नाविका सागर परिक्रमा II

NAVIKA SAGAR PARIKRAMA II

Subject : GS - संरक्षण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिमे बद्दल योग्य विधान/विधाने असलेला पर्याय निवडा.

1. गोवा येथून नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिम सुरू झाली. 

2. भारतीय नौदलाच्या महिला अधिकारी या मोहिमेचे नेतृत्व करत आहेत. 

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

बातमी काय ? 

• भारतीय नौदलाचे नौकानयन जहाज - आयएनएसव्‍ही तारिणी (INSV Tarini) हे आपल्या नाविक सागर परिक्रमा दुसरी या मोहिमेमधील चौथा टप्पा पूर्ण करुन दक्षिण आफ्रिकेतील केप टाऊन मध्ये दाखल झाले.

नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिम काय आहे ?

नाविका सागर परिक्रमा – 2 ही मोहीम केव्हा सुरू करण्यात आली ? 

• नौदल प्रमुख ॲडमिरल दिनेश के त्रिपाठी यांनी 2 ऑक्टोबर 2024 रोजी गोवा येथून नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिमेला हिरवा झेंडा दाखवून रवाना केले होते. 

• या मोहिमेअंतर्गत आठ महिन्यांच्या कालावधीत 23,400 नॉटिकल मैल ( 43,300 किमी) पेक्षा जास्त अंतर कापण्याचे उद्दिष्ट आहे.

• INSV तारिणी जहाज मे 2025 मध्ये प्रदक्षिणा पूर्ण करुन गोव्यात दाखल होईल. 

• या मोहिमेत आतापर्यंत या जहाजाने फ्रीमँटल (ऑस्ट्रेलिया), लिटलटन (न्यूझीलंड) आणि पोर्ट स्टॅनली(केपटाऊन) असे एकूण तीन थांबे घेतले आहेत.

नाविक सागर परिक्रमा – 2 या मोहिमेचे नेतृत्व कोण करत आहे ? 

• भारतीय नौदलाच्या लेफ्टनंट कमांडर दिलना के (Lt Cdr Dilna K) आणि लेफ्टनंट कमांडर रूपा ए (Lt Cdr Roopa A) , या दोन महिला अधिकारी भारतीय नौदलाचे नौकानयन जहाज - (INSV तारिणीवरील) या मोहिमेचे नेतृत्व करत आहेत. 

नाविका सागर परिक्रमा – 2 मोहिम महत्वपूर्ण का आहे ? 

• नाविका सागर परिक्रमा II ही मोहीम भारतीय सशस्त्र दलातील महिलांच्या सक्षमीकरणाला चालना देते.

• ही मोहीम युवतींनी सशस्त्र दल सेवेत विशेषतः भारतीय नौदलात मोठ्या प्रमाणात प्रवेश घ्यावा यासाठी प्रोत्साहन देईल अशी अपेक्षा आहे. 

• याशिवाय नौवहन आणि वैज्ञानिक संशोधन वाढीस लागावे यासाठी देखील मोहिमेची ही आवृत्ती प्रेरणादायक आहे.

प्रधानमंत्री अजय योजना

PM-AJAY Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये असलेली प्रधानमंत्री अजय योजना कशाशी संबंधित आहे ? 

1. सूक्ष्म आणि लघु उद्योगांसाठी

2. बचत गटांना कर्ज मिळविण्यासाठी

3. शेतकऱ्यांच्या जमिन मालकी प्रमाणपत्रासाठी

4. अनुसूचित जाती समुदायांची सामाजिक-आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी

उत्तर : अनुसूचित जाती समुदायांची सामाजिक-आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी

बातमी काय आहे ? 

• प्रधानमंत्री अनुसूचित जाती अभ्युदय योजने संदर्भात माहिती केंद्रीय सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण राज्यमंत्री श्री रामदास आठवले यांनी लोकसभेत एका प्रश्नाच्या लेखी उत्तरात दिली.

राज्यमंत्री श्री रामदास आठवले यांनी प्रधानमंत्री-अजय योजने बद्दल दिलेली माहिती पुढीलप्रमाणे : 

आदर्श ग्राम (Adarsh Gram) :

• आतापर्यंत 29,847 गावे निवडली, त्यांपैकी 11,076 गावे आदर्श ग्राम म्हणून घोषित केली.

