केंद्रीय मंत्रिमंडळ काय असतं ? 

• अलीकडेच श्री.नरेंद्र मोदी यांनी पंतप्रधान पदाची सलग तिसऱ्यांदा शपथ घेतली.

• पंडित जवाहरलाल नेहरू नंतर सलग तिसऱ्यांदा पंतप्रधान बनणारे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी हे दुसरे व्यक्ती आहे.

• राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी 72 सदस्य संख्या असलेल्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाला शपथ दिली.

• यात 30 कॅबिनेट मंत्री, 5 राज्यमंत्री (स्वतंत्र कारभार) आणि 36 राज्यमंत्र्यांचा समावेश आहे.

Syllabus : भारताची राज्यघटना : पंतप्रधान आणि मंत्रिमंडळ

• आजच्या टॉपिक मध्ये आपण पंतप्रधान आणि त्यांचे मंत्रिमंडळ (PM and Council of Ministers) यांच्या संदर्भात परीक्षेच्या दृष्टीने महत्त्वाची कलमे जी वारंवार परिक्षेत विचारले आहे त्यांची माहिती बघणार आहोत.

• टॉपिकच्या शेवटी विविध स्पर्धा परीक्षांमध्ये भारताची राज्यघटना : पंतप्रधान आणि मंत्रिमंडळ यावर विचारलेले प्रश्न बघणार आहोत.

मंत्रिमंडळ 

• भारतीय संविधान कलम 74 मध्ये मंत्रिमंडळाचा उल्लेख दिसतो.

• कलम 74 (1) : राष्ट्रपतीस सहाय्यक व सल्ला देण्यासाठी पंतप्रधानांच्या नेतृत्वाखाली एक मंत्रिमंडळ असेल.

• कलम 75 मध्ये मंत्रिमंडळातील मंत्र्यांची नियुक्ती, त्यांचे कार्यालय, जबाबदाऱ्या वेतन आणि भत्ते यासंदर्भात या कलमांमध्ये माहिती आहे.

• कलम 75(1A) : मंत्रिमंडळात एकूण मंत्र्यांची संख्या पंतप्रधानासहित लोकसभेच्या एकूण सदस्य संख्येच्या 15% पेक्षा अधिक असू नये अशी तरतूद आहे. ही तरतूद 91 वी घटनादुरुस्ती 2003 ने टाकण्यात आली.

• कलम 75(2) : नुसार वैयक्तिक मंत्री राष्ट्रपतीला जबाबदार असतात.

• कलम 75(3) : मंत्रिमंडळ सामूहिकरित्या लोकसभेस जबाबदार असते.

मंत्रिमंडळातील मंत्र्यांचे स्वरूप : 

 मंत्रिमंडळात तीन प्रकारचे मंत्री असतात.

1. कॅबिनेट मंत्री 

2. राज्यमंत्री (स्वतंत्र कारभार)

3. राज्यमंत्री

1) कॅबिनेट मंत्री : 

• कॅबिनेट मंत्री हे मुख्यता पक्षाचे/युतीतील घटक पक्षांचे जेष्ठ नेते असतात.

• महत्त्वाचे मंत्रालय यांच्याकडे असतात.

• उदाहरणार्थ गृहमंत्रालय, अर्थ मंत्रालय, संरक्षण मंत्रालय इत्यादी.

• यात 25 ते 30 मंत्री असतात.

• केंद्रीय कॅबिनेटचे अध्यक्ष पंतप्रधान असतात.

• मूळ घटनेत कॅबिनेट या शब्दाचा उल्लेखही नव्हता. 44 वी घटनादुरुस्ती 1978 द्वारे कलम 352 (3) मध्ये कॅबिनेट हा शब्द घटनेत समाविष्ट करण्यात आला.

2) राज्यमंत्री (स्वतंत्र कारभार) :

• या मंत्र्यांकडे छोट्या मंत्रालयाचा कारभार दिला जातो.

• कॅबिनेट मंत्र्यांच्या बैठकीस यांचा समावेश होत नाही परंतु आमंत्रण असल्यास राज्यमंत्री (स्वतंत्र कारभार) कॅबिनेट मंत्र्यांच्या बैठकीस भाग घेऊ शकतात.

