सखारोव पुरस्कार

Sakharov Prize

Subject : GS - पुरस्कार - आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सखारोव पुरस्कार खालील पैकी कोणत्या क्षेत्राशी संबंधित आहे ?

1. विज्ञान व तंत्रज्ञान

2. मानवाधिकार आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य

3. पर्यावरण संरक्षण

4. वैद्यकीय संशोधन

उत्तर : मानवाधिकार आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य

बातमी काय ? 

• अलिकडेच, युरोपीय संघाने 2025 सालचा सर्वोच्च मानवाधिकार सन्मान ‘सखारोव पुरस्कार’ (Sakharov Prize) बेलारूसचे आंद्रेज पोजोबुत (Andrzej Poczobut) आणि जॉर्जियाची म्झिया अमाग्लोबेली (Mzia Amaghlobeli) यांना प्रदान करण्याची घोषणा केली आहे.

सखारोव पुरस्काराची स्थापना कोणी आणि केव्हा केली ?

सखारोव पुरस्कार कोणत्या संस्थेमार्फत दिला जातो ?

• स्थापना : 1988 साली युरोपियन संसदेमार्फत (European Parliament) सखारोव पुरस्काराची स्थापना करण्यात आली.

• स्मरणार्थ : सोविएत वैज्ञानिक आणि नोबेल शांतता पारितोषिक विजेते आंद्रेई सखारोव (Andrei Sakharov) यांच्या नावाने हा पुरस्कार देण्यात येतो.

सखारोव पुरस्कार कोणत्या क्षेत्राशी संबंधित आहे ?

सखारोव पुरस्कार कोणाला देण्यात येतो ?

• मानवाधिकार, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य आणि लोकशाही मूल्यांच्या संरक्षणासाठी असामान्य योगदान देणाऱ्या व्यक्ती किंवा संस्थेला ‘सखारोव पुरस्कार’ (Sakharov Prize) देण्यात येतो.

• प्रमुख विजेते : नेल्सन मंडेला (दक्षिण आफ्रिका), मलाला युसुफझाई (पाकिस्तान), डेनिस मुकवेगे (काँगो) इत्यादी.

• पुरस्काराची रक्कम : 50,000 युरो (सुमारे 45 लाख रुपये)

सखारोव पुरस्कार 2025 विजेत्यांबद्दल परीपरीक्षेसाठी थोडक्यात माहिती : 

आंद्रेज पोजोबुत (Andrzej Poczobut) : 

• आंद्रेज पोजोबुत हे बेलारूसचे प्रसिद्ध पत्रकार आणि मानवाधिकार कार्यकर्ते आहे.

• लोकशाही आंदोलन आणि प्रसारमाध्यम स्वातंत्र्यासाठी त्यांनी सतत लढा दिला.

• शासनविरोधी लेखनामुळे खोट्या आरोपांवर आंद्रेज पोजोबुत यांना 8 वर्षांची कैद झाली.

म्झिया अमाग्लोबेली (Mzia Amaghlobeli) : 

• म्झिया अमाग्लोबेली या जॉर्जियातील प्रसिद्ध पत्रकार आणि स्वतंत्र माध्यम संस्थांच्या संस्थापक आहेत.

• त्यांनी दोन स्वतंत्र मीडिया आऊटलेट्सची स्थापना करून जनतेपर्यंत सत्य आणि निष्पक्ष बातम्या पोहोचवल्या.

• शासन दडपशाही आणि सेन्सॉरशिपविरुद्ध निर्भीड पत्रकारिता त्यांनी केली.

• ऑगस्ट 2025 मध्ये पोलिस प्रमुखाला चापट मारल्याच्या आरोपाखाली त्यांना 2 वर्षांची शिक्षा झाली.

कार्य आणि योगदान :

• दोन्ही पत्रकारांनी सत्तेच्या विरोधात सत्य बोलण्याचे आणि न्यायासाठी उभे राहण्याचे धैर्य दाखवले.

• त्यांनी हे सिद्ध केले की पत्रकारिता हा गुन्हा नसून लोकशाहीचा आत्मा आहे.

• या दोघांना ‘सखारोव पुरस्कार’ देऊन जगभरातील पत्रकार आणि मानवाधिकार कार्यकर्त्यांच्या साहसाला सन्मान देण्यात आला आहे.