• 2024-25 वर्षात आतापर्यंत 4,991 गावे आदर्श ग्राम म्हणून घोषित केली. 

वसतीगृह (Hostel) : 

• आतापर्यंत, पंतप्रधान-अजय योजनेअंतर्गत 891 वसतिगृहांना मंजुरी देण्यात आली आहे, 

• त्यापैकी 2024-25 दरम्यान 27 वसतिगृहांना मंजुरी देण्यात आली आहे.

अनुदान (Grants-in-Aid) :  

• अनुदान सहाय्य घटकांतर्गत 8146 प्रकल्पांसाठी 457.82 कोटी रुपये जारी करण्यात आले आहेत.

• या प्रकल्पांपैकी 987 प्रकल्प कौशल्य विकासा संदर्भात आहे. 

प्रधानमंत्री अजय योजना कोणत्या वर्षी सुरू करण्यात आली ? 

• प्रधानमंत्री अनुसूचित जाती अभ्युदय योजना (प्रधानमंत्री-अजय योजना) 2021-22 मध्ये सुरू करण्यात आली.

प्रधानमंत्री-अजय योजना म्हणजे काय ?

• प्रधानमंत्री-अजय योजनेचे पूर्ण नाव प्रधानमंत्री अनुसूचित जाती अभ्युदय योजना (Pradhan Mantri Anusuchit Jaati Abhyuday Yojana) असे आहे. 

• अनुसूचित जाती समुदायांची सामाजिक-आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी सरकारने सुरू केलेली ही योजना आहे. 

• प्रधानमंत्री-अजय योजना ही केंद्र पुरस्कृत योजना (Centrally Sponsored Scheme) आहे.

• आदर्श ग्राम, अनुदान आणि वसतीगृह हे या योजनेचे तीन घटक आहेत. 

प्रधानमंत्री-अजय योजनेतील तीन घटकांबद्दल माहिती : 

आदर्श ग्राम (Adarsh Gram) : 

• अनुसूचित जाती लोकसंख्या जास्त असलेल्या गावांमध्ये पुरेशा पायाभूत सुविधा निर्माण करणे आणि 

• आवश्यक सेवा सुनिश्चित करून सामाजिक-आर्थिक विकास निर्देशकांमध्ये सुधारणा करणे.

• पात्रता : आदर्श ग्राम साठी गावात अनुसूचित जातींची लोकसंख्या 40% पेक्षा जास्त असावी आणि एकूण लोकसंख्या 500 पेक्षा जास्त असावी.

अनुदान (Grants-in-Aid) :  

• 'अनुसूचित जाती (SC) समुदायांच्या सामाजिक-आर्थिक उन्नतीसाठी जिल्हा/राज्यस्तरीय प्रकल्पांसाठी अनुदान' देणे आणि 

• कौशल्य विकास, उत्पन्न निर्मिती योजना आणि इतर उपक्रमांद्वारे अतिरिक्त रोजगार संधी निर्माण करून अनुसूचित जाती समुदायांची गरिबी कमी करणे.

वसतीगृह (Hostel) : 

• अनुसूचित जाती (SC) समुदायांमध्ये साक्षरता वाढवणे आणि शाळा आणि उच्च शैक्षणिक संस्थांमध्ये अनुसूचित जातींच्या प्रवेशास प्रोत्साहन देणे,

• दर्जेदार संस्थांमध्ये तसेच आवश्यकतेनुसार निवासी शाळांमध्ये पुरेशा निवासी सुविधा (Residential Facilities) प्रदान करणे, विशेषतः मागणी असलेल्या जिल्ह्यांमध्ये, अनुसूचित जाती लोकसंख्या जास्त असलेल्या तालूका ठिकाणी (ब्लॉक) आणि भारतातील इतरत्र ठिकाणी वसतीगृह / होस्टेल सुविधा उपलब्ध करून देणे. 

सरहुल उत्सव

Sarhul Festival 

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती - सण आणि उत्सव 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतातील कोणत्या राज्यात 'सरहुल उत्सव' साजरा केला जातो ? 

(MPSC 2017, SSC 2019, दिल्ली पोलीस 2020)  

1. ओडिशा

2. आसाम

3. झारखंड

4. छत्तीसगड

उत्तर : झारखंड

बातमी काय ? 

