भारताचा भारतकुमार हरपला....

Legendary actor Manoj Kumar passes away

चित्रपटांच्या माध्यमातून राष्ट्रभक्ती आणि भारतीय समाजजीवन जनमानसावर बिंबवणारे ज्येष्ठ अभिनेते आणि दिग्दर्शक मनोजकुमार यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली 💐🙏🙏

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतकुमार टोपण नावाने कोणते ज्येष्ठ अभिनेते ओळखले जातात ? 

1. दिलीप कुमार

2. मनोज कुमार

3. अशोक कुमार

4. शशि कपूर 

उत्तर : मनोजकुमार

बातमी काय ? 

• ज्येष्ठ अभिनेते आणि दिग्दर्शक मनोजकुमार यांचे निधन 

ज्येष्ठ अभिनेते मनोज कुमार यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• ज्येष्ठ भारतीय अभिनेते आणि चित्रपट दिग्दर्शक मनोज कुमार यांचे शुक्रवारी, 4 एप्रिल 2025 रोजी सकाळी निधन झाले. ते ८७ वर्षांचे होते.

• मुंबईत कोकिलाबेन धिरुभाई अंबानी रुग्णालयात उपचारादरम्यान त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला.

• मनोज कुमार हे एक भारतीय अभिनेते, चित्रपट दिग्दर्शक, पटकथा लेखक, गीतकार आणि संपादक होते. 

मनोज कुमार यांचं मूळ नाव काय ?  

• मनोज कुमार यांचं मूळ नाव हरिकृष्ण गिरी गोस्वामी (Harikrishna Giri Goswami) असं होत. 

• त्यांचा जन्म 24 जुलै 1937 रोजी एबटाबाद (आता पाकिस्तानमध्ये) या ठिकाणी झाला.

• मनोज कुमार यांचे कुटुंब फाळणीनंतर भारतात आले आणि दिल्लीत स्थायिक झाले.

हरिकृष्ण नाव बदलून मनोज कुमार का ठेवले ? 

• लहानपणापासूनच हरिकृष्ण गोस्वामी यांना चित्रपट पाहण्याची, अभिनयाची आवड होती. 

• अशोक कुमार, दिलीप कुमार यांच्या चित्रपटांमुळे ते खूप प्रभावित झाले. 

• यामुळे त्यांनी आपले हरिकिशन हे नाव बदलून मनोज कुमार असे केले.

 भारतकुमार टोपण नावाने कोणते ज्येष्ठ अभिनेते ओळखले जातात ? 

• देशभक्तीवर मनोज कुमार यांनी अनेक सिनेमे केले, ते सर्व लोकप्रिय झाले.

• त्यांच्या बहुतेक चित्रपटांमध्ये त्यांचे नाव ‘भारत’ असे असायचे.

• देशभक्त नायक म्हणून त्यांनी साकारलेल्या व्यक्तिरेखांमुळे भारतकुमार हे टोपणनाव त्यांना मिळालं.

मनोज कुमार यांच्या चित्रपटांपैकी काही महत्त्वाचे चित्रपट : 

• शहीद 

• क्रांती

• शोर

• पुरब और पश्चिम

• रोटी कपडा और मकान

• उपकार

• पत्थर के सनम  

महत्त्वाचे पुरस्कार आणि सन्मान : 

• पद्मश्री पुरस्कार (1992)

• दादासाहेब फाळके पुरस्कार (2015) 

• जीवनगौरव पुरस्कार

• त्यांना विविध श्रेणींमध्ये राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, आणि सात फिल्मफेअर पुरस्काराने गौरविण्यात आले आहे. 

पंतप्रधान श्री. नरेंद्र मोदी थायलंडच्या अधिकृत दौऱ्यावर

PM Shri Narendra Modi's on an Official Visit to Thailand

Subject : GS - जगाचा भूगोल - भारत आणि शेजारील देश 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी थायलंडच्या अधिकृत दौऱ्यावर आहे, तर थायलंड देशाची राजधानी कोणती ? 