भालाफेकपटू नीरज चोप्रा यांना प्रादेशिक सैन्यात मानद रॅंक

Neeraj Chopra has been conferred the Honorary Rank in the Territorial Army

Subject : GS 

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच भालाफेकपटू नीरज चोप्रा यांना प्रादेशिक सैन्यात खालील पैकी कोणत्या मानद पदकाने सन्मानित करण्यात आले ?

1. कॅप्टन

2. लेफ्टनंट कर्नल

3. लेफ्टनंट जनरल 

4. मेजर जनरल

उत्तर : लेफ्टनंट कर्नल (Lieutenant Colonel)

बातमी काय ? 

• 22 ऑक्टोबर 2025 रोजी नवी दिल्लीतील साउथ ब्लॉक येथे झालेल्या समारंभात संरक्षण मंत्री राजनाथ सिंह यांनी भालाफेकपटू नीरज चोप्रा यांना प्रादेशिक सैन्यात (Territorial Army) लेफ्टनंट कर्नल (Lieutenant Colonel) या मानद पदकाचे तेजस्वी चिन्ह औपचारिकरित्या प्रदान केले.

मानद पद म्हणजे काय ?

• हे पद प्रादेशिक सैन्य नियमावली, 1948 च्या कलम 31 अंतर्गत प्रदान केले जाते.

• हे पद राष्ट्राला सन्मान मिळवून देणाऱ्या प्रतिष्ठित नागरिकांना प्रदान केले जाते.

• या पदाने सन्मानित झालेले लोक प्रतिकात्मक लष्करी कार्यक्रम आणि परेडमध्ये सहभागी होऊ शकतात.

• दोन वेळा ऑलिंपिक पदक विजेते नीरज चोप्रा यांना राष्ट्रासाठी दिलेल्या उत्कृष्ट योगदान आणि कामगिरीबद्दल प्रादेशिक सैन्यात मानद लेफ्टनंट कर्नल ही पदवी देण्यात आली आहे.

नीरज चोप्रा बद्दल परीक्षेसाठी महत्त्वाची माहिती : 

• नीरज चोप्रा हा भारताचा पहिला ओलिंपिक सुवर्णपदक विजेता भाला फेकपटू आहे.

• टोकियो ऑलिंपिक 2020 (2021 मध्ये आयोजित) मध्ये त्याने 87.58 मीटरच्या थ्रोसह सुवर्णपदक जिंकले.

• वर्ल्ड अ‍ॅथलेटिक्स चॅम्पियनशिप 2022 – रौप्यपदक जिंकले.

• वर्ल्ड अ‍ॅथलेटिक्स चॅम्पियनशिप 2023, बुडापेस्ट – नीरज चोप्रा हा सुवर्णपदक जिंकणारा पहिला भारतीय खेळाडू ठरला.

• त्यांनी आशियाई खेळ (2018) आणि राष्ट्रकुल खेळ (2018) मध्येही सुवर्णपदके मिळवली आहेत.

• नीरज चोप्रा यांना भारतीय सैन्यात लेफ्टिनेंट कर्नल ही मानद रॅंक देण्यात आली.

• नीरज चोप्रा यांचे मूळ गाव हरियाणा राज्यातील खांडरा आहे.

• भारत सरकारने पद्मश्री, खेळ रत्न आणि अर्जुन पुरस्काराने नीरज चोप्रा यांना गौरविले आहे.

राष्ट्रीय भालाफेक दिन केव्हा असतो ?

राष्ट्रीय भालाफेक दिन कोणत्या घटनेच्या सन्मानार्थ आणि केव्हा पासुन साजरा केला जातो ?

• नीरज चोप्रा यांनी 7 ऑगस्ट 2021 रोजी टोकियो ओलंपिक मध्ये पुरुषांच्या भालाफेक स्पर्धेमध्ये सुवर्णपदक पटकाविले होते.

• नीरज चोप्राचे हे सुवर्णपदक भारतीय ऑलिंपिक इतिहासातील ॲथलेटिक्स या प्रकारातील पहिले सुवर्णपदक आहे.

• या कामगिरीचे महत्त्व लक्षात घेऊन ॲथलेटिक्स फेडरेशन ऑफ इंडियाने (AFI) 7 ऑगस्ट हा राष्ट्रीय भालाफेक दिन म्हणून साजरी करण्याचा महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतला. 

