Chakra V

Subject : GS - संरक्षण - सायबर सिक्युरिटी

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सायबर गुन्हे आणि डिजिटल अटके विरूद्ध ऑपरेशन चक्र-V कोणत्या एजन्सीद्वारे चालवले जाते ?

1. ED

2. CBI

3. IB

4. NIA

उत्तर : CBI (Central Bureau of Investigation)

ऑपरेशन चक्र-V बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• केंद्रीय अन्वेषण विभागाने (CBI) ऑपरेशन चक्र-V अंतर्गत सायबर फसवणूक आणि मनी लाँड्रिंग प्रकरणांशी संबंधित काही बँक खाती उघडकीस आणली आहेत.

• ही कारवाई राजस्थान, दिल्ली, हरियाणा, उत्तराखंड आणि उत्तर प्रदेशमध्ये करण्यात आली.

• CBI च्या म्हणण्यानुसार, सायबर गुन्हे आणि डिजिटल अटकेद्वारे गुन्हेगारांनी बळकावलेले पैसे लाँडर करण्यासाठी देशभरातील विविध बँकांमध्ये सुमारे 8.5 लाख म्युल बॅंक अकाउंट उघडण्यात आले आहेत.

ऑपरेशन चक्र-V म्हणजे काय ? ते कोणी सुरू केलं ?

• CBI ने आंतरराष्ट्रीय संघटित सायबर गुन्हे/डिजिटल अटकेविरुद्ध (Digital Arrest) ऑपरेशन चक्र-V सुरू केले.

• ऑपरेशन चक्र-V हे भारतातील सायबर गुन्हेगारी आणि डिजिटल अटकेसारख्या सायबर गुन्ह्यांना सक्षम करणाऱ्या व्यापक पायाभूत सुविधा ओळखण्यावर आणि नष्ट करण्यावर लक्ष केंद्रित करते.

म्युल खाती म्हणजे काय ? 

What are Mule Bank Accounts ?

• म्युल खाती म्हणजे अशी बँक खाती ज्यांचा वापर गुन्हेगारांकडून बेकायदेशीर पद्धतीने पैसा (निधी) प्राप्त करण्यासाठी आणि वेगवेगळ्या अकाउंट मध्ये हस्तांतरित करण्यासाठी केला जातो.

• म्युल बॅंक खाती ही गुन्हेगारी संस्था आणि बेकायदा निधी यांच्यातील मध्यस्थ म्हणून काम करते.

• ही खाती सामान्यत: अशा व्यक्तींद्वारे उघडली जातात ज्यांना एकतर सहज पैसे देण्याचे आश्वासन देऊन फसवले जाते किंवा अशा व्यक्तींना सहभागी होण्यासाठी दबाव आणला जातो.

• नंतर त्यांच्या बँक खात्याचा वापर मनी लॉन्ड्रींग, बेकायदेशीर सट्टेबाजी, दुसऱ्या देशात व्यापार, कर चोरी

यांसारख्या बेकायदेशीर गोष्टींसाठी केला जातो.

• अशा प्रकारच्या फसवणुकीत ठग संभाव्य पीडितांशी संपर्क साधण्यासाठी आणि त्यांची बँक खाती किंवा क्रेडिट कार्ड प्रदान करण्यासाठी किंवा त्यांच्या बँक खात्यांमध्ये पैसे जमा करण्याचे आमिष दाखवून सोशल मीडिया, चॅट रूम, ईमेल आणि इतर चॅनेल वापरतात.

• अशा बळी ठरलेली व्यक्तींना "मनी म्यूल" म्हणून संबोधले जाते. 

• पोलीस तपासात ज्यांच्या बँक अकाउंट चा वापर झाला आहे अशी मनी म्यूल लोकं लक्ष्य ठरतात आणि संबंधित गुन्हेगार सापडत नाहीत.

जागतिक UFO दिन

World UFO Day 

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक UFO (अज्ञात उडती वस्तू) दिन केव्हा साजरा केला जातो ? 

1. 30 जून

2. 2 जुलै

3. 9 जुलै

4. 9 ॲागस्ट

उत्तर : 2 जुलै

बातमी काय ? 