1. बॅंकॅाक 

2. व्हिएन्टिन

3. माले 

4. जकार्ता 

उत्तर : बॅंकॅाक (Bangkok)

• थायलंडची देशाची राजधानी : बॅंकॅाक (Bangkok)

• लाओस देशाची राजधानी : व्हिएन्टिन (Vientiane) 

• मालदीव देशाची राजधानी : माले (Malé) 

• इंडोनेशिया देशाची राजधानी : जकार्ता (Jakarta) 

बातमी काय ? 

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी थायलंडच्या अधिकृत दौऱ्यात थायलंडच्या पंतप्रधान महामहिम पायतोंगटार्न शिनावात्रा (Paetongtarn Shinawatra) यांची बँकॉकमध्ये भेट घेतली.

थायलंड सरकार कडून पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना विशेष भेट : 

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या भेटीचे औचित्य साधून थायलंड सरकारने सद्भावनेचे प्रतीक म्हणून 18 व्या शतकातील रामायण भित्तिचित्रांचे चित्रण असलेले एक विशेष टपाल तिकीट जारी केले. 

• दोन्ही देशांमधील घनिष्ठ सांस्कृतिक आणि धार्मिक संबंध अधोरेखित करताना पंतप्रधान शिनावात्रा यांनी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना पाली भाषेतील बौद्ध पवित्र ग्रंथ "‘तिपिटक’ ची विशेष आवृत्ती भेट दिली.

भारत आणि थायलंडमध्ये झालेला करार : 

• दोन्ही नेत्यांच्या उपस्थितीत भारत-थायलंड धोरणात्मक भागीदारी स्थापन करण्याच्या संयुक्त घोषणापत्राचे आदानप्रदान झाले.  

• हातमाग आणि हस्तकला; डिजिटल तंत्रज्ञान; सूक्ष्म लघु आणि मध्यम उद्योग (एमएसएमई); आणि सागरी वारसा या क्षेत्रातील सामंजस्य करारांची देवाणघेवाण झाली. 

• दोन्ही नेत्यांनी भारत-थायलंड कॉन्सुलर संवाद स्थापनेचे स्वागत केले, ज्यामुळे दोन्ही देशांमधील जनतेचा संपर्क अधिक सुलभ होईल. 

पायतोंगटार्न शिनावात्रा (Paetongtarn Shinawatra) यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• पायतोंगटार्न शिनावात्रा या थायलंडच्या सर्वात तरुण पंतप्रधान आहेत.

• पायतोंगटार्न शिनावात्रा या माजी पंतप्रधान आणि अब्जाधीश ताक्सिन चिनावत यांची 37 वर्षीय मुलगी आहे.

• पायतोंगटार्न या थायलंडच्या दुसऱ्या महिला पंतप्रधान आहेत. 

थायलंड देशा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• थायलंड हा आग्नेय आशियातील एक देश आहे.

• थायलंड देशाचे पूर्वीचे नाव सियाम (Siam) असे होते. 

• या देशाचे 1939 मध्ये थायलंड असे नामकरण करण्यात आले.

• थायलंड शब्दाचा अर्थ मुक्त देश असा होतो. 

• थायलंडची राजधानी बॅंकॅाक (Bangkok) ही आहे.

• राष्ट्रीय चलन : थाई बात (Thai Baht) (THB)

• अधिकृत भाषा : थाई (Thai)

• बौद्ध धर्म हा थायलंड देशाचा राष्ट्रधर्म (राजधर्म) आहे. 

• थायलंड मधील 92.5% लोकसंख्या ही बौद्ध धर्मीय आहे.

• पर्यटन हा या देशाचा मुख्य व्यवसाय आहे.

थायलंड देशाची सीमा कोण-कोणत्या देशांना लागून आहे ?  

• म्यानमार

• लाओस

• कंबोडिया 

• मलेशिया 

प्रश्न) भारत ते थायलंड महामार्ग कोणत्या देशातून जातो ? 

(सरळसेवा भरती, SSC MTS 2017) 

उत्तर : म्यानमार

प्रश्न) ----- देशाला बौद्ध भिक्खूंचा देश असे म्हणतात.

उत्तर : थायलंड

किनारी नौवहन विधेयक 2024

Coastal Shipping Bill, 2024

Subject : GS - राज्यशास्त्र - कायदा

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) किनारी नौवहन विधेयक 2024 संदर्भात योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा. 