3) राज्यमंत्री :

हे मंत्री कॅबिनेट मंत्री आणि राज्यमंत्र्यांना त्यांच्या कारभारात मदत करतात.

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतात केंद्रीय कॅबिनेटचे अध्यक्ष कोण असतात ?

 (MPSC PSI 2012, SSC, NDA, महाराष्ट्र पोलीस भरती 2023,2019,...)

1. राष्ट्रपती

2. लोकसभा सभापती

3. पंतप्रधान 

4. वित्तमंत्री

उत्तर : पंतप्रधान

प्रश्न ) कॅबिनेट या संज्ञेचा राज्यघटनेच्या कोणत्या कलमांमध्ये उल्लेख केलेला आढळतो ?

(MPSC ESI 2017)

• कलम 74 

• कलम 75 

• कलम 352 

• कलम 353

उत्तर : कलम 352

प्रश्न ) खालील विधानांवर विचार करा.

1. भारतीय संविधान कलम 74 मध्ये मंत्रिमंडळाचा उल्लेख केलेला आहे.

2. मंत्रिमंडळात एकूण मंत्र्यांची संख्या पंतप्रधानासहित लोकसभेच्या एकूण सदस्य संख्येच्या 15% पेक्षा अधिक असू नये.

3. मंत्रिमंडळ सामूहिकरित्या लोकसभेस जबाबदार असते.

वरील विधानांपैकी कोणते विधान/विधाने योग्य आहे/ आहेत.

1. फक्त 1

2. 1 आणि 2

3. 1 आणि 3

4. 1,2 आणि 3

उत्तर : 1,2 आणि 3

{Key Words : UPSC, MPSC, Maharashtra police Bharti, GS, polity,bhartachirajyaghatna, pantapradhan, PM and council of ministers, policebhartiprashn, current Affair, chalu Ghadamodi}

महाराष्ट्र पोलीस भरती 2024 फ्री टेस्ट देण्यासाठी खाली दिलेल्या लिंकवर क्लिक करा👇👇

2024 : फ्री टेस्ट

• नरेंद्र मोदी यांनी सलग तिसऱ्यांदा भारताचे पंतप्रधान म्हणून 9 जून 2024 ला शपथ घेतली.

• राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना पद आणि गोपनीतीची शपथ दिली.

• नरेंद्र मोदी 3.O मंत्रिमंडळात आंध्र प्रदेशातून निवडून आलेले राम मोहन नायडू वय 36 वर्षे हे सर्वात तरुण मंत्री तर बिहारमधील जितनराम मांझी वय 79 वर्षे हे सर्वाधिक वयोमान असलेले मंत्री ठरले आहेत.

स्मार्ट सिटी उपक्रम :

• नाशिक स्मार्ट सिटी उपक्रमांतर्गत नंदिनी (नासर्डी) नदीचे प्रदूषणापासून संरक्षण करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले आहे.

• नंदिनी नदी ही गोदावरी नदीची उपनदी आहे.

• या नदीचा उगम नाशिकच्या नैऋत्येत असलेल्या अंजनेरी टेकड्यांवर होतो.

• स्मार्ट सिटी उपक्रम :

◦ सुरुवात : 25 जून 2015 

◦ मंत्रालय : गृहनिर्माण आणि शहरी व्यवहार मंत्रालय

◦ उद्दिष्टे : शाश्वत आणि सर्व समावेश शहरांना प्रोत्साहन देणे.

संयुक्त राष्ट्रसुरक्षा परिषद : 

• अलीकडेच पाकिस्तान, डेन्मार्क, ग्रीस, पनामा आणि सोमालिया या पाच देशांचा संयुक्त राष्ट्रांच्या सुरक्षा परिषदेचे (UNSC)अस्थायी सदस्य म्हणून निवड केली गेली.

• या पाच देशांचा कार्यकाळ दोन वर्षांचा आहे. कार्यकाळ 1 जानेवारी 2025 पासून सुरू होईल.

