चालू घडामोडी | महिला सैनिकांना प्रादेशिक सैन्य बटालियनमध्ये सामील होण्याची संधी | Women Soldiers to Join Territorial Army Battalions

Important Affairs

18-11-2025

चालू घडामोडी | रिफ्ट व्हॅली फिव्हर | Rift Valley Fever

रिफ्ट व्हॅली फिव्हर

Rift Valley Fever

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) रिफ्ट व्हॅली फीवर खालील पैकी कोणत्या कारणामुळे होतो ?

1. जिवाणू

2. विषाणू

3. बुरशी

4. अमिबा

उत्तर : विषाणू

बातमी काय ?

• जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) ने मॉरिटानिया आणि सेनेगल या पश्चिम आफ्रिकी देशांत रिफ्ट व्हॅली फीवरचा प्रादुर्भाव झाल्याची पुष्टी केली आहे.

रिफ्ट व्हॅली तापा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• रिफ्ट व्हॅली फीवर हा एक विषाणूजन्य झुनोटिक आजार आहे जो प्राणी आणि मानव दोघांनाही प्रभावित करतो.

• रिफ्ट व्हॅली फीवर हा Phenuiviridae कुलातील फ्लेबोव्हायरस मुळे होणारा संसर्गजन्य रोग आहे.

• रिफ्ट व्हॅली फीवर हा प्रामुख्याने मेंढ्या, बकरी, मवेशी, उंट यांसारख्या प्राण्यांत दिसणारा व्हायरल रोग आहे, पण काही वेळा माणसांतही पसरतो.

• मानवांमध्ये हा रोग प्रामुख्याने संक्रमित प्राण्यांच्या संपर्कातून किंवा संक्रमित मच्छरांच्या चाव्याने पसरतो.

• हा व्हायरस मानसा - मानसांत प्रसारित होत नाही, म्हणजेच संक्रमित व्यक्तिच्या थेट संपर्काने पसरत नाही.

रिफ्ट व्हॅली फीवर कसा पसरतो ?

• संक्रमित प्राण्यांच्या रक्त किंवा अवयवांच्या संपर्काने.

• संक्रमित मच्छरांच्या चाव्याने.

• मच्छरांच्या विविध प्रजाती हा व्हायरस पसरवतात आणि प्रत्येक प्रदेशात वाहक वेगळा असू शकतो.

रिफ्ट व्हॅली फीवर पहिल्यांदा कोठे उत्पत्ती कोठे आढळला ?

• रिफ्ट व्हॅली तापाची उत्पत्ती केनियाच्या रिफ्ट व्हॅली प्रदेशात झाली.

• या रोगाचे नाव केनिया देशा मधील “Rift Valley” प्रदेशावरून आले आहे. जिथे 1930 च्या दशकात हा रोग प्रथम आढळला.

• नंतर हा उप-सहारा आफ्रिकेत पसरला.

• 1977 मध्ये हा मिसर (इजिप्त) पर्यंत पोहोचला.

• 2000 मध्ये प्रथमच आफ्रिका खंडाबाहेर—सौदी अरेबिया व येमेन् येथे याचा प्रादुर्भाव दिसला.

रिफ्ट व्हॅली तापाचीचे लक्षणे कोणती ?

सामान्य (90% प्रकरणांत) :

• फ्लूसारखी लक्षणे

• 2–6 दिवसांनी ताप सुरू होणे

• स्नायू व सांधेदुखी

• डोकेदुखी, अशक्तपणा, पाठीचा त्रास

• कधी कधी उलटी, मळमळ, डोळे प्रकाशात न उघडणे

गंभीर प्रकरणांत :

• डोळे (Retinitis) प्रभावित

• मेंदूची सूज (Encephalitis)

• यकृताची समस्या (Hepatitis)

रिफ्ट व्हॅली फीवर वर उपचार उपलब्ध आहेत का ?

• रिफ्ट व्हॅली फीवर साठी सध्या विशिष्ट antiviral औषध उपलब्ध नाही.

• उपचार सहाय्यक (Supportive) असतात – म्हणजे ताप कमी करणे, द्रव्ये देणे, अवयवांना सपोर्ट देणे इत्यादी.

