चालू घडामोडी | छठ पूजेचे युनेस्कोच्या यादीत अधिकृतपणे नामांकन | Chhath Puja officially nominated to UNESCO list
छठ पूजेचे युनेस्कोच्या यादीत अधिकृतपणे नामांकन
Chhath Puja officially nominated to UNESCO List
Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती - सण आणि उत्सव
सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न
प्रश्न) नुकतीच छठ पूजा हा उत्सव साजरा करण्यात आला. त्याबद्दल योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा.
अ) कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, केरळ यांसारख्या राज्यांमध्ये साजरा केला जाणारा हा महत्त्वाचा हिंदू सण आहे.
ब) हा सण सूर्य देव यांना समर्पित आहे.
पर्याय :
1. फक्त अ योग्य आहे.
2. फक्त ब योग्य आहे.
3. अ आणि ब दोन्ही योग्य आहे
4. अ आणि ब दोन्ही अयोग्य आहे.
उत्तर : फक्त ब योग्य आहे.
बातमी काय ?
• केंद्रीय सांस्कृतिक मंत्रालयाने छठ महापर्वला युनेस्कोच्या अमूर्त सांस्कृतिक वारसा (Intangible Cultural Heritage – ICH) यादीत समाविष्ट करण्यासाठी नामांकन प्रक्रिया सुरू केली आहे.
• भारताने याआधीही अनेक परंपरा व सण युनेस्कोच्या अमूर्त वारसा यादीत यशस्वीपणे नोंदवले आहेत (उदा. कुंभमेळा, योग, इ.).
• ही प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर छठ महापर्वला जागतिक सांस्कृतिक ओळख आणि वारसास्थानाचा दर्जा मिळण्याची शक्यता आहे.
छठ पूजा (महापर्व) बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स :
• बिहार, उत्तर प्रदेश, झारखंड आणि पश्चिम बंगाल यांसारख्या राज्यांमध्ये साजरा केला जाणारा हा महत्त्वाचा हिंदू सण आहे.
• हा सण सूर्य देव आणि त्यांची बहीण षष्ठी देवी यांना समर्पित आहे, ज्याला अनेकदा छठी मैया म्हणून संबोधले जाते.
• या छठ पूजेचे सर्वात वेगळे वैशिष्ट्य म्हणजे येथे कोणतेही मूर्तिपूजन केले जात नाही.
• दिवाळीचा सण संपला की छठ सण सुरू होतो.
• उत्सवात शुद्धता, उपवास, जलाराधना आणि सूर्याला अर्घ्य देणे यांचा समावेश असतो.
छठ पुजा सण कसा साजरा करण्यात येतो ?
• मोठ्या श्रद्धेने आणि समर्पणाने छठ पुजा सलग चार दिवस साजरी केला जातो.
पहिला दिवस : छठ पूजेच्या पहिल्या दिवशी पवित्र नदी (पाण्यात) डुबकी मारतात. लोक विशेष नैवेद्य आणि विधी करण्यासाठी गंगेचे पाणी त्यांच्या घरी घेऊन जातात.
दुसरा दिवस : छठचा दुसरा दिवस, ज्याला खरना देखील म्हटले जाते, त्यात भक्त दिवसभराचा उपवास करतात, जो पृथ्वी मातेची पूजा केल्यानंतर संध्याकाळी उशिरा सोडला जातो.
तिसरा दिवस : छठचा तिसरा दिवस संध्याकाळच्या पुजेसाठी प्रसाद तयार करण्यात जातो, ज्याला सांझिया अर्घ्य असेही म्हणतात.
संध्याकाळी, मोठ्या संख्येने भाविक नद्यांच्या काठावर जमतात आणि मावळत्या सूर्याला प्रसाद अर्पण करतात.
चौथा दिवस : छठच्या चौथ्या आणि शेवटच्या दिवशी, कुटुंबातील सदस्य आणि मित्र सूर्योदयापूर्वी नद्यांच्या काठावर जातात आणि उगवत्या सूर्याला अर्घ्य देतात. या विधीनंतर, भाविक आपला उपवास सोडतात आणि शेजारी आणि नातेवाईकांना प्रसादाचे वाटप करतात.
युनेस्कोचा “मानवतेचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा” म्हणजे काय ?
What is UNESCO's "Intangible Cultural Heritage of Humanity" (ICH) ?
• युनेस्कोचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा म्हणजे मानवजातीच्या जिवंत परंपरा आणि अभिव्यक्तींचा असा वारसा जो पूर्वजांकडून पिढ्यानपिढ्या हस्तांतरित होत आला आहे आणि आजही समाजाच्या सांस्कृतिक ओळखीचा महत्त्वाचा भाग आहे.
यात समाविष्ट घटक पुढीलप्रमाणे :
• मौखिक परंपरा व अभिव्यक्ती (उदा. लोककथा, गीते, म्हणी)
• सामाजिक प्रथा, विधी आणि उत्सव पद्धती
• निसर्ग व विश्वाशी संबंधित ज्ञान व कौशल्य
• पारंपरिक हस्तकला आणि कलाकौशल्य
• समूह किंवा समुदायाच्या सांस्कृतिक ओळखीचे प्रतीक असलेली प्रथा