नीरज चोप्रा क्लासिक 2025 स्पर्धे बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• भारतातील पहिली आंतरराष्ट्रीय भाला फेक स्पर्धा म्हणून “नीरज चोप्रा क्लासिक” या आंतरराष्ट्रीय भाला फेक स्पर्धेचे आयोजन करण्यात आले.

• बेंगळुरू येथील श्री कांतीरवा स्टेडियममध्ये या स्पर्धेचे आयोजन करण्यात आले.

• या स्पर्धेला जागतिक मान्यता देत ही स्पर्धा World Athletics Gold-level Series मध्ये समाविष्ट करण्यात आली.

• या स्पर्धेचे उद्दिष्ट भारतात ट्रॅक व फील्ड खेळांना चालना देणे हे आहे. 

• नीरज चोप्राच्या नावाने आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा आयोजित होणे हा भारतीय ऍथलेटिक्ससाठी गौरवाचा क्षण मानला जातो.

 “नीरज चोप्रा क्लासिक” 2025 या स्पर्धेचे विजेतेपद कोणी पटकाविले ?

• भारताच्या नीरज चोप्राने 86.18 मीटरच्या विजयी थ्रोसह या स्पर्धेच्या पहिल्या आवृत्तीचे विजेतेपद पटकावले.

संयुक्त राष्ट्र दिवस

United Nations Day

Subject : GS - दिनविशेष, आंतरराष्ट्रीय संघटना

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) संयुक्त राष्ट्र (United Nations) बद्दल खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य पर्याय निवडा.

A. 24 ऑक्टोबर 1945 रोजी ही संघटना स्थापन करण्यात आली.

B. भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक आहे.

C. भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाचा स्थायी सदस्य (Permanent Members) आहे.

वरीलपैकी कोणता/ कोणते विधान/विधाने बरोबर आहेत.

पर्याय :

1. फक्त A आणि B बरोबर

2. फक्त B आणि C बरोबर

3. फक्त A आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर

उत्तर : फक्त A आणि B बरोबर

• भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाचा स्थायी सदस्य (Permanent members) नाही.

बातमी काय ?

• 24 ऑक्टोबर 2025 हा दिवस संयुक्त राष्ट्र दिवस (United Nations Day) जगभरात साजरा केला गेला.

• 2025 हे संयुक्त राष्ट्रांच्या 80 व्या वर्धापन दिनाचे वर्ष आहे. 

संयुक्त राष्ट्रसंघ (United Nations) बद्दल Most Important वनलाईनर पॉईंट्स : 

• संयुक्त राष्ट्र ही विविध देशांनी एकत्र येऊन स्थापन केलेली आंतरराष्ट्रीय संघटना आहे.

• दुसऱ्या महायुद्धानंतर 24 ऑक्टोबर 1945 रोजी ही संघटना स्थापन करण्यात आली.

• जगाला पुन्हा एकदा महायुद्धाला सामोरे जावे लागू नये, हा या संघटनेच्या स्थापनेमागचा मुख्य हेतू होता.

• भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक आहे.

• सध्या संयुक्त राष्ट्रसंघात 193 सदस्य देश आहेत.

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे मुख्यालय कोठे आहे ? 

• मुख्यालय (Headquarters) : अमेरिकेत न्यूयॉर्क शहरात संयुक्त राष्ट्रसंघाचे मुख्यालय आहे.

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे प्रमुख उद्दिष्टे कोणती ?

संयुक्त राष्ट्रसंघ काय काम करते ?

• विविध देशांमध्ये शांतता, सलोखा आणि सुरक्षा टिकविणे. 

• मानवी हक्कांचे संरक्षण, सामाजिक व आर्थिक विकास. 

• पर्यावरणाचे संवर्धन आणि दुष्काळ, नैसर्गिक संकट आणि युद्धाच्या काळात मानवतेच्या भूमिकेतून मदत करणे, मानवतावादी सहाय्य प्रदान करणे.

• आंतरराष्ट्रीय कायद्याचे पालन करणे ही या संघटनेची प्रमुख उद्दिष्टे आहेत.

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे प्रमुख घटक कोणते ?

What are the Different Organs of the United Nations ?