रिफ्ट व्हॅली फीवर साठी प्रतिबंध उपाय कोणते ?

• पशुधनाशी थेट संपर्क टाळणे

• मच्छर नियंत्रण व मच्छररोधकांचा वापर करणे

• संक्रमित भागात संरक्षणात्मक कपडे व हातमोजे

• जनावरांच्या मृतदेहांपासून लांब राहणे

रिफ्ट व्हॅली फीवर गंभीर का मानला जातो ?

• कृषी आणि पशुधन असलेल्या भागात हा रोग आर्थिक नुकसान करतो.

• मृत्यू दर कमी असला तरी गंभीर प्रकरणांत डोळे, मेंदू आणि यकृत यांना धोका असतो.

• मच्छरांची वाढ आणि पावसाळा वाढल्यास याचा प्रादुर्भाव वाढू शकतो.

Important Affairs

17-11-2025

चालू घडामोडी | भारताचे 94 वे रामसर स्थळ कोणते ? | Which is the 94th Ramsar site of India ?

भारताचे 94 वे रामसर स्थळ कोणते ?

Which is the 94th Ramsar Site of India ?

Subject : GS - पर्यावरण - रामसर स्थळ

प्रश्न) भारताचे 94 वे रामसर स्थळ म्हणून कोणते सरोवर घोषित केले ?

1. लोकताक सरोवर

2. लोणार सरोवर

3. गोगाबील सरोवर

4. उदयपूर सरोवर

उत्तर : गोगाबील सरोवर (Gogabeel Lake)

बातमी काय ?

• बिहारमधील कटिहार जिल्यातील गोगाबील सरोवर याला भारताचे 94 वे रामसर स्थळ म्हणून मान्यता मिळाली आहे.

गोगाबील सरोवर कोठे आहे ?

• हे बिहारमधील कटिहारमध्ये गंगा आणि महानंदा नद्यांच्या दरम्यान असलेले नैसर्गिक सरोवर आहे.

• हे बिहारचे पहिले सामुदायिक अभयारण्य असून त्याचे व्यवस्थापन स्थानिक लोक आणि वन विभाग एकत्रितपणे करतात.

• पुराच्या काळात गोगाबील सरोवर दोन्ही नद्यांशी जोडते, त्यामुळे पाण्याचा नैसर्गिक प्रवाह टिकून राहतो.

बातमी काय ?
• बिहारमधील कटिहार जिल्यातील गोगाबील सरोवर याला भारताचे 94 वे रामसर स्थळ म्हणून मान्यता मिळाली आहे.

गोगाबील सरोवर कोठे आहे ?
• हे बिहारमधील कटिहारमध्ये गंगा आणि महानंदा नद्यांच्या दरम्यान असलेले नैसर्गिक सरोवर आहे.
• हे बिहारचे पहिले सामुदायिक अभयारण्य असून त्याचे व्यवस्थापन स्थानिक लोक आणि वन विभाग एकत्रितपणे करतात.
• पुराच्या काळात गोगाबील सरोवर दोन्ही नद्यांशी जोडते, त्यामुळे पाण्याचा नैसर्गिक प्रवाह टिकून राहतो.

गोगाबील सरोवर इतके महत्त्वाचे का आहे ?

1) जल विज्ञान (Hydrology) :

• पुराच्या वेळी गंगा आणि महानंदा नद्यांमधून पाणी गोगाबीलमध्ये भरते.

• त्यामुळे हा भाग नैसर्गिकरित्या पूर नियंत्रण करतो.

• मोठ्या प्रमाणात पाणी साठल्याने भूजल पुनर्भरण (Groundwater Recharge) वेगाने होते.

• नदी व आर्द्रभूमी यांच्यातील हा नैसर्गिक संपर्क परिसराचा जलसंतुलन टिकवून ठेवतो.

2) स्थलांतरित पक्ष्यांसाठी महत्त्वाचे ठिकाण :

• थंड प्रदेशातून हिवाळ्यात येणाऱ्या शेकडो Migratory Birds यांचा थांबा येथे असतो.

