जागतिक पोलिओ दिवस

World Polio Day

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान- रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक पोलिओ दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ?

1) 1 डिसेंबर

2) 14 नोव्हेंबर

3) 24 ऑक्टोबर

4) 5 सप्टेंबर

उत्तर : 24 ऑक्टोबर

जागतिक पोलिओ दिवस साजरा करण्याचा उद्देश काय आहे ?

• पोलिओ लसीकरण आणि पोलिओ निर्मूलनासाठी जागरुकता वाढवणे, तसेच देशांना या आजाराविरुद्धच्या लढ्यात जागरुक राहण्याचे आवाहन करणे यासाठी दरवर्षी 24 ऑक्टोबर हा दिवस जागतिक पोलिओ दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो. 

जागतिक पोलिओ दिवस 24 ऑक्टोबरलाच का साजरी करतात ?

• 24 ऑक्टोबर हा जागतिक पोलिओ दिवस (World Polio Day) म्हणून ओळखला जातो.

• रोटरी इंटरनॅशनलने (Rotary International) 24 ऑक्टोबर हा जागतिक पोलिओ दिवस म्हणून स्थापन केला.

• जोनास साल्क यांनी पोलिओ विरूद्ध लस विकसित करणाऱ्या पहिल्या टीमचे नेतृत्व केले.

• 24 ऑक्टोबर हा

जोनास साल्क (Jonas Salk) यांचा जन्म दिवस आहे. त्यांच्या स्मरणार्थ त्यांचा जन्मदिवस दरवर्षी जागतिक पोलिओ दिन म्हणून साजरा करण्यात येतो.

पोलिओ बद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• पोलिओ (Polio) ज्याला पोलिओमायलिटिस(Poliomyelitis) असेही म्हणतात.

• पोलिओ हा एक विषाणूजन्य संसर्गजन्य रोग आहे.

• पोलिओमुळे मज्जासंस्थेवर परिणाम होऊन कायमचा अर्धांगवायू किंवा गंभीर परिस्थितीत मृत्यू देखील होऊ शकतो.

• पोलिओ प्रामुख्याने पाच वर्षांखालील मुलांना होतो.

 पोलिओ कसा होतो ?

• पोलिओ विषाणू मुळे पोलिओ हा आजार होतो.

• खोकला किंवा शिंकणे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या कचऱ्याच्या (विष्ठा) संपर्कात आल्याने (मल-तोंडी मार्ग) पोलिओ पसरू शकतो

पोलिओ लसीकरण (Polio Vaccination) का महत्त्वाचे आहे ?

• पोलिओवर कोणताही इलाज नाही.

• परंतु पोलिओ लसीने तो प्रभावीपणे रोखला जाऊ शकतो.

• पोलिओ लसीकरणाने लहान मुलांचे पोलिओ पासून संरक्षण केले जाऊ शकते त्याचबरोबर या रोगाचा प्रसार ही थांबवू शकतो.

भारत पोलिओमुक्त (Polio-Free) आहे का ?

• भारत पोलिओमुक्त देश आहे.

• 2014 मध्ये भारताला जागतिक आरोग्य संघटने (World Health Organisation) कडून पोलिओमुक्त देश म्हणून प्रमाणपत्र देण्यात आले. 

International Snow Leopard Day

आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिन

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ‘#23for23 Initiative’ ही मोहीम खालील पैकी कोणत्या प्राण्याच्या संवर्धनाशी संबंधित आहे ?

1. वाघ

2. हिम बिबट्या

3. हत्ती

4. लाल पांडा

उत्तर : हिम बिबट्या (Snow Leopard)

बातमी काय ? 

• भारताने ‘#23for23 Initiative’ या मोहिमेसह आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिवस (International Snow Leopard Day) साजरा केला.

• या उपक्रमाचा उद्देश हिम बिबट्या संवर्धनाबाबत जनजागृती करणे हा आहे.

आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिवस केव्हा असतो ?

• दरवर्षी 23 ऑक्टोबर रोजी आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिन साजरा केला जातो. 

• या दिवसाचा उद्देश हिम बिबट्यांच्या संवर्धनासाठी आणि त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासाचे संरक्षण करण्यासाठी जागरूकता निर्माण करणे हा आहे. 

बिश्केक घोषणापत्र म्हणजे ?