• 1 एप्रिल 2025 रोजी झारखंड आणि छोटानागपूर प्रदेशातील आदिवासी समुदायांद्वारे मोठ्या उत्साहाने " सरहुल उत्सव " साजरा केला. 

सरहुल उत्सवा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• नवीन वर्ष आणि वसंत ऋतूचे आगमन सरहुल उत्सवाने साजरे केले जाते. 

• 'साल वृक्षाची पूजा' असा सरहुल या शब्दाचा अर्थ आहे.

• या दिवशी आदिवासी लोक साल वृक्षाची (शोरिया रोबस्टा) पूजा करतात.

• साल वृक्षाला ते नैसर्गिक आपत्तींपासून गावांचे रक्षण करणाऱ्या " सरना देवीचे " निवासस्थान मानतात.

• सरहुल उत्सव हा आदिवासी समुदायाचा नवीन वर्षाचा उत्सव आहे जो निसर्गपूजेवर केंद्रित आहे.

• हा सण निसर्गाची, विशेषतः झाडे आणि जंगलांची पूजा करण्यासाठी साजरा केला जातो.

• सरहुल उत्सव हा सण सूर्य आणि पृथ्वीच्या प्रतीकात्मक मिलनाचा उत्सव म्हणून देखील साजरा केला जातो.

• हे पवित्र मिलन जीवन टिकवून ठेवण्यासाठी आवश्यक मानले जाते, कारण ते सूर्याच्या किरणांना मातीत मिसळण्यास सक्षम करते, ज्यामुळे वाढ होण्यास मदत होते.

• हा सण ओरांव, मुंडा, संताल, खाडिया आणि हो यांसह अनेक जमाती साजरा करतात.

• आदिवासी लोक सरहुल विधी पूर्ण केल्यानंतरच त्यांच्या शेतात नांगरणी, पिके पेरणी आणि वन्य वस्तू गोळा करण्यास सुरुवात करतात.

हिंदू कॅलेंडरच्या कोणत्या महिन्यात सरहुल सण साजरा केला जातो ? 

In which month of the Hindu calendar is the Sarhul festival celebrated ? 

(SSC CGL 2022)

• सरहुल सण दरवर्षी चैत्र महिन्यात साजरा केला जातो. 

• हिंदू कॅलेंडरनुसार नवीन वर्षाची सुरुवात म्हणून चैत्र महिन्याच्या तृतीयेला हा उत्सव साजरा केला जातो.

विकसित भारत युवा संसद 2025

Viksit Bharat Youth Parliament 2025

Subject : GS - सरकारी योजना - उपक्रम

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 'विकसित भारत युवा संसद २०२५' महोत्सव कुठे आयोजित करण्यात आला ? 

1. मुंबई

2. नवी दिल्ली

3. चेन्नई

4. वाराणसी

उत्तर : नवी दिल्ली

बातमी काय ? 

केंद्रीय युवा व्यवहार आणि क्रीडा मंत्रालयाने (Ministry of Youth Affairs and Sports) 1 ते 3 एप्रिल 2025 दरम्यान ‘विकसित भारत युवा संसद’ महोत्सव आयोजित करण्यात आला. 

‘विकसित भारत युवा संसद’ का आयोजित करण्यात आला ? 

‘विकसित भारत युवा संसद’ कार्यक्रमाचे उदिष्ट कोणते ? 

• पारंपरिक युवा संसदेची पुनर्कल्पना करणे.

• राजकारण आणि सार्वजनिक धोरणात तरुणांना सहभागी करून घेणे. 

• प्रशासन आणि राष्ट्र उभारणीत तरुणांचा सहभाग वाढवणे.

‘विकसित भारत युवा संसद’ कार्यक्रम म्हणजे काय ? तो कसा असेल? 

• ‘विकसित भारत युवा संसद’ कार्यक्रम 3 प्रमुख फेरीत घेतला जाईल. 

• जिल्हा नोडल फेरी, राज्य स्तरीय फेरी आणि राष्ट्रीय फेरी. 

जिल्हा नोडल फेरी :

• एक राष्ट्र, एक निवडणूक या विषयावरील चर्चा, 300 जिल्हा नोडल स्तरावर झालेल्या संवादांद्वारे घेण्यात आली.