• दरवर्षी 2 जुलै रोजी जागतिक UFO दिन साजरा केला जातो.

UFO म्हणजे काय ?

• UFO चा फूल फॅार्म Unidentified Flying Object असा आहे.

• UFO ला “अज्ञात उडती वस्तू” किंवा सामान्य भाषेत “उडती तबकडी” असेही म्हटले जाते.

• UFO म्हणजेच अशी उडणारी वस्तू जिचे स्वरूप, कार्य किंवा मूळ क्षणभर ओळखता येत नाही. 

• वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून, "UFO" म्हणजे अशी कोणतीही वस्तू जी आकाशात दिसते परंतु ओळखता येत नाही.

जागतिक UFO दिन का साजरी करतात ? 

• संपूर्ण विश्वात पृथ्वीसारखे अनेक ग्रह-उपग्रह आहेत. 

• या ग्रहांवर कोणी राहत असेल का ? 

• एलियन खरेच आहेत का ?

• एलियन कसे दिसत असतील ? 

• अवकाशात काही विचित्र वस्तू उडत असल्याच्या घटना, त्या वस्तू नेमक्या काय आहे ? 

• यांसारखे अनेक प्रश्न पडतात. यासाठी शास्त्रज्ञांचे यावर शोधकार्य देखील सुरू आहे. 

• 2 जुलै हा दिवस अंतराळ, एलियनस आणि अज्ञात उडणाऱ्या वस्तूंबाबत (Unidentified Flying Object – UFO) लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आणि चर्चेला चालना देण्यासाठी साजरा केला जातो.

• या दिवसाचा उद्देश म्हणजे लोकांमध्ये UFO (अज्ञात उडणाऱ्या वस्तू) च्या अस्तित्वाबद्दल जागरूकता पसरवणे, मोकळ्या मनाच्या वैज्ञानिक विचारांना प्रोत्साहन देणे आणि विविध देशांच्या सरकारांना त्यांच्याशी संबंधित माहिती सार्वजनिक करण्याची मागणी करणे हा आहे.

जागतिक UFO दिनाची सुरुवात कोणी आणि केव्हा केली ? 

• जागतिक UFO दिनाची सुरुवात 2001 मध्ये UFO संशोधक हक्तान अकडोगन (Haktan Akdogan) यांनी केली होती. 

• 2 जुलै ही तारीख एका विशेष कारणासाठी निवडण्यात आली होती; 

• 2 जुलै 1947 रोजी अमेरिकेतील न्यू मेक्सिकोमधील रोसवेल येथे एक रहस्यमय UFO अपघात झाला.

• जो UFO इतिहासातील सर्वात चर्चेत असलेल्या घटनांपैकी एक मानला जातो.

काय आहे रोसवेल घटना ?

What is the Roswell Incident ? 

• 2 जुलै 1947 रोजी, अमेरिकन हवाई दलाने "उडणारी तबकडी" (Flying Saucer) सापडल्याचा दावा केला. 

• परंतु काही वेळातच त्यांनी त्यांचे विधान बदलले आणि ते फक्त हवामानाचा फुगा असल्याचे सांगितले.

• या विरोधाभासामुळे लोकांना संशय आला आणि येथूनच UFO, एलियन आणि गुप्त सरकारी प्रकल्पांबद्दल अनेक सिद्धांत सुरू झाले.

• रोसवेल घटना जागतिक UFO दिनाची प्रेरणा मानली जाते.

राधानाथ स्वामींचा आध्यात्मिक आणि सामुदायिक नेतृत्वासाठी सन्मान

Radhanath Swami Honoured for Spiritual and Community Leadership

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अमेरिकेच्या कोणत्या शहराने राधानाथ स्वामींना आध्यात्मिक आणि सामुदायिक नेतृत्वासाठी सन्मानित केले ?

1. न्यूयॉर्क

2. वाशिंगटन डी.सी.

3. लॉस एंजेलेस

4. शिकागो

उत्तर : न्यूयॉर्क (New York )

न्यू यॉर्क सिटी सन्माना बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जागतिक स्तरावर आदरणीय आध्यात्मिक गुरू आणि इंटरनॅशनल सोसायटी फॉर कृष्णा कॉन्शियसनेस (इस्कॉन) चे ज्येष्ठ भिक्षू राधानाथ स्वामी यांना न्यू यॉर्क सिटी सन्मानाने सन्मानित करण्यात आले.