अ) लोकसभेने, 3 एप्रिल 2025 रोजी किनारी नौवहन विधेयक 2024 ला मंजुरी दिली. 

ब) हे विधेयक किनारी नौवहनाशी संबंधित कायदे एकत्रित करते आणि त्यात सुधारणा करते. 

क) या विधेयकामुळे किनारी व्यापार अधिक स्पर्धात्मक होईल. 

पर्याय :

1. फक्त अ आणि ब योग्य आहेत

2. फक्त ब आणि क योग्य आहेत

3. फक्त अ आणि क योग्य आहेत

4. अ, ब आणि क योग्य आहेत

उत्तर : अ, ब आणि क योग्य आहेत

बातमी काय ? 

• लोकसभेने, 3 एप्रिल 2025 रोजी किनारी नौवहन विधेयक 2024 ला मंजुरी दिली. 

किनारी नौवहन विधेयक म्हणजे नेमकं काय ? (सोप्या भाषेत) 

• हे विधेयक भारतीय किनारी पाण्यात व्यापार करणाऱ्या जहाजांचे नियमन करते, ज्यामध्ये प्रादेशिक पाणी आणि लगतच्या सागरी क्षेत्रांचा समावेश आहे. 

• हे विधेयक जागतिक सर्वोत्तम पद्धती आणि प्रमुख सागरी राष्ट्रांच्या समर्पित कायद्यांवर आधारित आहे. 

• हे किनारी नौवहनाशी संबंधित कायदे एकत्रित करते आणि त्यात सुधारणा करते, किनारी व्यापाराला प्रोत्साहन देते आणि देशांतर्गत सहभागाला प्रोत्साहन देते.

किनारी नौवहन विधेयक 2024, या विधेयकाचे उद्दिष्ट कोणते ? 

• किनारी व्यापार सोपा करणे

• किनारी व्यापार अधिक स्पर्धात्मक करणे 

• रस्ते आणि रेल्वे जाळ्यावर असलेला वाहतूककोंडीचा ताण कमी करणे

• सागरी क्षेत्राला वाहतुकीचे एक आर्थिकदृष्ट्या किफायतशीर, विश्वासार्ह आणि शाश्वत साधन म्हणून भारताच्या किनारपट्टीच्या संपूर्ण क्षमतेचा वापर करणे

• सरकारच्या परिवहन क्षेत्राविषयीच्या राष्ट्रीय लॉजिस्टिक्स धोरणाच्या एकंदर दृष्टीकोनासोबत अधिक चांगल्या प्रकारे ताळमेळ साधणे, हे या किनारी नौवहन विधेयक, 2024 चा उद्दिष्ट आहे.

किनारी नौवहन विधेयक 2024, या विधेयकातील काही महत्त्वाच्या तरतुदी : 

समर्पित कायदेशीर चौकट : 

• हे विधेयक 1958 सारख्या व्यापारी जहाज कायदा अंतर्गत कालबाह्य जहाज-केंद्रित तरतुदींची जागा भारतीय परिस्थितीनुसार तयार केलेल्या आणि भविष्यासाठी उपयुक्त अशा स्वतंत्र कायद्याने घेते.

परवाना : 

• प्रस्तावित विधेयकात भारताच्या किनारपट्टीवरील व्यापारामध्ये परदेशी जहाजांना परवाना देणे आणि नियमन करणे याच्याशी संबंधित तरतुदी समाविष्ट केल्या आहेत. 

नौवहन महासंचालकांचे अधिकार :  

• जहाज वाहतूक महासंचालकांना (नौवहन महासंचालकांना) माहिती मागवण्याचे, निर्देश देण्याचे आणि अनुपालन लागू करण्याचे अधिकार आहेत, ज्यामुळे राष्ट्रीय हितांचे रक्षण करताना व्यवसाय करणे सोपे होते. 

दिवाणी दंड : 

• कारावासाच्या जागी दिवाणी दंडाची तरतूद (5लाख रुपयांपर्यंत किंवा उल्लंघनातून होणाऱ्या नफ्याच्या दुप्पट)

राष्ट्रीय डेटाबेस : 

• पारदर्शकता आणि समन्वय वाढविण्यासाठी किनारी जहाज वाहतुकीसाठी राष्ट्रीय डेटाबेस सादर केला.