• ज्यात इच्छुक उमेदवारांनी "विकसित भारताचा तुमच्या लेखी काय अर्थ होतो?" या प्रश्नाचे उत्तर व्हिडिओ द्वारे दिले. 

राज्य स्तरीय फेरी :

• 17 हून अधिक राज्यातील विधानसभा आणि इतर सरकारी आस्थापनांमध्ये ही फेरी आयोजित करण्यात आली.

• या फेऱ्यांनी युवक आणि प्रशासन यांच्यातील दरी कमी करण्यासाठी एक दुवा म्हणून काम केले.

राष्ट्रीय फेरी : 

• 1 एप्रिल ते 3 एप्रिल 2025 या कालावधीत राष्ट्रीय फेरी नवी दिल्ली येथे आयोजित करण्यात आली. 

• प्रत्येक राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशातील (एकूण 108 तरुण) सर्वोत्कृष्ट 3 उमेदवारांची राष्ट्रीय स्तरावरील फेरीत सहभागी होण्यासाठी निवड करण्यात आली आहे.

• या फेरीतसाठी पात्र ठरलेले सहभागी उच्चस्तरीय चर्चा आणि उपक्रमांमध्ये सहभागी होतील जसे की

• प्रश्नोत्तर तास : हा तास एक राष्ट्र, एक निवडणूक आणि विकसित भारत यावर केंद्रित असेल. 

• मास्टरक्लास : या सत्रात एक ज्येष्ठ संसद सदस्य तरुणांना संसदेत आवश्यक असणारे वक्तृत्व आणि नेतृत्व कौशल्यांबाबत मार्गदर्शन करतील.

पुरस्कार समारंभ : 

3 एप्रिल 2025 रोजी, विकसित भारत युवा संसद पुरस्कार (Viksit Bharat Youth Parliament Awards) आणि राष्ट्रीय युवा पुरस्कार (National Youth Awards) प्रदान केले जातील.

आंतरराष्ट्रीय रामायण परिषद

International Ramayana Conclave

Subject : GS - इतिहास - कला आणि संस्कृती, भूगोल - पर्यटन

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) आंतरराष्ट्रीय रामायण परिषद 2025 चे आयोजन कोठे करण्यात आले ?

1. नवी दिल्ली

2. वाराणसी

3. कोलंबो

4. चेन्नई

उत्तर : कोलंबो

बातमी काय आहे ? 

• आंतरराष्ट्रीय रामायण आणि वैदिक संशोधन संस्थेने श्रीलंका देशातील कोलंबो शहरातील स्वामी विवेकानंद सांस्कृतिक केंद्रात रामायण परिषदेचे आयोजन केले.

• या परिषदेत भारत आणि श्रीलंकेतील प्रख्यात विद्वान आणि धार्मिक नेते सहभागी झाले होते. 

• या परिषदेत, भगवान श्री रामांचा जागतिक प्रभाव आणि श्रीलंकेतील रामायणाशी संबंधित ऐतिहासिक स्थळांचे महत्त्व यावर चर्चा करण्यात आली.

• त्याचबरोबर ऐतिहासिक आणि पुरातत्वीय पुराव्यांद्वारे रामायणाचा सांस्कृतिक प्रभाव स्पष्ट करण्यात आला.

श्रीलंकेतील महत्त्वाची रामायण स्थळे कोणती ? 

सीता एलिया (Seetha Eliya) किंवा सीता अम्मन मंदिर (Seetha Amman Temple) : 

• या ठिकाणी रावणाने सीता मातेला बंदिवान म्हणून ठेवले होते असे मानले जाते. 

• येथे असलेले सीता मंदिरात दरवर्षी हजारो भाविक दर्शनासाठी येतात. 

• या मंदिराला अशोक वाटिका सीता मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते. 

मनवारी मंदिर (Manavari Temple) : 

• श्रीलंकेतील चिलाव येथे स्थित, हे मंदिर रावणावर विजय मिळवल्यानंतर भगवान श्री राम यांनी शिवलिंगाची स्थापना केलेली ही पहिली जागा असल्याचे मानले जाते. 