• भक्ती केंद्रात आयोजित एका विशेष आंतरधर्मीय कार्यक्रमात राधानाथ स्वामी यांना न्यू यॉर्क सिटी हा सन्मान देण्यात आला.

• राधानाथ स्वामींना ही सन्मान महापौर एरिक अॅडम्स यांच्या वतीने आंतरराष्ट्रीय व्यवहार उपायुक्त दिलीप चौहान यांच्या हस्ते देण्यात आला.

पुरस्कार देण्याचा उद्देश : 

• आध्यात्मिक विकास, सामाजिक विस्तार आणि जागतिक सद्भावना वाढवण्यासाठी आयुष्यभर दिलेल्या योगदानाबद्दल राधानाथ स्वामींचा सन्मान करण्यासाठी

• तसेच न्यू यॉर्क आणि जगभरात आंतर-धार्मिक संवाद आणि सहकार्याला इस्कॉनच्या कार्याच्या योगदानाबद्दल न्यू यॉर्क सिटी सन्मानाने त्यांना सन्मानित करण्यात आले.

महाराष्ट्र सरकारने लॅान्च केले ‘हेजिंग डेस्क’

Maharashtra Govt Launches Hedging Desk

Subject : GS - सरकारी योजना - उपक्रम, कृषी

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच महाराष्ट्र सरकारने पहिले ‘हेजिंग डेस्क’ कोठे सुरू केले ?

1. पुणे

2. सातारा

3. नाशिक

4. नागपूर

उत्तर : पुणे

बातमी काय ? 

• महाराष्ट्र सरकारने पुण्यात ‘हेजिंग डेस्क’ सुरू केले.

हेजिंग डेस्क बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• कृषी उत्पादकांचे उत्पन्न वाढविण्यासाठी आणि किमतीच्या जोखमीपासून त्यांचे संरक्षण करण्यासाठी महाराष्ट्र सरकारने पुण्यात ‘हेजिंग डेस्क’ सुरू केले आहे.

• मा. बाळासाहेब ठाकरे कृषी व्यवसाय व ग्रामीण परिवर्तन प्रकल्प (SMART) या प्रकल्पांतर्गत हे हेजिंग डेस्क स्थापन करण्यात आले आहे.

• शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढून शेतकऱ्यांनी उत्पादित केलेल्या मालाला योग्य बाजारमूल्य मिळावे यासाठी, महाराष्ट्र सरकारने ‘हेजिंग डेस्क’ सुरू केला आहे.

• या योजनेच्या पहिल्या टप्प्या अंतर्गत पुणे येथे ‘हेजिंग डेस्क’ सुरू करण्यात आला.

‘हेजिंग डेस्क’ साठी सुरुवातीच्या टप्प्यात कोणती पिके निवडली गेली ?

• सुरूवातीला कापूस, हळद आणि मका (Cotton, Turmeric, and Maize) या पिकांसाठी ‘हेजिंग डेस्क’ सुरू केला आहे. 

• टप्प्या-टप्प्याने इतर पिकांसाठी हा उपक्रम राबविण्यात येणार आहे.

‘हेजिंग डेस्क’ (Hedging Desk) म्हणजे काय ?

• ‘हेज’ या शब्दाचा अर्थ बाहेरून येणाऱ्या संकटांपासून संरक्षण देण्यासाठी, त्यांना अटकाव करण्यासाठी बांधलेले साधन होय.

• उदाहरणार्थ : पिक संरक्षणासाठी शेताला जसे कुंपण असते.

• त्याचप्रमाणे शेत मालाच्या किंमतीच्या चढ-उतारातून निर्माण होणाऱ्या संकटापासून संरक्षण देणारे जे साधन म्हणजे च जे कुंपण असते त्याला ‘हेजिंग’ म्हणतात. 

• यासाठी शेतकऱ्यांना, शेतकरी उत्पादक कंपन्यांना मार्गदर्शन व प्रशिक्षण देण्यासाठीचे जी व्यासपीठ आहे त्यास ‘हेजिंग डेस्क’ (Hedging Desk) असे म्हणतात.