उत्तर प्रदेश अग्निशमन विभागाचा सन्मान 

Honor of Uttar Pradesh Fire Department

Subject : GS - पुरस्कार, भूगोल - आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच उत्तर प्रदेश अग्निशमन विभागाला कोणत्या राज्य सरकारने सन्मानित केले ? 

1. गोवा

2. चेन्नई

3. गुजरात

4. महाराष्ट्र

उत्तर : गोवा 

बातमी काय आहे ?

अलिकडेच गोवा सरकारने उत्तर प्रदेश अग्निशमन विभागाचा सन्मान केला.

उत्तर प्रदेश अग्निशमन विभागाचा सन्मान का करण्यात आला ? 

• गोवा सरकारने उत्तर प्रदेश अग्निशमन विभागाचा सन्मान केला.

• 2025 मध्ये प्रयागराज येथे आयोजित महाकुंभ दरम्यान उत्कृष्ट अग्निशमन आणि आपत्ती व्यवस्थापन सेवांसाठी हा सन्मान देण्यात आला.

• गोव्याची राजधानी पणजी येथे हा सत्कार समारंभ आयोजित करण्यात आला होता.

• गोव्याचे मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत यांनी उत्तर प्रदेशच्या अग्निशमन विभागातील अधिकाऱ्यांचे कौतुक केले.

• या विभागाने 45 दिवसांत 185 आगीच्या घटनांवर नियंत्रण मिळवले, ज्यात 24 मोठ्या घटनांचा समावेश आहे.

• यात कोणत्याही प्रकारची जीवितहानी झाली नाही.

• विभागाने केलेल्या कामगिरीमुळे सुमारे 16.5 कोटी रुपयांचे संभाव्य नुकसान टळले.



AI साठी महाराष्ट्राचा सामंजस्य करार

Maharashtra Government MoU for AI centres

Subject : GS - सरकारी योजना - उपक्रम 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच महाराष्ट्र सरकारने कृत्रिम बुद्धिमत्ता केंद्र स्थापन करण्यासाठी कोणत्या कंपनीसोबत सामंजस्य करार केला ? 

1. इन्फोसिस (Infosys) 

2. विप्रो (Wipro) 

3. मायक्रोसॉफ्ट (Microsoft)

4. मेटा (Meta) 

उत्तर : मायक्रोसॉफ्ट (Microsoft)

बातमी काय आहे ? 

• कृत्रिम बुद्धिमत्ता केंद्र स्थापन करण्यासाठी आणि महाराष्ट्रात कृत्रिम बुद्धिमत्ता तंत्रज्ञानाच्या प्रभावी उपयोगासाठी महाराष्ट्र शासन आणि मायक्रोसॉफ्ट यांच्यात आज सामंजस्य करार पार पडला.

महाराष्ट्र 3 ‘AI’ उत्कृष्टता केंद्रे कोठे आहे ? ते काय काम करतील ? 

• महाराष्ट्र राज्याच्या प्रशासनात AI तंत्रज्ञानाचा अवलंब वाढविण्यासाठी मुंबई, पुणे आणि नागपूर येथे तीन अत्याधुनिक आर्टिफिशियल इंटेलिजेंस Artificial Intelligence (AI) उत्कृष्टता केंद्रे स्थापन करण्यासाठी धोरणात्मक भागीदारीसाठी महाराष्ट्र सरकारने मायक्रोसॉफ्ट कॉर्पोरेशनसोबत सामंजस्य करार (Memorandum of Understanding (MoU)) केला आहे.

मुंबई- भूगोल विश्लेषण केंद्र (Geospatial Analytics Centre) : 

• मुंबई येथे भूगोल विश्लेषण केंद्र स्थापन करण्यात येईल.

• हे केंद्र मुख्य सचिव कार्यालयात कार्यरत राहील.

• उपग्रह इमेजरी विश्लेषण, भू-सांख्यिकी व्यवस्थापन आणि GIS आधारित वापराच्या माध्यमातून शासनाच्या धोरणात्मक निर्णय प्रक्रियेत याची मदत होईल.

पुणे – न्यायवैज्ञानिक संशोधन आणि 'AI' केंद्र (Forensic Research and AI Centre) : 

• पुणे येथे न्यायवैज्ञानिक संशोधन (Forensic Research) आणि ‘AI केंद्र स्थापन करण्यात येईल.