• त्याला "रामलिंग" म्हणतात, आणि असे मानले जाते की येथे पूजा केल्याने पापांपासून मुक्तता मिळते.

मुन्नेश्वरम मंदिर (Munneswaram Temple) :

• रावणाचा वध केल्यानंतर भगवान श्री राम यांनी भगवान शिवाची पूजा या मंदिरात केली होती. 

• हे मंदिर हिंदू आणि बौद्ध दोन्ही समुदायांसाठी अत्यंत पवित्र मानले जाते.

ओडिशा राज्य स्थापना दिन

Odisha Foundation Day

Subject : GS - दिनविशेष, राज्यशास्त्र, इतिहास - कला आणि संस्कृती, भूगोल - पर्यटन

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 1 एप्रिल रोजी कोणते राज्य उत्कल दिवस साजरा करते ? 

1. ओडिशा

2. केरळ

3. कर्नाटक

4. आंध्र प्रदेश

उत्तर : ओडिशा (Odisha)

बातमी काय आहे ? 

• दरवर्षी 1 एप्रिल हा दिवस ओडिशा राज्य स्थापना दिन किंवा उत्कल दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

कोणत्या राज्याला प्राचीन काळी उत्कल म्हणून ओळखले जात असे ? 

• प्राचीन काळी ओडिशाला "उत्कल" असे म्हटले जात असे, ज्याचा अर्थ "कुशल कारागिरांची भूमी" असा होतो.

• 1 एप्रिल हा दिवस ओडिशा राज्य स्थापना दिन किंवा उत्कल दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

ओडिशा राज्याची स्थापना केव्हा झाली ? 

• 1 एप्रिल 1936 रोजी ओडिशा राज्याची स्थापना करण्यात आली. 

• 1936 मध्ये ब्रिटीश राजवटीतील बिहार, ओडिशा आणि मद्रास प्रांतांमधून काही भाग वेगळे करून ओडिशा हे स्वतंत्र राज्य (एक स्वतंत्र प्रांत) म्हणून स्थापन करण्यात आले.

• राज्याचे पूवीचे नाव "ओरिसा" (Orissa)असे होते. 

• 2011 या मध्ये "ओरिसा" (Orissa) चे अधिकृतपणे "ओडिशा" (Odisha) असे नामकरण करण्यात आले.

कोणत्या युद्धानंतर सम्राट अशोका बौद्ध धर्माचे समर्थक बनले ? 

कलिंग युद्ध कोठे लढले गेले ? 

• इ.स.पूर्व तिसऱ्या शतकातील कलिंग युद्ध ओडिशामध्ये लढले गेले.

• सम्राट अशोकाने इ.स.पू. 261 मध्ये कलिंग जिंकले, ज्यामुळे प्रसिद्ध कलिंग युद्ध झाले, कलिंगच्या युद्धानंतर सम्राट अशोक यांनी बुद्धांच्या शिकवणींचा स्वीकार करून ते बौद्ध धर्माचे समर्थक बनले.

कोणार्क येथील उल्लेखनीय सूर्यमंदिर कोणी बांधले ? 

• कोणार्क येथील सूर्य मंदिर हे तेराव्या शतकात बांधलेले हिंदू मंदिर असून या मंदिराची निर्मिती राजा नरसिंहदेव (इ.स. 1238-1264) यांनी करविली.

• हे मंदिर ओडिशा राज्याच्या कोणार्क गावामध्ये आहे.

• कोणार्क मंदिराला "ब्लॅक पॅगोडा" (Black Pagoda) नावानेही ओळखले जाते. 

• कोणार्क येथील सूर्य मंदिर हे युनेस्कोचे जागतिक वारसा स्थळ (UNESCO World Heritage Site) म्हणून प्रसिद्ध आहे.  

भारतातील सर्वात मोठे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर असलेले चिल्का सरोवर कोणत्या राज्यात आहे ? 

(सरळसेवा भरती, महाराष्ट्र पोलीस भरती, SSC GD 2021)

उत्तर : ओडिशा

भगवान जगन्नाथांची रथयात्रा कोणत्या राज्यातील प्रसिद्ध उत्सव आहे ? 