• या उपक्रमामुळे शेतकरी त्यांच्या उत्पादनांच्या भविष्यातील किंमतीतील चढ-उतारामुळे होणारे नुकसान टाळू शकतात.

हेजिंग डेस्कची वैशिष्ट्ये आणि उद्दिष्टे कोणती ? 

• जागतिक बँकेच्या शिफारशीवरून हेजिंग डेस्कची स्थापना करण्यात आली आहे.

• सेबी’चे (SEBI) नियंत्रण असलेल्या नॅशनल कमोडिटी अँड डेरिव्हेटिव्ह्ज एक्सचेंज (NCDEX) संस्थेच्या कमोडिटी मार्केट्स आणि संशोधन संस्थेने (NICR) या प्रकल्पासाठी सहकार्य केले आहे.

• भविष्यकाळातील कमी होणाऱ्या किंमतींपासून निर्माण होणारी जोखीम कमी करणे हा ‘हेजिंग’ चा मुख्य उद्देश आहे. 

• त्याचबरोबर भविष्यकाळातील वाढणाऱ्या किंमतीचा फायदा घेण्यासाठी ऑप्शन ट्रेडिंगचा वापर केला जाऊ शकतो. 

शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन :

• 3 हजारपेक्षा अधिक शेतकऱ्यांना हेजिंग साधने आणि धोरणांवर प्रशिक्षण देण्यात येणार आहे. 

• बाजार ट्रेंड, पुरवठा-तारणातील बदल, जागतिक किमतींवर रिअल-टाइम मार्केट इंटेलिजन्सची माहिती देण्यात येंईल. 

• शेतीजवळ साठवणूक केंद्रे उभारण्यासाठी शेतकऱ्यांना व शेतकरी उत्पादक संघटनांना (Farmer Producer Organisation - FPO) प्रोत्साहन दिले जाईल.

राष्ट्रीय डॉक्टर दिन

National Doctor’s Day

💐 राष्ट्रीय डॉक्टर दिनाच्या सर्वांना हार्दिक शुभेच्छा 👩‍⚕️🩺

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) देशभरात दरवर्षी राष्ट्रीय डॉक्टर दिन केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1. 1 मे

2. 27 जून

3. 1 जुलै

4. 7 जुलै 

उत्तर : 1 जुलै

राष्ट्रीय डॉक्टर दिन कोणाच्या सन्मानार्थ साजरी करतात ?

• देशातील सर्वात प्रसिद्ध डॉक्टरांपैकी एक असलेले डॉ. बिधान चंद्र रॉय (Dr. Bidhan Chandra Roy) यांच्या सन्मानार्थ 1 जुलै रोजी संपूर्ण भारतात राष्ट्रीय डॉक्टर दिन साजरा केला जातो.

• 1 जुलै हा दिवस डॉ. बिधान चंद्र रॉय यांचा जन्मदिवस आणि मृत्यू दिन आहे.

पहिला राष्ट्रीय डॉक्टर दिन कोणाच्या वर्षी साजरी करण्यात आला ?

• डॉ. बिधान चंद्र रॉय यांच्या सन्मानार्थ भारत सरकारने 1991 मध्ये राष्ट्रीय डॉक्टर दिनाची अधिकृतपणे स्थापना केली.

• 1 जुलै 1991 मध्ये पहिला राष्ट्रीय डॉक्टर दिन साजरा केला.

डॉ. बिधान चंद्र रॉय यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• डॉ. बिधान चंद्र रॉय हे प्रसिद्ध डॉक्टर तर होतेच पण त्याचबरोबर ते एक दूरदर्शी नेते देखील होते.

• डॉ. बी.सी. रॉय हे डॉक्टर, स्वातंत्र्यसैनिक, शिक्षणतज्ज्ञ आणि राजकारणी होते.

• डॉ. बिधान चंद्र रॉय यांनी भारताच्या आरोग्यसेवेच्या क्षेत्रात मोलाचे योगदान दिले.

• त्यांच्या योगदानामुळे वैद्यकीय संस्थांची निर्मिती, चांगले वैद्यकीय प्रशासन आणि सर्वांसाठी सुलभ आरोग्यसेवा निर्माण झाली.