आंतरराष्ट्रीय हिम बिबट्या दिन 23 ऑक्टोबरलाच का साजरी करतात ? 

• 23 ऑक्टोबर 2013 रोजी, किर्गिस्तानची राजधानी बिश्केक येथे हिम बिबट्यांचे (Snow Leopard) संरक्षण करण्यासाठी 12 देशांनी एकत्र येऊन पुढाकार घेतला.

• भारत, पाकिस्तान, चीन, नेपाळ, भूतान, , मंगोलिया, रशिया, अफगाणिस्तान, किर्गिस्तान, कझाकिस्तान, ताजिकिस्तान आणि उझबेकिस्तान हे ते 12 देश आहेत.

• हिम बिबट्या आणि त्यांच्या नाजूक अधिवासांचे संवर्धन करण्यासाठी तातडीने सामूहिक कृतीची गरज असल्याचे या 12 देशांनी मान्य केले यालाच बिश्केक घोषणापत्र (Bishkek Declaration) म्हणून ओळखले जाते.

हिम बिबट्या बद्दल महत्त्वाची माहिती :

• वैज्ञानिक नाव (Scientific name) : Panthera Uncia

• टोपणनाव : हिम बिबट्याला "पर्वताचा भूत" (Ghost of the Mountains) म्हणूनही ओळखले जाते.

• स्वभाव : एकाकी, लाजाळू व थंड हवामानास अनुरूप प्राणी.

• वास्तव्य : आशियातील उंच पर्वतीय प्रदेश — भारत, नेपाळ, भूतान, चीन आणि मध्य आशियातील काही देश. 

हिम बिबट्या भारतात सर्वाधिक कुठे आढळतो ?

• भारतीय हिमालयातील पहिल्या हिम बिबट्या वैज्ञानिक गणना अहवालानुसार (Snow Leopard Population Assessment)

 भारतात 718 हिम बिबटे आहेत, त्यापैकी 477 एकट्या लडाखमध्ये आहेत.

जैविक व संवर्धनात्मक महत्त्व :

• हिम बिबट्या जैवविविधतेसाठी अत्यंत महत्त्वाचा प्राणी असुन परिसंस्थेत वरच्या स्तरावरील शिकारी म्हणून पर्यावरणीय समतोल राखतो.

हिम बिबट्यांची संख्या कमी होण्याची कारणे कोणती ?

हिम बिबट्यांना (Snow Leopard) मुख्य धोके कोणते ?

आवास नष्ट होणे (Habitat Loss) :

• हिमालयीन आणि उंच पर्वतीय प्रदेशांमध्ये मानवी हस्तक्षेप, शेती व पायाभूत विकासामुळे त्यांचे नैसर्गिक अधिवास कमी होत आहेत.

शिकार व अवैध व्यापार (Poaching & Illegal Trade) :

• त्यांच्या कातडी, हाडे आणि अवयवांच्या अवैध व्यापारासाठी शिकार केली जाते.

भक्ष्याची कमतरता (Prey Depletion) :

• नैसर्गिक भक्ष्य प्रजाती जसे की नीलगाय, भरल, इबेक्स यांच्या संख्येत घट झाल्याने हिम बिबट्यांचे अन्नस्रोत कमी झाले आहेत.

मानव–वन्यजीव संघर्ष (Human–Wildlife Conflict) :

• गावाजवळील मेंढ्या, बकऱ्यांवर हल्ला केल्यास स्थानिक लोक बदला घेऊन बिबट्यांची शिकार करतात.

हवामान बदल (Climate Change) :

• हवामानातील बदलामुळे बर्फ वितळणे, वनस्पतींची रचना बदलणे यामुळे हिम बिबट्यांच्या अधिवासात मोठे परिवर्तन होत आहे.

सीमावर्ती अस्थिरता (Cross-border Challenges) :

• हिम बिबटे अनेक देशांच्या सीमेवर आढळतात, त्यामुळे एकत्रित संरक्षण धोरण राबवणे कठीण ठरते.

हिम बिबट्याची संवर्धन स्थिती :

• IUCN Red list : हिम बिबट्या IUCN च्या संकटग्रस्त (Vulnerable) वर्गात समाविष्ट आहे

• CITES : Convention on International Trade in Endangered Species च्या Appendix I मध्ये समाविष्ट.