• गुन्हे तपास आणि न्यायवैज्ञानिक विश्लेषणासाठी ए.आय.चा उपयोग वाढविण्यासाठी याचा उपयोग होईल.

नागपूर – मार्व्हेल (MARVEL) केंद्र :  

• नागपूर येथे मार्व्हेल केंद्र आहे.  

• येथे कायद्यांची अंमलबजावणी, दक्षता आणि सुधारित प्रशासनासाठी ‘ए.आय.’वर आधारित संशोधन आणि प्रशिक्षण 

• तसेच, राज्यातील शासकीय कर्मचाऱ्यांना ‘AI.’ प्रशिक्षण व मायक्रोसॉफ्ट प्रमाणपत्रे प्रदान केली जातील. 

• MS Learn या जागतिक दर्जाच्या प्लॅटफॉर्मद्वारे प्रशासन अधिक सक्षम व तंत्रज्ञानस्नेही होईल.

MARVEL म्हणजे काय ? 

MARVEL ची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

• MARVEL चा फूल फॅार्म Maharashtra Advanced Research and Vigilance for Enforcement of Reformed Laws Limited असा आहे.

• महाराष्ट्र रिसर्च अँण्ड व्हिजिलन्स फॉर एनहान्स्ड लॉ एन्फोर्समेंट लि.- (MARVEL) ही कंपनी 2024 मध्ये स्थापन करण्यात आली. 

• राज्य पोलीस दलातील कृत्रिम बृद्धीमत्तेच्या वापरासाठी

• तसेच कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या वापराद्वारे कायद्याची अंमलबजावणी वाढविण्यासाठी MARVEL ची स्थापन करण्यात आली. 

नाविका सागर परिक्रमा II

NAVIKA SAGAR PARIKRAMA II

Subject : GS - संरक्षण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिमे बद्दल योग्य विधान/विधाने असलेला पर्याय निवडा.

1. गोवा येथून नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिम सुरू झाली. 

2. भारतीय नौदलाच्या महिला अधिकारी या मोहिमेचे नेतृत्व करत आहेत. 

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

बातमी काय ? 

• भारतीय नौदलाचे नौकानयन जहाज - आयएनएसव्‍ही तारिणी (INSV Tarini) हे आपल्या नाविक सागर परिक्रमा दुसरी या मोहिमेमधील चौथा टप्पा पूर्ण करुन दक्षिण आफ्रिकेतील केप टाऊन मध्ये दाखल झाले.

नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिम काय आहे ?

नाविका सागर परिक्रमा – 2 ही मोहीम केव्हा सुरू करण्यात आली ? 

• नौदल प्रमुख ॲडमिरल दिनेश के त्रिपाठी यांनी 2 ऑक्टोबर 2024 रोजी गोवा येथून नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिमेला हिरवा झेंडा दाखवून रवाना केले होते. 

• या मोहिमेअंतर्गत आठ महिन्यांच्या कालावधीत 23,400 नॉटिकल मैल ( 43,300 किमी) पेक्षा जास्त अंतर कापण्याचे उद्दिष्ट आहे.

• INSV तारिणी जहाज मे 2025 मध्ये प्रदक्षिणा पूर्ण करुन गोव्यात दाखल होईल. 

• या मोहिमेत आतापर्यंत या जहाजाने फ्रीमँटल (ऑस्ट्रेलिया), लिटलटन (न्यूझीलंड) आणि पोर्ट स्टॅनली(केपटाऊन) असे एकूण तीन थांबे घेतले आहेत.

नाविक सागर परिक्रमा – 2 या मोहिमेचे नेतृत्व कोण करत आहे ? 

• भारतीय नौदलाच्या लेफ्टनंट कमांडर दिलना के (Lt Cdr Dilna K) आणि लेफ्टनंट कमांडर रूपा ए (Lt Cdr Roopa A) , या दोन महिला अधिकारी भारतीय नौदलाचे नौकानयन जहाज - (INSV तारिणीवरील) या मोहिमेचे नेतृत्व करत आहेत. 

नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिम महत्वपूर्ण का आहे ? 

• नाविका सागर परिक्रमा II ही मोहीम भारतीय सशस्त्र दलातील महिलांच्या सक्षमीकरणाला चालना देते.