• डॉ. बी.सी. रॉय यांनी इंडियन मेडिकल कौन्सिल आणि इंडियन मेडिकल असोसिएशनच्या स्थापनेत महत्त्वाची भूमिका बजावली.

जन्म : 

• डॉ. बी.सी. रॉय यांचा जन्म 1 जुलै 1882 मध्ये ब्रिटिश भारतातील बंगाल प्रेसीडेंसीच्या बाँकीपूर गावामध्ये झाला.

स्वातंत्र्यसैनिक : 

• त्यांनी 1930 मध्ये बंगालमध्ये सुरू झालेल्या सविनय कायदेभंग चळवळीचे नेतृत्व देखील केले.

मुख्यमंत्री : 

• पश्चिम बंगालचे दुसरे मुख्यमंत्री म्हणूनही निवडून आले.

• 23 जानेवारी 1948 पासून त्यांच्या मृत्यूपर्यंत त्यांनी 14 वर्षे पश्चिम बंगालचे मुख्यमंत्री पद भूषवले. 

• डॉ. बिधान चंद्र रॉय यांना आधुनिक पश्चिम बंगालचे शिल्पकार मानले जाते.

मृत्यू : 

• 1 जुलै 1962 रोजी वयाच्या 80 व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.

पुरस्कार आणि सन्मान :

• 1961 रोजी डॉ. बिधान चंद्र रॉय यांना देशाचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार भारतरत्न पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

• 1976 मध्ये डॉ. बिधान चंद्र रॉय यांच्या सन्मानार्थ बी.सी. रॉय राष्ट्रीय पुरस्काराची स्थापना करण्यात आली.

• वैद्यकीय, राजकारण, विज्ञान, तत्वज्ञान, साहित्य आणि कला या क्षेत्रातील कार्यासाठी बी.सी. रॉय राष्ट्रीय पुरस्कार देण्यात येतो.

2025 या वर्षीच्या "राष्ट्रीय डॉक्टर दिनाची" संकल्पना थीम कोणती ?

• 2025 या वर्षीच्या राष्ट्रीय डॉक्टर दिनाची थीम 'मुखवटाच्या मागे: बरे करणाऱ्यांना कोण बरे करते ?' ही आहे.

• 2025 Theme : “Behind the Mask: Who Heals the Healers?”

Operation Bihali

ऑपरेशन बिहाली

Subject : GS - संरक्षण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेले ऑपरेशन बिहाली हे खालील पैकी कशाशी संबंधित आहे ? 

1. युद्ध सराव 

2. दहशतवादविरोधी मोहीम

3. सायबर गुन्ह्यांविरोधी मोहीम

4. मानवतावादी मदत आणि आपत्ती निवारण मोहीम

उत्तर : दहशतवादविरोधी मोहीम (Counter-Terror Operation)

बातमी काय ? 

• जम्मू-काश्मीरमधील उधमपूर जिल्ह्यात ऑपरेशन बिहाली दरम्यान जैश-ए-मोहम्मदच्या एका दहशतवाद्याला कंठस्नान घालण्यात आले.

ऑपरेशन बिहाली काय आहे ?  

• ऑपरेशन बिहाली ही जम्मू आणि काश्मीरमध्ये सुरू असलेली एक दहशतवादविरोधी मोहीम (Counter-Terror Operation) आहे.

• उधमपूरच्या बसंतगड भागात कार्यरत असलेल्या पाकिस्तानस्थित जैश-ए-मोहम्मदच्या (Jaish-e-Mohammad) दहशतवाद्यांना निष्क्रिय करण्यासाठी ऑपरेशन बिहाली ही दहशतवादविरोधी मोहीम सुरू करण्यात आली.

ऑपरेशन बिहाली कोणी लॅान्च केली ?

• ऑपरेशन बिहाली ही भारतीय लष्कर आणि जम्मू आणि काश्मीर पोलिसांची संयुक्त लष्करी कारवाई आहे.

• व्हाईट नाईट कॉर्प्सच्या (White Knight Corps) ऑपरेशनल कमांड अंतर्गत भारतीय लष्कराच्या पॅरा कमांडो आणि जम्मू आणि काश्मीर पोलिसांनी संयुक्तपणे हे ऑपरेशन केले.