• CMS : Convention on Migratory Species मध्येही सूचीबद्ध.

• भारताच्या वन्यजीव अधिनियम कायदा 1972 (Wildlife Protection Act, 1972) अंतर्गत हिम बिबट्या संरक्षित म्हणून घोषित.

पोलीस हुतात्मा दिन

Police Commemoration Day

कर्तव्य बजावताना सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या सर्व शहिदांना आदरांजली 💐💐 

Subject : GS - संरक्षण, दिनविशेष

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पोलीस हुतात्मा दिन केव्हा पाळला जातो ?

1. 26 जानेवारी

2. 23 मार्च

3. 2 ऑक्टोबर

4. 21 ऑक्टोबर

उत्तर : 21 ऑक्टोबर

पोलीस हुतात्मा दिन का आणि केव्हा पाळला जातो ?

• लडाखमधल्या हॉट स्प्रिंग्स येथे 21 ऑक्टोबर 1959 रोजी चिनी सैन्याने अचानक केलेल्या जोरदार हल्ल्यात दहा शूर जवानांनी आपल्या प्राणांची आहुती दिली. 

• या हुतात्म्यांच्या आणि कर्तव्य बजावताना सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या अन्य सर्व शहिदांच्या स्मरणार्थ 21 ऑक्टोबर हा दिवस पोलीस स्मृती दिन म्हणून पाळला जातो.

पोलीस स्मृती दिनाचा इतिहास काय आहे ?

• भारताने लडाखच्या हॉट स्प्रिंग्स भागात तिसऱ्या बटालियनची एक कंपनी तैनात केली होती.

• या कंपनीला तीन तुकड्यांमध्ये विभागून सीमा सुरक्षेची जबाबदारी देण्यात आली होती.

• चिनी हल्ल्याच्या एक दिवस आधी, म्हणजे 20 ऑक्टोबर 1959 रोजी, नेहमीप्रमाणे या कंपनीचे सैनिक नियंत्रण रेषेवर गस्त घालण्यासाठी निघाले होते.

• 20 ऑक्टोबर रोजी दुपारपर्यंत, तीनपैकी दोन तुकडीचे सैनिक परत आले. मात्र तिसऱ्या तुकडीचे सैनिक २१ ऑक्टोबरच्या सकाळपर्यंत परतले नाहीत. 

• 21 ऑक्टोबरच्या सकाळपर्यंत परत न आलेल्या तुकडीतील सैनिकांना शोधण्यासाठी शोध मोहीम आखण्यात आली होती. 

• या टीमचे नेतृत्व DSP / DCIO श्री करम सिंग (Shri Karam Singh) करत होते.

• दुपारच्या सुमारास, चिनी लष्कराच्या जवानांनी अचानक श्री करम सिंग यांच्या नेतृत्वाखालील तुकडीवर गोळीबार केला आणि ग्रेनेड फेकले.

• अचानक झालेल्या या हल्ल्यात भारतीय सैनिकांनी विलक्षण धैर्य दाखवले. ते शौर्याने लढले.

• मात्र, या चकमकीत 10 CRPF जवानांना प्राण गमवावे लागले.

21 ऑक्टोबर हुतात्मा दिन : 

• जानेवारी 1960 मध्ये झालेल्या राज्यांच्या आणि केंद्रशासित प्रदेशांच्या पोलीस महानिरीक्षकांच्या वार्षिक परिषदेत 21 ऑक्टोबर हा दिवस “स्मृती दिन” (हुतात्मा दिन) म्हणून पाळला जाईल असे ठरले.

प्रख्यात शास्त्रज्ञ आणि भारताचे माजी राष्ट्रपती डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांना आदरांजली 💐💐

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम हे एक अत्यंत प्रतिष्ठित आणि जगप्रसिद्ध शास्त्रज्ञ होते आणि देशाचा विकासासाठी त्यांनी केलेल्या अथक 

• कार्यामुळे त्यांना ‘लोकांचे राष्ट्रपती’ (People’s President) म्हणून ओळखले जाते.

• त्यांचा जन्म दिवस राष्ट्रीय नवोपक्रम दिन (National Innovation Day) आणि जागतिक विद्यार्थी दिन (World Students' Day) म्हणून साजरी केला जातो.

• डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा १५ ऑक्टोबर हा जन्मदिवस महाराष्ट्रात ‘वाचन प्रेरणा दिन’ म्हणून साजरा करण्यात येतो.

• जन्म : डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा जन्म १५ ऑक्टोबर १९३१ रोजी तामिळनाडूच्या रामेश्वरम येथे झाला.

• त्यांचे संपूर्ण नाव : डॉ. अवुल पाकीर जैनुलाब्दीन अब्दुल कलाम (Avul Pakir Jainulabdeen Abdul Kalam) असे आहे.

• शिक्षण : त्यांनी 1954 मध्ये त्रिची येथिल सेंट जोसेफ कॉलेज मधून विज्ञान विषयात पदवी प्राप्त केली.

• 1957 मध्ये मद्रास इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (MIT) मधून एरोनॉटिकल इंजिनीअरिंगमध्ये पदवी प्राप्त केली.

• 2002 ते 2007 पर्यंत भारताचे 11 वे राष्ट्रपती म्हणून त्यांनी काम केले. 

• त्यांनी अनेक यशस्वी क्षेपणास्त्रे (मिसाइल) तयार करण्यासाठी कार्यक्रम आखले, ज्यामुळे त्यांना “मिसाइल मॅन ऑफ इंडिया” असे म्हटले जाते.

अंतराळ तंत्रज्ञान क्षेत्रात योगदान (Space Technology) :

• प्रकल्प संचालक म्हणून, डॉ. अब्दुल कलाम यांनी भारतातील पहिले स्वदेशी उपग्रह प्रक्षेपण वाहन (SLV-III) विकसित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

• या प्रक्षेपण वाहनाने जुलै 1980 मध्ये रोहिणी उपग्रहाला पृथ्वीच्या जवळच्या कक्षेत यशस्वीरित्या इंजेक्ट केले.

• इस्रोच्या उपग्रह प्रक्षेपण वाहन (Satellite Launch Vehicle) कार्यक्रमाच्या उत्क्रांतीसाठी, विशेषतः PSLV कॉन्फिगरेशनसाठी त्यांचे महत्त्वाचे योगदान होते.  

संरक्षण आणि क्षेपणास्त्र तंत्रज्ञानात योगदान (Defence and Missile Technology) : 

• ते इंटिग्रेटेड गाईडेड मिसाइल डेव्हलपमेंट प्रोग्राम (IGMDP) चे मुख्य कार्यकारी होते.

• भारताच्या संरक्षण क्षमतांना बळ देणारे अग्नी मिसाइल आणि पृथ्वी मिसाइल विकसित करण्यात त्यांचे महत्त्वाचे योगदान होते. 

• पोखरण-II : 1998 मध्ये पोखरण येथे भारताच्या अणुचाचण्यांच्या प्रकल्पात ते एक प्रमुख व्यक्ति होते.

• या अणुचाचण्यांनी भारताची आण्विक क्षमता प्रदर्शित केली आणि भारताची सुरक्षा मजबूत केली. 

हलके लढाऊ विमान प्रकल्प (Light Combat Aircraft project)

• देशाच्या हलके लढाऊ विमान प्रकल्पात त्यांचा सहभाग होता.

• तसेच लढाऊ विमानात उड्डाण करणारे ते पहिले भारतीय राष्ट्रपती ठरले. 

• त्यांनी भारतातील पहिले स्वदेशी हॉवरक्राफ्ट ‘नंदी’ डिझाइन करण्यास मदत केली.

• हॉवरक्राफ्ट हे एक असे वाहन आहे जे जमिनीवरून, पाण्यावर, चिखलावर आणि बर्फावरून प्रवास करू शकते.

आरोग्यसेवेत योगदान (Medical and Healthcare) : 

• कलाम-राजू स्टेंट : एपीजे अब्दुल कलाम यांनी हृदयरोगतज्ज्ञ बी. सोमा राजू यांच्या सहकार्याने कोरोनरी हृदयविकारासाठी कोरोनरी स्टेंटची रचना केली. 

• या उपकरणामुळे भारतात आयात केलेल्या कोरोनरी स्टेंटच्या किमती ५०% पेक्षा जास्त कमी झाल्या.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांना देश - विदेशातील अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले.