• ही मोहीम युवतींनी सशस्त्र दल सेवेत विशेषतः भारतीय नौदलात मोठ्या प्रमाणात प्रवेश घ्यावा यासाठी प्रोत्साहन देईल अशी अपेक्षा आहे. 

• याशिवाय नौवहन आणि वैज्ञानिक संशोधन वाढीस लागावे यासाठी देखील मोहिमेची ही आवृत्ती प्रेरणादायक आहे.

प्रधानमंत्री अजय योजना

PM-AJAY Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेली प्रधानमंत्री अजय योजना कशाशी संबंधित आहे ? 

1. सूक्ष्म आणि लघु उद्योगांसाठी

2. बचत गटांना कर्ज मिळविण्यासाठी

3. शेतकऱ्यांच्या जमिन मालकी प्रमाणपत्रासाठी

4. अनुसूचित जाती समुदायांची सामाजिक-आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी

उत्तर : अनुसूचित जाती समुदायांची सामाजिक-आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी

बातमी काय आहे ? 

• प्रधानमंत्री अनुसूचित जाती अभ्युदय योजने संदर्भात माहिती केंद्रीय सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण राज्यमंत्री श्री रामदास आठवले यांनी लोकसभेत एका प्रश्नाच्या लेखी उत्तरात दिली.

राज्यमंत्री श्री रामदास आठवले यांनी प्रधानमंत्री-अजय योजने बद्दल दिलेली माहिती पुढीलप्रमाणे : 

आदर्श ग्राम (Adarsh Gram) :

• आतापर्यंत 29,847 गावे निवडली, त्यांपैकी 11,076 गावे आदर्श ग्राम म्हणून घोषित केली.

• 2024-25 वर्षात आतापर्यंत 4,991 गावे आदर्श ग्राम म्हणून घोषित केली. 

वसतीगृह (Hostel) : 

• आतापर्यंत, पंतप्रधान-अजय योजनेअंतर्गत 891 वसतिगृहांना मंजुरी देण्यात आली आहे, 

• त्यापैकी 2024-25 दरम्यान 27 वसतिगृहांना मंजुरी देण्यात आली आहे.

अनुदान (Grants-in-Aid) :  

• अनुदान सहाय्य घटकांतर्गत 8146 प्रकल्पांसाठी 457.82 कोटी रुपये जारी करण्यात आले आहेत.

• या प्रकल्पांपैकी 987 प्रकल्प कौशल्य विकासा संदर्भात आहे. 

प्रधानमंत्री अजय योजना कोणत्या वर्षी सुरू करण्यात आली ? 

• प्रधानमंत्री अनुसूचित जाती अभ्युदय योजना (प्रधानमंत्री-अजय योजना) 2021-22 मध्ये सुरू करण्यात आली.

प्रधानमंत्री-अजय योजना म्हणजे काय ?

• प्रधानमंत्री-अजय योजनेचे पूर्ण नाव प्रधानमंत्री अनुसूचित जाती अभ्युदय योजना (Pradhan Mantri Anusuchit Jaati Abhyuday Yojana) असे आहे. 

• अनुसूचित जाती समुदायांची सामाजिक-आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी सरकारने सुरू केलेली ही योजना आहे. 

• प्रधानमंत्री-अजय योजना ही केंद्र पुरस्कृत योजना (Centrally Sponsored Scheme) आहे.

• आदर्श ग्राम, अनुदान आणि वसतीगृह हे या योजनेचे तीन घटक आहेत. 

प्रधानमंत्री-अजय योजनेतील तीन घटकांबद्दल माहिती : 

आदर्श ग्राम (Adarsh Gram) : 

• अनुसूचित जाती लोकसंख्या जास्त असलेल्या गावांमध्ये पुरेशा पायाभूत सुविधा निर्माण करणे आणि 

• आवश्यक सेवा सुनिश्चित करून सामाजिक-आर्थिक विकास निर्देशकांमध्ये सुधारणा करणे.

• पात्रता : आदर्श ग्राम साठी गावात अनुसूचित जातींची लोकसंख्या 40% पेक्षा जास्त असावी आणि एकूण लोकसंख्या 500 पेक्षा जास्त असावी.