संयुक्त राष्ट्रसंघाचे 5 प्रमुख घटक आहेत : 

1. संयुक्त राष्ट्र महासभा (United Nations General Assembly)

2. सुरक्षा परिषद (Security Council)

3. संयुक्त राष्ट्र आर्थिक आणि सामाजिक परिषद (United Nations Economic and Social Council)

4. आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (International Court of Justice)

5. संयुक्त राष्ट्रांचे सचिवालय (United Nations Secretariat)

1. संयुक्त राष्ट्र महासभा (United Nations General Assembly)

• संघटनेची मुख्य धोरणे बनवणारी संस्था आहे. 

• यात सर्व सदस्य राष्ट्रांचा समावेश असून, हे संयुक्त राष्ट्रांच्या चार्टरमध्ये समाविष्ट असलेल्या आंतरराष्ट्रीय समस्यांबद्दल चर्चा करते.

• UN महासभेत 193 सदस्य राष्ट्रांपैकी प्रत्येकाला समान मत आहे. 

2. सुरक्षा परिषद (Security Council)

• सुरक्षा परिषद ही शांतता आणि सुरक्षेच्या दृष्टीने निर्णय घेणारी समिती आहे.

• सुरक्षा परिषदेत 15 सदस्य असतात - 5 स्थायी सदस्य आणि 10 अस्थायी सदस्य.

• 5 स्थायी सदस्य (Permanent Members) चीन, फ्रान्स, रशियन फेडरेशन, युनायटेड किंगडम आणि संयुक्त अमेरिका

• आणि 10 अस्थायी सदस्य (Non-Permanent Members) 2 वर्षांसाठी निवडले जातात. 

(नोट : भारत संयुक्त राष्ट्रसंघाचा स्थायी सदस्य (Permanent Members) नाही.)

3. संयुक्त राष्ट्र आर्थिक आणि सामाजिक परिषद (United Nations Economic and Social Council)

• आंतरराष्ट्रीय आर्थिक व सामाजिक क्षेत्रांत विविध देशांत सहकार्य वाढवून विकास साधण्यासाठी

• आर्थिक, सामाजिक आणि पर्यावरणीय समस्यांवरील समन्वय, धोरण पुनरावलोकन, धोरणात्मक संवाद आणि शिफारसींसाठी ही प्रमुख संस्था आहे. 

4. आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (International Court of Justice)

 हे एकमेव आंतरराष्ट्रीय न्यायालय आहे जे 193 UN सदस्य देशांमधील वाद सोडवते.

5. संयुक्त राष्ट्रांचे सचिवालय (United Nations Secretariat)

सुरक्षा परिषदेच्या शिफारशीवर आधारित संयुक्त राष्ट्र महासभा द्वारे महासचिवाची नियुक्ती केली जाते आणि ते संघटनेचे मुख्य प्रशासकीय अधिकारी म्हणून काम करतात. 

जागतिक पोलिओ दिवस

World Polio Day

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान- रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक पोलिओ दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1) 1 डिसेंबर

2) 14 नोव्हेंबर

3) 24 ऑक्टोबर

4) 5 सप्टेंबर

उत्तर : 24 ऑक्टोबर

जागतिक पोलिओ दिवस साजरा करण्याचा उद्देश काय आहे ?

• पोलिओ लसीकरण आणि पोलिओ निर्मूलनासाठी जागरुकता वाढवणे, तसेच देशांना या आजाराविरुद्धच्या लढ्यात जागरुक राहण्याचे आवाहन करणे यासाठी दरवर्षी 24 ऑक्टोबर हा दिवस जागतिक पोलिओ दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो. 

जागतिक पोलिओ दिवस 24 ऑक्टोबरलाच का साजरी करतात ?

• 24 ऑक्टोबर हा जागतिक पोलिओ दिवस (World Polio Day) म्हणून ओळखला जातो.

• रोटरी इंटरनॅशनलने (Rotary International) 24 ऑक्टोबर हा जागतिक पोलिओ दिवस म्हणून स्थापन केला.

• जोनास साल्क यांनी पोलिओ विरूद्ध लस विकसित करणाऱ्या पहिल्या टीमचे नेतृत्व केले.