• भारतरत्न

• पद्मविभूषण

• पद्मभूषण, 

• वीर सावरकर पुरस्कार

• राष्ट्रीय एकात्मतेचा इंदिरा गांधी पुरस्कार”

• The SASTRA "रामानुजन पुरस्कार"

• किंग चार्ल्स II मेडल (युनायटेड किंगडम कडून)

• हूवर मेडल (अमेरिकन सन्मानाने सन्मानित)

साहित्य : 

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांनी लिहिलेली काही पुस्तके पुढीलप्रमाणे : 

• विंग्ज ऑफ फायर (आत्मचरित्र) (मराठीत अग्निपंख नावाने अनुवाद)

• इग्नाइटेड माइंड्स: अनलीशिंग द पॉवर विदिन इंडिया (’प्रज्वलित मने’ या नावाचा मराठी अनुवाद)

• ‘इंडिया २०२०- ए व्हिजन फॉर द न्यू मिलेनियम’ ‘(भारत २०२० : नव्या सहस्रकाचा भविष्यवेध’ या नावाने मराठी अनुवाद) 

• इंडिया – माय-ड्रीम

• एनव्हिजनिंग ॲन एम्पॉवर्ड नेशन 

• फॉर सोसायटल ट्रान्सफॉरमेशन

मृत्यू :

27 जुलै 2015 रोजी - शिलाँग(मेघालय) 

• इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट शिलाँग येथे व्याख्यान देत असताना , डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम कोसळले आणि 27 जुलै 2015 रोजी हृदयविकाराच्या झटक्याने त्यांचे निधन झाले.

आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन

International Day of Rural Women

Subject : GS - दिनविशेष

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालील विधानांचा विचार करा आणि दिलेल्या विधानांपैकी योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा.

अ) दरवर्षी 15 ऑक्टोबर रोजी आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन साजरी केला जातो.

ब) हा दिवस ग्रामीण महिलांच्या योगदानाचे महत्त्व आणि त्यांच्या समस्यांकडे लक्ष वेधतो.

क) 2016 पासून भारतात 15 ऑक्टोबर हा दिवस राष्ट्रीय महिला किसान दिवस म्हणून साजरा केला जातो. 

1. फक्त अ बरोबर

2. अ आणि ब बरोबर

3. अ आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : अ, ब आणि क बरोबर

• ग्रामीण महिलांच्या योगदानाचे महत्त्व आणि त्यांच्या समस्यांकडे लक्ष वेधण्यासाठी दरवर्षी 15 ऑक्टोबर रोजी आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन साजरी केला जातो.

• 2007 मध्ये संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या आमसभेने (United Nations General Assembly) आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिनाची स्थापना केली.

पहिला आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

• 15 ऑक्टोबर 2008 रोजी पहिला आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन साजरा करण्यात आला. 

आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन का साजरी करतात ?

• ग्रामीण महिलांना भेडसावणाऱ्या समस्या तसेच आव्हानांबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी 

• हा दिवस लैंगिक समानता आणि महिला सक्षमीकरणाची भूमिका अधोरेखित करतो.

• शेती, अन्न सुरक्षा, कुटुंबाचे पालनपोषण आणि ग्रामीण विकासात या महिलांचे योगदान अनन्यसाधारण आहे.

• ग्रामीण भागातील महिलांच्या कष्टाचे आणि त्यांच्या योगदानाचे महत्त्व पटवून देणारा दिवस म्हणून आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन साजरा केला जातो. 

ग्रामीण महिलांना भेडसावणाऱ्या समस्या कोणत्या ?

• ग्रामीण भागातील रूढी -परंपरा यांमुळे ग्रामीण महिलांना लैंगिक असमानता आणि भेदभाव यांना सामोरे जावे लागते. 

• शिक्षण, आरोग्य, रोजगाराच्या संधी आणि इतर सामाजिक सेवांमध्ये ग्रामीण महिलांना समान संधी मिळत नाही.

आंतरराष्ट्रीय ग्रामीण महिला दिन 2025 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"प्रतिपूरक न्यायासाठी ग्रामीण महिलांचे सक्षमीकरण : आफ्रिकेत समावेशक आणि शाश्वत कृषी-अन्न प्रणालींचा विकास."

“Empowering Rural Women for Reparatory Justice: Advancing Inclusive and Sustainable Agri-Food Systems in Africa.”