(सरळसेवा भरती, SSC MTS 2017, 2022)

उत्तर : ओडिशा

ओडिशा राज्या बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• ओडिशाची राजधानी : भुवनेश्वर (Bhubaneswar) 

• प्रमुख वारसा स्थळे : कोणार्क सूर्य मंदिर, भगवान जगन्नाथ मंदिर, लिंगराज मंदिर

• प्रमुख स्मारके : उदयगिरी आणि खंडगिरी लेणी, धौली शांती स्तूप, 

• प्रमुख नद्या : महानदी, ब्राह्मणी, सुवर्णरेखा, बैतरणी

• राष्ट्रीय उद्याने : सिमलीपाल राष्ट्रीय उद्यान, भितरकणिका राष्ट्रीय उद्यान

• वन्यजीव अभयारण्य : चिल्का वन्यजीव अभयारण्य, नंदनकानन वन्यजीव अभयारण्य

• प्रसिद्ध सण आणि उत्सव : रथयात्रा, दुर्गा पूजा, कोणार्क उत्सव

‘ऑपरेशन ब्रह्मा’ म्हणजे काय ? 

OPERATION BRAHMA

Subject : GS 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच भारतीय लष्कराने ‘ऑपरेशन ब्रह्मा’ मोहीम हाती घेतली. ही मोहीम खालील पैकी कशाशी संबंधित आहे ? 

1. नक्षलवाद विरोधी मोहीम

2. सायबर गुन्ह्यांविरोधी मोहीम

3. मानवतावादी मदत आणि आपत्ती निवारण मोहीम

4. युद्ध सराव

उत्तर : मानवतावादी मदत आणि आपत्ती निवारण मोहीम

‘ऑपरेशन ब्रह्मा’ बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• म्यानमारमध्ये 28 मार्च 2025 रोजी आलेल्या विनाशकारी भूकंपाच्या आपत्तीत म्यानमारला तातडीची मदत पुरवण्यासाठी, भारतीय लष्कराने ‘ऑपरेशन ब्रह्मा’ मोहीम हाती घेतली आहे. 

• परराष्ट्र मंत्रालयाच्या (Ministry of External Affairs) निर्देशांनुसार, एकात्मिक संरक्षण स्टाफ मुख्यालय, भारतीय लष्कर, भारतीय वायुसेना आणि राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दल (एनडीआरएफ) यांच्या सहकार्याने मानवतावादी मदत आणि आपत्ती निवारण (Humanitarian Assistance and Disaster Relief ) प्रयत्न सुरू आहेत.

• या अंतर्गत तातडीची मानवतावादी मदत पुरवण्यासाठी विशेष वैद्यकीय कृती दल तैनात करण्यात आले.

• ही मानवतावादी मदत भारताच्या ‘शेजारी प्रथम' (‘Neighbourhood First’ Policy) या धोरणाच्या कटिबद्धतेचे प्रतीक आहे.

• तसेच ‘वसुधैव कुटुंबकम्’ – संपूर्ण विश्व हेच एक कुटुंब या भारतीय तत्त्वज्ञानाचा प्रत्यक्ष प्रत्यय देते. 

• भारतीय नौदलाची जहाजे यंगून कडे मदतकार्यासाठी रवाना होतील.

• या जहाजांवर सुमारे 52 टन मदत सामग्री चढवण्यात आली

• ज्यामध्ये आवश्यक कपडे, पिण्याचे पाणी, अन्न, औषधे आणि आपत्कालीन वस्तूंचा समावेश आहे. 

• भारतीय नौदल हा या प्रदेशातील "पहिला प्रतिसादकर्ता" (फर्स्ट रिस्पॉन्डर) म्हणून कार्य करण्याच्या भारताच्या संकल्पनेप्रति पूर्णतः कटिबद्ध आहे.

म्यानमार भूकंप 

Myanmar Earthquake

Subject : GS - भूगोल - भूकंप

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) मार्च 2025 रोजी आलेल्या म्यानमार भूकंपाची तीव्रता किती होती ? 

1. 3.8

2. 4.6

3. 5.8

4. 7.7

उत्तर : 7.7 (रिश्टर स्केल) 

बातमी काय आहे ? 

• म्यानमार आणि थायलंडमध्ये 28 मार्च 2025 भूकंपाचे तीव्र धक्के बसले.