• 24 ऑक्टोबर हा

जोनास साल्क (Jonas Salk) यांचा जन्म दिवस आहे. त्यांच्या स्मरणार्थ त्यांचा जन्मदिवस दरवर्षी जागतिक पोलिओ दिन म्हणून साजरा करण्यात येतो.

पोलिओ बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• पोलिओ (Polio) ज्याला पोलिओमायलिटिस(Poliomyelitis) असेही म्हणतात.

• पोलिओ हा एक विषाणूजन्य संसर्गजन्य रोग आहे.

• पोलिओमुळे मज्जासंस्थेवर परिणाम होऊन कायमचा अर्धांगवायू किंवा गंभीर परिस्थितीत मृत्यू देखील होऊ शकतो.

• पोलिओ प्रामुख्याने पाच वर्षांखालील मुलांना होतो.

 पोलिओ कसा होतो ?

• पोलिओ विषाणू मुळे पोलिओ हा आजार होतो.

• खोकला किंवा शिंकणे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या कचऱ्याच्या (विष्ठा) संपर्कात आल्याने (मल-तोंडी मार्ग) पोलिओ पसरू शकतो

पोलिओ लसीकरण (Polio Vaccination) का महत्त्वाचे आहे ?

• पोलिओवर कोणताही इलाज नाही.

• परंतु पोलिओ लसीने तो प्रभावीपणे रोखला जाऊ शकतो.

• पोलिओ लसीकरणाने लहान मुलांचे पोलिओ पासून संरक्षण केले जाऊ शकते त्याचबरोबर या रोगाचा प्रसार ही थांबवू शकतो.

भारत पोलिओमुक्त (Polio-Free) आहे का ?

• भारत पोलिओमुक्त देश आहे.

• 2014 मध्ये भारताला जागतिक आरोग्य संघटने (World Health Organisation) कडून पोलिओमुक्त देश म्हणून प्रमाणपत्र देण्यात आले. 

International Snow Leopard Day

आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिन

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ‘#23for23 Initiative’ ही मोहीम खालील पैकी कोणत्या प्राण्याच्या संवर्धनाशी संबंधित आहे ?

1. वाघ

2. हिम बिबट्या

3. हत्ती

4. लाल पांडा

उत्तर : हिम बिबट्या (Snow Leopard)

बातमी काय ? 

• भारताने ‘#23for23 Initiative’ या मोहिमेसह आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिवस (International Snow Leopard Day) साजरा केला.

• या उपक्रमाचा उद्देश हिम बिबट्या संवर्धनाबाबत जनजागृती करणे हा आहे.

आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिवस केव्हा असतो ?

• दरवर्षी 23 ऑक्टोबर रोजी आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिन साजरा केला जातो. 

• या दिवसाचा उद्देश हिम बिबट्यांच्या संवर्धनासाठी आणि त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासाचे संरक्षण करण्यासाठी जागरूकता निर्माण करणे हा आहे. 

बिश्केक घोषणापत्र म्हणजे ?

आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिन 23 ऑक्टोबरलाच का साजरी करतात ? 

• 23 ऑक्टोबर 2013 रोजी, किर्गिस्तानची राजधानी बिश्केक येथे हिम बिबट्यांचे (Snow Leopard) संरक्षण करण्यासाठी 12 देशांनी एकत्र येऊन पुढाकार घेतला.

• भारत, पाकिस्तान, चीन, नेपाळ, भूतान, , मंगोलिया, रशिया, अफगाणिस्तान, किर्गिस्तान, कझाकिस्तान, ताजिकिस्तान आणि उझबेकिस्तान हे ते 12 देश आहेत.

• हिम बिबट्या आणि त्यांच्या नाजूक अधिवासांचे संवर्धन करण्यासाठी तातडीने सामूहिक कृतीची गरज असल्याचे या 12 देशांनी मान्य केले यालाच बिश्केक घोषणापत्र (Bishkek Declaration) म्हणून ओळखले जाते.

हिम बिबट्या बद्दल महत्त्वाची माहिती :

• वैज्ञानिक नाव (Scientific name) : Panthera Uncia

• टोपणनाव : हिम बिबट्याला "पर्वताचा भूत" (Ghost of the Mountains) म्हणूनही ओळखले जाते.

• स्वभाव : एकाकी, लाजाळू व थंड हवामानास अनुरूप प्राणी.