राष्ट्रीय महिला किसान दिवस 

National Women Farmer's Day

• शेतीच्या विविध पैलूंमध्ये महिला शेतकऱ्यांचे योगदान ओळखण्यासाठी दरवर्षी 15 ऑक्टोबर हा दिवस भारतात राष्ट्रीय महिला किसान दिवस म्हणून साजरा केला जातो. 

• कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालयाकडून 2016 पासून राष्ट्रीय महिला किसान दिवस साजरा केला जातो.

RBI ने केली PRB ची स्थापना

RBI established PRB

Subject : GS - अर्थशास्त्र

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) भारतातील डिजिटल पेमेंट प्रणालीचे विनियमन आणि देखरेख करण्यासाठी स्थापन केलेला पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्ड (PRB) हा कोणत्या संस्थेच्या जागी स्थापन करण्यात आला आहे ?

1. NPCI

2. BPSS

3. SEBI

4. PFRDA

उत्तर : BPSS (Board for Regulation and Supervision of Payment and Settlement Systems)

बातमी काय ? 

• भारतातील विकसित होत असलेल्या डिजिटल पेमेंट इकोसिस्टमचे नियमन आणि देखरेख करण्यासाठी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने पेमेंट्स रेग्युलेटरी बोर्ड (Payments Regulatory Board (PRB)) ची स्थापना केली.

पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्ड कोणत्या संस्थेच्या जागी स्थापन करण्यात आला ?

• भारतीय रिझर्व्ह बँकेने स्थापन केलेला पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्ड (PRB) हा पूर्वी अस्तित्वात असलेल्या BPSS (Board for Regulation and Supervision of Payment and Settlement Systems) या संस्थेच्या जागी स्थापन करण्यात आला आहे.

पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्ड ची स्थापना का करण्यात आली ?

• भारतातील डिजिटल पेमेंट प्रणालींना अधिक पारदर्शक, सुरक्षित आणि कार्यक्षम बनविण्यासाठी

• वाढत्या डिजिटल व्यवहारांवर अधिक केंद्रित आणि प्रभावी नियंत्रण ठेवण्यासाठी

• देशांतर्गत तसेच सीमापार पेमेंट्समध्ये विश्वसनीयता आणि स्थिरता राखण्यासाठी

PRB ला कायदेशीर आणि संस्थात्मक आधार :

• पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्ड (PRB) ला “भुगतान आणि निपटान प्रणाली अधिनियम, 2007” (Payment and Settlement Systems Act, 2007) अंतर्गत अधिकार प्रदान करण्यात आले आहेत.

• PRB ही आता DPSS (Department of Payment and Settlement Systems) द्वारा समर्थित स्वतंत्र संस्था आहे.

• PRB ची ही रचना तिला अधिक स्वायत्त आणि सशक्त नियामक यंत्रणा (Autonomous and Strong Regulatory Mechanism) निर्माण करते.

पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्डचे अध्यक्ष कोण ? 

Payments Regulatory Board (PRB) ची एकूण सदस्य संख्या किती ?

• पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्ड ची एकूण सदस्य संख्या 6 आहे.

• भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे गव्हर्नर हे पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्डचे अध्यक्ष असतील.

• भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे वर्तमान गव्हर्नर संजय मल्होत्रा हे पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्डचे सध्याचे अध्यक्ष असतील.

पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्ड ची प्रमुख कार्ये कोणती ?

What are the main functions of the Payment Regulatory Board ?

• सर्व प्रकारच्या पेमेंट प्रणालींचे नियमन व पर्यवेक्षण करण्याची जबाबदारी पेमेंट रेग्युलेटरी बोर्ड ला देण्यात आली आहे.

1) इलेक्ट्रॉनिक पेमेंट्स :

उदाहरणार्थ : UPI, NEFT, RTGS, IMPS, कार्ड नेटवर्क्स

2) गैर-इलेक्ट्रॉनिक पेमेंट्स :

उदाहरणार्थ : चेक समाशोधन प्रणाली (Cheque Clearing System)

3) घरेलू तसेच सीमापार व्यवहारांवर नियंत्रण ठेवणे.

4) सार्वजनिक आणि खाजगी पेमेंट प्लॅटफॉर्म्स वर देखरेख ठेवणे.