ऑपरेशन बिहाली चा उद्देश कोणता ? 

• गेल्या एक वर्षापासून पाळत ठेवून असलेल्या जैश-ए-मोहम्मद (Jaish-e-Mohammad) च्या चार दहशतवाद्यांच्या उपस्थितीबद्दल विशिष्ट गुप्तचर माहितीच्या आधारे ही कारवाई सुरू करण्यात आली.

• 12 महिन्यांच्या देखरेखीखाली ओळखल्या गेलेल्या 4 जैश-ए-मोहम्मद दहशतवाद्यांना रोखणे आणि त्यांचा खात्मा करणे, ज्यामुळे सीमेपलीकडून होणारे संभाव्य दहशतवादी हल्ले टाळता येतील. हे या ऑपरेशनचे उद्दिष्ट आहे. 

महाराष्ट्र कृषी दिन

Maharashtra Agriculture Day

💐महाराष्ट्र कृषी दिनाच्या सर्वांना हार्दिक शुभेच्छा 🌾🌽🫑 

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, महाराष्ट्राचा इतिहास  

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महाराष्ट्राच्या कोणत्या मुख्यमंत्र्यांच्या जयंती निमित्ताने महाराष्ट्र कृषी दिन साजरा केला जातो ?

1. यशवंतराव चव्हाण

2. विलासराव देशमुख

3. वसंतराव नाईक 

4. शंकरराव चव्हाण

उत्तर : वसंतराव नाईक 

महाराष्ट्र कृषी दिना बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• महाराष्ट्रात दरवर्षी 1 जुलै रोजी महाराष्ट्र कृषी दिवस साजरा केला जातो.

• या निमित्ताने 1 जुलै ते 7 जुलै हा आठवडा कृषी सप्ताह म्हणून साजरा केला जातो.

1 जुलै हाच दिवस महाराष्ट्र कृषी दिन म्हणून का साजरी करतात ?

• महाराष्ट्र राज्यातील हरित क्रांतीचे जनक आणि माजी मुख्यमंत्री माननीय वसंतराव नाईक यांनी कृषी क्षेत्राच्या विकासात दिलेल्या योगदानाच्या स्मरणार्थ 1 जुलै हा त्यांचा जन्म दिवस महाराष्ट्र कृषी दिन म्हणून साजरा केला जातो. 

श्री वसंतराव फुलसिंग नाईक यांबद्दल थोडक्यात माहिती :

• जन्म : 1 जुलै 1913 

• जन्मस्थळ : गहुली (यवतमाळ जिल्हा)

श्री वसंतराव नाईक यांचे राजकीय आणि सामाजिक कार्य : 

• वसंतराव नाईक हे महाराष्ट्राचे तिसरे मुख्यमंत्री होते.

• 1963 ते 1975 या काळात ते महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री होते.

• यांना महाराष्ट्राच्या हरितक्रांतीचे जनक म्हणूनही ओळखले जाते.

• त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य शेतकरी आणि शेतकऱ्यांच्या कल्याणासाठी झिजवले.

• त्यांनी कृषिविषयक समस्या हाताळून महाराष्ट्र धान्याच्या बाबतीत कसा स्वयंपूर्ण होईल याकडे लक्ष दिले.

• त्यांनी आपल्या कारकिर्दीत शेतकऱ्यांसाठी अनेक हिताचे निर्णय घेतले.  

• त्यांनी कृषी औद्योगिक क्षेत्रात अमुलाग्र बदल घडवून आणण्यासाठी मोलाची कामगिरी बजावली.

• त्यांच्या या प्रेरणादायी कार्याचा सन्मान म्हणून 1989 मध्ये तत्कालीन मुख्यमंत्री श्री शरद पवार यांनी 1 जुलै हा दिवस महाराष्ट्र कृषी दिन म्हणून साजरा करण्याचा निर्णय घेतला.

नोट : 

• जागतिक हरित क्रांती चे जनक : नॉर्मन बोरलॉग

• भारतीय हरितक्रांतीचे जनक : एम. एस. स्वामीनाथन

• महाराष्ट्राच्या हरितक्रांतीचे जनक : वसंतराव नाईक

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर जयंती

Birth Anniversary of Dr. B.R. Ambedkar

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना जन्मदिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, इतिहास- महाराष्ट्रातील समाजसुधारक

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म केव्हा झाला ?