• वास्तव्य : आशियातील उंच पर्वतीय प्रदेश — भारत, नेपाळ, भूतान, चीन आणि मध्य आशियातील काही देश. 

हिम बिबट्या भारतात सर्वाधिक कुठे आढळतो ?

• भारतीय हिमालयातील पहिल्या हिम बिबट्या वैज्ञानिक गणना अहवालानुसार (Snow Leopard Population Assessment)

 भारतात 718 हिम बिबटे आहेत, त्यापैकी 477 एकट्या लडाखमध्ये आहेत.

जैविक व संवर्धनात्मक महत्त्व :

• हिम बिबट्या जैवविविधतेसाठी अत्यंत महत्त्वाचा प्राणी असुन परिसंस्थेत वरच्या स्तरावरील शिकारी म्हणून पर्यावरणीय समतोल राखतो.

हिम बिबट्यांची संख्या कमी होण्याची कारणे कोणती ?

हिम बिबट्यांना (Snow Leopard) मुख्य धोके कोणते ?

आवास नष्ट होणे (Habitat Loss) :

• हिमालयीन आणि उंच पर्वतीय प्रदेशांमध्ये मानवी हस्तक्षेप, शेती व पायाभूत विकासामुळे त्यांचे नैसर्गिक अधिवास कमी होत आहेत.

शिकार व अवैध व्यापार (Poaching & Illegal Trade) :

• त्यांच्या कातडी, हाडे आणि अवयवांच्या अवैध व्यापारासाठी शिकार केली जाते.

भक्ष्याची कमतरता (Prey Depletion) :

• नैसर्गिक भक्ष्य प्रजाती जसे की नीलगाय, भरल, इबेक्स यांच्या संख्येत घट झाल्याने हिम बिबट्यांचे अन्नस्रोत कमी झाले आहेत.

मानव–वन्यजीव संघर्ष (Human–Wildlife Conflict) :

• गावाजवळील मेंढ्या, बकऱ्यांवर हल्ला केल्यास स्थानिक लोक बदला घेऊन बिबट्यांची शिकार करतात.

हवामान बदल (Climate Change) :

• हवामानातील बदलामुळे बर्फ वितळणे, वनस्पतींची रचना बदलणे यामुळे हिम बिबट्यांच्या अधिवासात मोठे परिवर्तन होत आहे.

सीमावर्ती अस्थिरता (Cross-border Challenges) :

• हिम बिबटे अनेक देशांच्या सीमेवर आढळतात, त्यामुळे एकत्रित संरक्षण धोरण राबवणे कठीण ठरते.

हिम बिबट्याची संवर्धन स्थिती :

• IUCN Red list : हिम बिबट्या IUCN च्या संकटग्रस्त (Vulnerable) वर्गात समाविष्ट आहे

• CITES : Convention on International Trade in Endangered Species च्या Appendix I मध्ये समाविष्ट.

• CMS : Convention on Migratory Species मध्येही सूचीबद्ध.

• भारताच्या वन्यजीव अधिनियम कायदा 1972 (Wildlife Protection Act, 1972) अंतर्गत हिम बिबट्या संरक्षित म्हणून घोषित.

पोलीस हुतात्मा दिन

Police Commemoration Day

कर्तव्य बजावताना सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या सर्व शहिदांना आदरांजली 💐💐 

Subject : GS - संरक्षण, दिनविशेष

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पोलीस हुतात्मा दिन केव्हा पाळला जातो ?

1. 26 जानेवारी

2. 23 मार्च

3. 2 ऑक्टोबर

4. 21 ऑक्टोबर

उत्तर : 21 ऑक्टोबर

पोलीस हुतात्मा दिन का आणि केव्हा पाळला जातो ?

• लडाखमधल्या हॉट स्प्रिंग्स येथे 21 ऑक्टोबर 1959 रोजी चिनी सैन्याने अचानक केलेल्या जोरदार हल्ल्यात दहा शूर जवानांनी आपल्या प्राणांची आहुती दिली. 

• या हुतात्म्यांच्या आणि कर्तव्य बजावताना सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या अन्य सर्व शहिदांच्या स्मरणार्थ 21 ऑक्टोबर हा दिवस पोलीस स्मृती दिन म्हणून पाळला जातो.

पोलीस स्मृती दिनाचा इतिहास काय आहे ?