• इथे त्यांना सुरक्षित पाणी, खाद्य आणि विश्रांतीची जागा मिळते.

3) जलीय वनस्पतींचे संरक्षण (Aquatic Plants) :

• गोगाबीलमध्ये विविध प्रकारच्या पाण्यात वाढणाऱ्या वनस्पती वाढतात.

• या वनस्पती पाण्यातील ऑक्सिजन वाढवतात आणि

• मासे, बेडूक, पाण्यातील कीटक यांना लपण्यासाठी व वाढण्यासाठी घरासारखे वातावरण देतात.

• यामुळे संपूर्ण आर्द्रभूमीचे आरोग्य चांगले राहते.

4) मत्स्यपालन (Fisheries) :

• गोगाबीलचे पाणी स्वच्छ आणि वनस्पती युक्त असल्यामुळे येथे माशांची संख्या जास्त असते.

• स्थानिक लोक इथून मासेमारी करून आपली उपजीविका चालवतात.

• आर्द्रभूमीमुळे माशांना अन्न, सावली आणि प्रजननासाठी जागा मिळते.

5) जैवविविधता संरक्षण (Biodiversity) :

• इथे पक्षी, मासे, साप, कीटक, वनस्पती अशा अनेक जीवांची एकत्रित जैवविविधता आढळते.

• या सर्व जीवांमुळे नैसर्गिक अन्नसाखळी (Food Chain) आणि अन्नजाळे (Food Web) मजबूत राहतात.

• गोगाबील सारख्या आर्द्रभूमी हवामान संतुलन आणि पर्यावरण स्थिरता राखण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

6) सामाजिक-आर्थिक फायदे :

• स्थानिक लोकांसाठी मत्स्यन (Fishing) हा मोठा रोजगार स्रोत आहे.

• इको-टुरिझममुळे (Bird Watching, Nature Tourism) उत्पन्न वाढते.

• बाढ नियंत्रण आणि भूजल पुनर्भरणामुळे शेती सुरक्षित राहते.

• हवामान बदलांशी सामना करण्यासाठी ही आर्द्रभूमी नैसर्गिक संरक्षण कवचासारखी मदत करते.

रामसर ठराव म्हणजे काय ?

रामसर स्थळ म्हणजे काय ?

• इराण मधील रामसर या शहरात 2 फेब्रुवारी 1971 रोजी जगभरातील पाणथळ जागांच्या संरक्षणासाठीच्या उपाययोजनांवर चर्चा करण्यासाठी एक परिषद भरवण्यात आली. या परिषदेतील ठरावाला रामसर ठराव म्हणून ओळखले जाते.

• या ठरावा अंतर्गत पाणथळ जागांचे संरक्षण करण्यासाठी एखादे क्षेत्र रामसर स्थळ म्हणून घोषित करण्यात येते.

• हा ठराव 1975 सालापासून अंमलात आला.

• भारताने हा करार 1 फेब्रुवारी 1982 रोजी स्वीकारला.

• स्थानिक आणि राष्ट्रीय कृतीच्या माध्यमातून तसेच आंतरराष्ट्रीय सहकार्याने सर्व पाणथळ जागांचे संवर्धन आणि विवेकी वापर करणे आणि त्यायोगे जगाचा शाश्वत विकास साधणे हे रामसर परिषदेचे मिशन आहे.

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न - उत्तरे

प्रश्न) भारतात किती रामसर स्थळे आहेत ?

उत्तर : 94 ( नोव्हेंबर 2025 पर्यंत)

प्रश्न) भारतात सर्वात जास्त रामसर स्थळे कोणत्या राज्यात आहे ?

उत्तर : तामिळनाडू

तामिळनाडूमध्ये 20 रामसर स्थळे आहेत. (नोव्हेंबर 2025 पर्यंत)

प्रश्न) महाराष्ट्रात किती रामसर स्थळे आहेत ?

1. 3

2. 5

3. 7

4. 9

उत्तर : 3

1. लोणार सरोवर

2. नांदूर मध्यमेश्वर

3. ठाणे खाडी