1. 14 एप्रिल 1888

2. 14 एप्रिल 1891

3. 14 एप्रिल 1894

4. 14 एप्रिल 1900

उत्तर : 14 एप्रिल 1891

भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा प्रवास - जीवन, इतिहास आणि कार्य

➤ जन्म आणि शिक्षण : 

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म 14,एप्रिल 1891 रोजी मध्य प्रदेशातील महू या ठिकाणी झाला.

• त्यांनी सातारा येथील स्थानिक सरकारी शाळेत शालेय शिक्षण घेतले.

• 1907 मध्ये मॅट्रिक पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी एल्फिन्स्टन महाविद्यालयातून B.A. केले.

• कोलंबिया विद्यापीठातून " प्राचीन भारतातील व्यापार " या विषयांवर त्यांनी सन 1915 मध्ये प्रबंध लिहिला आणि त्यांनी M.A ची पदवी प्राप्त केली. 

• 1916 मध्ये त्यांनी ‘भारताचा राष्ट्रीय लाभांश - एक ऐतिहासिक आणि विश्लेषणात्मक अभ्यास’ हा प्रबंध लिहिला आणि Ph.D. पदवी मिळवली.

• डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स येथून अर्थशास्त्रात D.Sc. ही पदवी मिळवली.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी कोण कोणत्या संस्था / संघटना स्थापन केल्या ?

➤ बहिष्कृत हितकारणी सभा : 

स्थापना : 20 जुलै 1924 रोजी मुंबई येथे त्यांनी बहिष्कृत हितकारणी सभेची स्थापना केली.

ब्रीदवाक्य : शिका, संघटित व्हा व संघर्ष करा हे या संस्थेचे ब्रीदवाक्य होते.

प्रमुख उद्दिष्ट्ये : 

• समाजात जागृती निर्माण करणे

• मानवी हक्कांचे संरक्षण करणे,

• शिक्षण देणे 

• आर्थिक स्थिती सुधारणे हे या संस्थेचे काही प्रमुख उद्दिष्ट्ये होते.

➤ समता संघ :

स्थापना : डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी 4 सप्टेंबर 1927 रोजी समता संघाची स्थापना केली.

मुखपत्र : या संघाचे मुखपत्र समता हे होते.

➤ स्वतंत्र मजूर पक्ष :

स्थापना : 15 ऑगस्ट 1936 रोजी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी स्वतंत्र मजूर पक्षाची स्थापना केली.

मुखपत्र : या पक्षाचे मुखपत्र जनता होते.

➤ अखिल भारतीय शेड्युल कास्ट फेडरेशन :

• दलितांचे राजकीय प्रतिनिधित्व करण्यावर आणि त्यांचे नागरी हक्क सुरक्षित करण्यासाठी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी जुलै 1942 मध्ये नागपूर येथे अखिल भारतीय शेड्युल कास्ट फेडरेशन ची स्थापना केली.

➤ महाड सत्याग्रह (महाडचा चवदार तळ्याचा सत्याग्रह) : 

• 20 मार्च 1927 रोजी महाडचा चवदार तळ्याचा सत्याग्रह केला.

• सार्वजनिक ठिकाणं, पाणवठे आणि चवदार तळं अस्पृश्यांसाठी खुलं करण्यात यावं यासाठी झालेल्या या सत्याग्रहात सवर्ण समाजातील नेते मंडळीही सहभागी झाली होती.

• 20 मार्च या दिवसाचे महत्त्व ओळखून हा दिवस आज 'समता दिन' (Equality Day) तसेच 'सामाजिक सबलीकरण दिन' म्हणूनही साजरा केला जातो.

➤ काळाराम मंदिर सत्याग्रह : 

• हिंदू मंदिरांमध्ये दलितांच्या प्रवेशासाठी नाशिक येथे काळाराम मंदिर सत्याग्रहाचे नेतृत्व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी केले.