• भारताने लडाखच्या हॉट स्प्रिंग्स भागात तिसऱ्या बटालियनची एक कंपनी तैनात केली होती.

• या कंपनीला तीन तुकड्यांमध्ये विभागून सीमा सुरक्षेची जबाबदारी देण्यात आली होती.

• चिनी हल्ल्याच्या एक दिवस आधी, म्हणजे 20 ऑक्टोबर 1959 रोजी, नेहमीप्रमाणे या कंपनीचे सैनिक नियंत्रण रेषेवर गस्त घालण्यासाठी निघाले होते.

• 20 ऑक्टोबर रोजी दुपारपर्यंत, तीनपैकी दोन तुकडीचे सैनिक परत आले. मात्र तिसऱ्या तुकडीचे सैनिक २१ ऑक्टोबरच्या सकाळपर्यंत परतले नाहीत. 

• 21 ऑक्टोबरच्या सकाळपर्यंत परत न आलेल्या तुकडीतील सैनिकांना शोधण्यासाठी शोध मोहीम आखण्यात आली होती. 

• या टीमचे नेतृत्व DSP / DCIO श्री करम सिंग (Shri Karam Singh) करत होते.

• दुपारच्या सुमारास, चिनी लष्कराच्या जवानांनी अचानक श्री करम सिंग यांच्या नेतृत्वाखालील तुकडीवर गोळीबार केला आणि ग्रेनेड फेकले.

• अचानक झालेल्या या हल्ल्यात भारतीय सैनिकांनी विलक्षण धैर्य दाखवले. ते शौर्याने लढले.

• मात्र, या चकमकीत 10 CRPF जवानांना प्राण गमवावे लागले.

21 ऑक्टोबर हुतात्मा दिन : 

• जानेवारी 1960 मध्ये झालेल्या राज्यांच्या आणि केंद्रशासित प्रदेशांच्या पोलीस महानिरीक्षकांच्या वार्षिक परिषदेत 21 ऑक्टोबर हा दिवस “स्मृती दिन” (हुतात्मा दिन) म्हणून पाळला जाईल असे ठरले.

प्रख्यात शास्त्रज्ञ आणि भारताचे माजी राष्ट्रपती डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांना आदरांजली 💐💐

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम हे एक अत्यंत प्रतिष्ठित आणि जगप्रसिद्ध शास्त्रज्ञ होते आणि देशाचा विकासासाठी त्यांनी केलेल्या अथक 

• कार्यामुळे त्यांना ‘लोकांचे राष्ट्रपती’ (People’s President) म्हणून ओळखले जाते.

• त्यांचा जन्म दिवस राष्ट्रीय नवोपक्रम दिन (National Innovation Day) आणि जागतिक विद्यार्थी दिन (World Students' Day) म्हणून साजरी केला जातो.

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा १५ ऑक्टोबर हा जन्मदिवस महाराष्ट्रात ‘वाचन प्रेरणा दिन’ म्हणून साजरा करण्यात येतो.

• जन्म : डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा जन्म १५ ऑक्टोबर १९३१ रोजी तामिळनाडूच्या रामेश्वरम येथे झाला.

• त्यांचे संपूर्ण नाव : डॉ. अवुल पाकीर जैनुलाब्दीन अब्दुल कलाम (Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam) असे आहे.

• शिक्षण : त्यांनी 1954 मध्ये त्रिची येथिल सेंट जोसेफ कॉलेज मधून विज्ञान विषयात पदवी प्राप्त केली.

• 1957 मध्ये मद्रास इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (MIT) मधून एरोनॉटिकल इंजिनीअरिंगमध्ये पदवी प्राप्त केली.

• 2002 ते 2007 पर्यंत भारताचे 11 वे राष्ट्रपती म्हणून त्यांनी काम केले. 

• त्यांनी अनेक यशस्वी क्षेपणास्त्रे (मिसाइल) तयार करण्यासाठी कार्यक्रम आखले, ज्यामुळे त्यांना “मिसाइल मॅन ऑफ इंडिया” असे म्हटले जाते.