अनुदान (Grants-in-Aid) :  

• 'अनुसूचित जाती (SC) समुदायांच्या सामाजिक-आर्थिक उन्नतीसाठी जिल्हा/राज्यस्तरीय प्रकल्पांसाठी अनुदान' देणे आणि 

• कौशल्य विकास, उत्पन्न निर्मिती योजना आणि इतर उपक्रमांद्वारे अतिरिक्त रोजगार संधी निर्माण करून अनुसूचित जाती समुदायांची गरिबी कमी करणे.

वसतीगृह (Hostel) : 

• अनुसूचित जाती (SC) समुदायांमध्ये साक्षरता वाढवणे आणि शाळा आणि उच्च शैक्षणिक संस्थांमध्ये अनुसूचित जातींच्या प्रवेशास प्रोत्साहन देणे,

• दर्जेदार संस्थांमध्ये तसेच आवश्यकतेनुसार निवासी शाळांमध्ये पुरेशा निवासी सुविधा (Residential Facilities) प्रदान करणे, विशेषतः मागणी असलेल्या जिल्ह्यांमध्ये, अनुसूचित जाती लोकसंख्या जास्त असलेल्या तालूका ठिकाणी (ब्लॉक) आणि भारतातील इतरत्र ठिकाणी वसतीगृह / होस्टेल सुविधा उपलब्ध करून देणे. 

सरहुल उत्सव

Sarhul Festival 

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती - सण आणि उत्सव 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतातील कोणत्या राज्यात 'सरहुल उत्सव' साजरा केला जातो ? 

(MPSC 2017, SSC 2019, दिल्ली पोलीस 2020)  

1. ओडिशा

2. आसाम

3. झारखंड

4. छत्तीसगड

उत्तर : झारखंड

बातमी काय ? 

• 1 एप्रिल 2025 रोजी झारखंड आणि छोटानागपूर प्रदेशातील आदिवासी समुदायांद्वारे मोठ्या उत्साहाने " सरहुल उत्सव " साजरा केला. 

सरहुल उत्सवा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• नवीन वर्ष आणि वसंत ऋतूचे आगमन सरहुल उत्सवाने साजरे केले जाते. 

• 'साल वृक्षाची पूजा' असा सरहुल या शब्दाचा अर्थ आहे.

• या दिवशी आदिवासी लोक साल वृक्षाची (शोरिया रोबस्टा) पूजा करतात.

• साल वृक्षाला ते नैसर्गिक आपत्तींपासून गावांचे रक्षण करणाऱ्या " सरना देवीचे " निवासस्थान मानतात.

• सरहुल उत्सव हा आदिवासी समुदायाचा नवीन वर्षाचा उत्सव आहे जो निसर्गपूजेवर केंद्रित आहे.

• हा सण निसर्गाची, विशेषतः झाडे आणि जंगलांची पूजा करण्यासाठी साजरा केला जातो.

• सरहुल उत्सव हा सण सूर्य आणि पृथ्वीच्या प्रतीकात्मक मिलनाचा उत्सव म्हणून देखील साजरा केला जातो.

• हे पवित्र मिलन जीवन टिकवून ठेवण्यासाठी आवश्यक मानले जाते, कारण ते सूर्याच्या किरणांना मातीत मिसळण्यास सक्षम करते, ज्यामुळे वाढ होण्यास मदत होते.

• हा सण ओरांव, मुंडा, संताल, खाडिया आणि हो यांसह अनेक जमाती साजरा करतात.

• आदिवासी लोक सरहुल विधी पूर्ण केल्यानंतरच त्यांच्या शेतात नांगरणी, पिके पेरणी आणि वन्य वस्तू गोळा करण्यास सुरुवात करतात.

हिंदू कॅलेंडरच्या कोणत्या महिन्यात सरहुल सण साजरा केला जातो ? 

In which month of the Hindu calendar is the Sarhul festival celebrated ? 

(SSC CGL 2022)

• सरहुल सण दरवर्षी चैत्र महिन्यात साजरा केला जातो. 

• हिंदू कॅलेंडरनुसार नवीन वर्षाची सुरुवात म्हणून चैत्र महिन्याच्या तृतीयेला हा उत्सव साजरा केला जातो.