म्यानमार भूकंपा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• 28 मार्च 2025 रोजी म्यानमारमध्ये एका शक्तिशाली भूकंपात अनेक लोक मृत्युमुखी पडले आणि मोठ्या संख्येने लोक जखमी झाले.

• म्यानमार आणि थायलंडमध्ये दुपारी 12:50 वाजता 7.7 तीव्रतेचा भूकंप झाला, त्यानंतर केवळ 12 मिनिटांत 6.4 तीव्रतेचा भूकंपाचा दुसरा धक्का लागला.

• भूकंपाचं केंद्र पृथ्वीच्या 10 किलोमीटर खाली म्यानमारच्या मांडले शहराजवळ असल्याचं अमेरिकन जियोलॉजिकल सर्व्हेने म्हटलंय.

• हा भूकंप गेल्या दोन वर्षांत जगात आलेला हा सर्वात शक्तिशाली भूकंप होता.

म्यानमारमधील भूकंपाचे मुख्य कारण कोणते ? 

• म्यानमारमधील भूकंप सागाईंग फॉल्ट या ठिकाणी "स्ट्राइक-स्लिप फॉल्टिंग" म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या एका प्रकारच्या फॉल्टिंगमुळे झाला. 

सागाईंग फॉल्ट (Sagaing Fault) म्हणजे काय ? 

• सागाईंग फॉल्ट ही म्यानमारमधून उत्तरेकडून दक्षिणेकडे जाणारी एक प्रमुख सक्रिय टेक्टोनिक सीमा (Tectonic Boundary) आहे, जी भारतीय आणि युरेशियन प्लेट्सना वेगळे करते.

• सागाईंग फॉल्ट म्यानमारमधून 1500 किमी लांब पसरलेला आहे.  

भ्रंश किंवा प्रस्तरभंग ( Fault) म्हणजे काय ? 

• भूकंपाच्या ताणामुळे खडक हलतात तेव्हा पृथ्वीच्या कवचात होणारे फ्रॅक्चर (Fracture) म्हणजे भ्रंश. 

• भूकवचावर भूगर्भीय हालचालीमुळे एका ठिकाणी दाब पडतो तर दुसऱ्या ठिकाणी तणाव निर्माण होतो.

• त्यामुळे खडकावर तडे पडतात या क्रियामुळे काही भ्रंश पातळीच्या खाली खचले जातात तर काही भाग वर उचलले जातात यालाच भ्रंश किंवा प्रस्तरभंग ( Fault) असे म्हणतात. 

भ्रंशाचे प्रमुख 3 प्रकार कोणते ? 

सामान्य भ्रंश, व्युत्क्रम भ्रंश आणि अपक्षय भ्रंश हे भ्रंशाचे प्रमुख 3 प्रकार आहेत. 

1) सामान्य भ्रंश (Normal Fault) : 

• सामान्य भ्रंश मध्ये फॉल्टच्या वरील ब्लॉक खालील ब्लॉकच्या सापेक्ष खाली सरकतो. 

• गुरुत्वाकर्षणाच्या सिद्धांतानुसार खडकांचे स्थानांतर होते.

• उदाहरणार्थ : पूर्व आफ्रिकन खचदरी (East African Rift Valley)

2) व्युत्क्रम भ्रंश (Reverse Fault) : 

• भ्रंश पातळीवर खडकाचे भाग एकमेकांकडे सरकतात अशी क्रिया गुरुत्वाकर्षणाच्या विरुद्ध दिशेने होते म्हणून यास व्युत्क्रम भ्रंश म्हणतात.

• व्युत्क्रम भ्रंश मध्ये वरचा ब्लॉक खालच्या ब्लॉकवर सरकतो.

• या प्रकारची फॉल्टिंग दाब पडल्यामुळे होते.  

• उदाहरणार्थ : हिमालय पर्वतरांगा, रॉकी पर्वतरांगा

3) अपक्षय भ्रंश (Strike-Slip Fault) : 

• खडकाच्या भागांचे स्थानांतर वर-खाली न होता क्षितिजसमांतर दिशेने होते यास अपक्षय भ्रंश किंवा विदारण भ्रंश असे म्हणतात.

• उदाहरणार्थ : म्यानमारमधील सागाईंग फॉल्ट, तुर्कीमधील अनाटोलियन फॉल्ट