• 2 मार्च 1930 ला सुरू झालेला हा सत्याग्रह पुढील पाच वर्षे चालला.

➤ गोलमेज परिषद आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

• 1930 ते 1932 दरम्यान लंडन येथे ब्रिटिश राजवटीत भारताच्या घटनात्मक सुधारणांवर चर्चा करण्यासाठी तीन गोलमेज परिषद आयोजित करण्यात आल्या होत्या.

• या तिन्ही गोलमेज परिषदांमध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर उपस्थित होते.

• दलित समाजाचे प्रतिनिधित्व करत आंबेडकरांनी दलितांना त्यांच्या हक्कांचे रक्षण करण्यासाठी स्वतंत्र मतदार आणि अधिक राजकीय प्रतिनिधित्वाची मागणी केली. 

• तिन्ही गोलमेज परिषदांमध्ये त्यांच्या सहभागाने दलित समस्या आंतरराष्ट्रीय व्यासपीठावर अधोरेखित केल्या आणि भारतातील सामाजिक आणि राजकीय सुधारणांवरील भविष्यातील चर्चेसाठी पाया घातला.

➤ पुणे करार काय होता ?

➤ पुणे करारावर कोणी सही केली ? 

• ब्रिटीश सरकारच्या जातीय निवाडा द्वारे (Communal Award) दलितांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघाची तरतूद होती.

• परंतु महात्मा गांधींनी हिंदू समाजात फूट पडेल या भीतीने याला विरोध केला आणि प्राणांतिक उपोषण सुरू केले.

• तीव्र वाटाघाटीनंतर, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि महात्मा गांधी यांच्यात करार झाला ज्याला पुणे करार म्हणून ओळखले जाते.

• या करारानुसार दलितांना स्वतंत्र मतदारसंघाऐवजी राखीव मतदार संघ देण्यात आला.

• 24 सप्टेंबर 1932 रोजी पुणे करार झाला त्यावर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि काँग्रेसच्या वतीने काँग्रेसचे तत्कालिन अध्यक्ष मदन मोहन मालवीय यांनी सही केली. 

➤ संविधान सभेच्या मसुदा समितीचे अध्यक्ष कोण होते ?

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे संविधान सभेच्या मसुदा समितीचे अध्यक्ष होते. 

• भारताच्या संविधानाचा मसुदा तयार करण्यात त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. 

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार म्हणून गौरवले जाते.

➤ स्वतंत्र भारताचे पहिले कायदामंत्री कोण होते ?

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे स्वतंत्र भारताचे पहिले कायदामंत्री (First Law Minister of India) होते.

➤ डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी बौद्ध धर्म केव्हा आणि कोठे स्विकारला ? 

• 1935 मधील येवला येथील सभेत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी " मी हिंदू म्हणून जन्माला आलो तरी हिंदू म्हणून मरणार नाही." अशी घोषणा केली.

• दिनांक 14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपूर येथे अनेक अनुयायांसह त्यांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला.

➤ महापरिनिर्वाण : 

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे दिल्ली येथे दिनांक 6 डिसेंबर 1956 रोजी निधन झाले.

• त्यांच्या स्मरणार्थ 6 डिसेंबर हा महापरिनिर्वाण दिन म्हणून पाळला जातो.

• मुंबईच्या दादर भागात डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांचे चैत्यभूमी समाधिस्थळ आहे. 

➤ पुरस्कार आणि सन्मान : 

भारतरत्न पुरस्कार : 1990 मध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना मरणोत्तर भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान, भारतरत्न पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. 

➤ पंचतीर्थ विकास : 

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या जीवनाशी संबंधित पाच ठिकाणे तीर्थक्षेत्र म्हणून विकसित करण्यात आली.

1. जन्मस्थान महू  

2. लंडनमधील स्मारक (शिक्षा भूमी) 

3. नागपुरात दीक्षाभूमी 

4. दिल्लीतील महापरिनिर्वाण भूमी 

5. मुंबईतील चैत्यभूमी 

➤ संविधान दिन साजरा : भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार म्हणून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या योगदानाच्या स्मरणार्थ 2015 पासून, 26 नोव्हेंबर हा दिवस संविधान दिन म्हणून साजरा केला जातो.