अंतराळ तंत्रज्ञान क्षेत्रात योगदान (Space Technology) :

• प्रकल्प संचालक म्हणून, डॉ. अब्दुल कलाम यांनी भारतातील पहिले स्वदेशी उपग्रह प्रक्षेपण वाहन (SLV-III) विकसित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• या प्रक्षेपण वाहनाने जुलै 1980 मध्ये रोहिणी उपग्रहाला पृथ्वीच्या जवळच्या कक्षेत यशस्वीरित्या इंजेक्ट केले.

• इस्रोच्या उपग्रह प्रक्षेपण वाहन (Satellite Launch Vehicle) कार्यक्रमाच्या उत्क्रांतीसाठी, विशेषतः PSLV कॉन्फिगरेशनसाठी त्यांचे महत्त्वाचे योगदान होते.  

संरक्षण आणि क्षेपणास्त्र तंत्रज्ञानात योगदान (Defence and Missile Technology) : 

• ते इंटिग्रेटेड गाईडेड मिसाइल डेव्हलपमेंट प्रोग्राम (IGMDP) चे मुख्य कार्यकारी होते.

• भारताच्या संरक्षण क्षमतांना बळ देणारे अग्नी मिसाइल आणि पृथ्वी मिसाइल विकसित करण्यात त्यांचे महत्त्वाचे योगदान होते. 

• पोखरण-II : 1998 मध्ये पोखरण येथे भारताच्या अणुचाचण्यांच्या प्रकल्पात ते एक प्रमुख व्यक्ति होते.

• या अणुचाचण्यांनी भारताची आण्विक क्षमता प्रदर्शित केली आणि भारताची सुरक्षा मजबूत केली. 

हलके लढाऊ विमान प्रकल्प (Light Combat Aircraft project)

• देशाच्या हलके लढाऊ विमान प्रकल्पात त्यांचा सहभाग होता.

• तसेच लढाऊ विमानात उड्डाण करणारे ते पहिले भारतीय राष्ट्रपती ठरले. 

• त्यांनी भारतातील पहिले स्वदेशी हॉवरक्राफ्ट ‘नंदी’ डिझाइन करण्यास मदत केली.

• हॉवरक्राफ्ट हे एक असे वाहन आहे जे जमिनीवरून, पाण्यावर, चिखलावर आणि बर्फावरून प्रवास करू शकते.

आरोग्यसेवेत योगदान (Medical and Healthcare) : 

• कलाम-राजू स्टेंट : एपीजे अब्दुल कलाम यांनी हृदयरोगतज्ज्ञ बी. सोमा राजू यांच्या सहकार्याने कोरोनरी हृदयविकारासाठी कोरोनरी स्टेंटची रचना केली. 

• या उपकरणामुळे भारतात आयात केलेल्या कोरोनरी स्टेंटच्या किमती ५०% पेक्षा जास्त कमी झाल्या.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांना देश - विदेशातील अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले.

• भारतरत्न

• पद्मविभूषण

• पद्मभूषण, 

• वीर सावरकर पुरस्कार

• राष्ट्रीय एकात्मतेचा इंदिरा गांधी पुरस्कार”

• The SASTRA "रामानुजन पुरस्कार"

• किंग चार्ल्स II मेडल (युनायटेड किंगडम कडून)

• हूवर मेडल (अमेरिकन सन्मानाने सन्मानित)

साहित्य : 

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांनी लिहिलेली काही पुस्तके पुढीलप्रमाणे : 

• विंग्ज ऑफ फायर (आत्मचरित्र) (मराठीत अग्निपंख नावाने अनुवाद)

• इग्नाइटेड माइंड्स: अनलीशिंग द पॉवर विदिन इंडिया (’प्रज्वलित मने’ या नावाचा मराठी अनुवाद)

• ‘इंडिया २०२०- ए व्हिजन फॉर द न्यू मिलेनियम’ ‘(भारत २०२० : नव्या सहस्रकाचा भविष्यवेध’ या नावाने मराठी अनुवाद) 

• इंडिया – माय-ड्रीम

• एनव्हिजनिंग ॲन एम्पॉवर्ड नेशन 

• फॉर सोसायटल ट्रान्सफॉरमेशन

मृत्यू :

27 जुलै 2015 रोजी - शिलाँग(मेघालय) 

• इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट शिलाँग येथे व्याख्यान देत असताना , डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम कोसळले आणि 27 जुलै 2015 रोजी हृदयविकाराच्या झटक्याने त्यांचे निधन झाले.