 ISRO ची तृष्णा (TRISHNA) मोहीम : 

• अलीकडेच ISRO ने फ्रान्सच्या CNES या अंतराळ संस्थेसोबत तृष्णा (TRISHNA) मोहीम सुरू केली.

• तृष्णा मोहीम पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचे तापमान, उत्सर्जन आणि पृष्ठभागाच्या ऊर्जा बजेटसाठी प्रादेशिक ते जागतिक स्केलसाठी बायो फिजिकल आणि रेडीऍक्टिव्ह व्हेरिएबल चे निरीक्षण करण्यासाठी केली गेली आहे.

जागतिक दृष्टिदान दिवस 

• दरवर्षी जागतिक दृष्टिदान दिवस 10 जून रोजी साजरा केला जातो.

• सुप्रसिद्ध नेत्र विशारद डॉ. आर. ए. भालचंद्र यांच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ 10 जून हा दिवस जागतिक दृष्टिदान दिन म्हणून साजरी करण्यात येतो.

• उद्देश्य : लोकांमध्ये नेत्रदान करण्यासाठी जागरूकता निर्माण करणे. 

पर्यावरण : रामसर स्थळ 

अलीकडेच बिहारच्या दोन पक्षी अभयारण्य नागी आणि नगटी पक्षी अभयारण्यांचा रामसर सूची मध्ये समावेश करण्यात आला.

खेळ : 

• फ्रेंच ओपन टेनिस स्पर्धेत स्पेनच्या कार्लोस् अल्काराझने विजेतेपद पटकावले.
• भारताची पूजा तोमर हीने UFC - अल्टीमेट फाइटिंग चैंपियनशिप मध्ये जिंकून पहिली भारतीय बनण्याचा इतिहास बनवला.

महाराष्ट्र पोलीस भरती 2024 फ्री टेस्ट देण्यासाठी खाली दिलेल्या लिंकवर क्लिक करा👇👇

2024 : फ्री टेस्ट

शिवराज्याभिषेक दिनाच्या सर्वांना खूप खूप शुभेच्छा 🙏🙏

• स्वराजाची मुहूर्तमेढ रोवणारे छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा रायगडावर 6 जून 1674 रोजी राज्याभिषेक सोहळा पार पडला.

• यंदाच्या राज्याभिषेक सोहळ्याचे 350 वर्ष पूर्ण होत आहे; या निमित्ताने राज्यात विविध ठिकाणी कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले.

स्पर्धा परीक्षांमध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांबद्दल आणि त्यांच्या अष्टप्रधान मंडळाबद्दल प्रश्न विचारला आहे त्याबाबत आपण थोडक्यात आढावा घेऊ,

 छत्रपतींचा राज्याभिषेक सोहळा :

• मुख्य पुरोहित गागाभट्ट यांनी महाराजांचा शिवछत्रपती म्हणून उच्चार करत महाराजांच्या डोक्यावर मोत्याची झालर ठेवली आणि स्वराज्याच्या धन्याचा मोठ्या दिमाखात राज्याभिषेक सोहळा पार पडला.

• छत्रपती शिवरायांच्या राज्याभिषेका प्रसंगी महाराणी म्हणून सोयराबाई आणि युवराज म्हणून छत्रपती संभाजी राजे यांचा देखील अभिषेक करण्यात आला.

• राज्याभिषेकामुळे महाराज आता स्वराज्याचे छत्रपती झाले. सार्वभौमत्वाचे प्रतीक म्हणून "राज्याभिषेक्षक शक" सुरू करण्यात आले. राज्याभिषेकाप्रसंगी श्री राजा शिवछत्रपती ही अक्षरे कोरली गेली.

• स्वराज्याची नाणी छापण्यात आली यांमध्ये सोन्याचा हून तर तांब्याची शिवराई ही खास नाणी होती.

• तत्कालीन राजमुद्रेवर संस्कृत भाषेत 

प्रतिपच्चंद्रलेखेव वर्धिष्णुर्विश्ववन्दिता।

शाहसुनो शिवस्यैषा मुद्रा भद्राय राजते॥

 याचा अर्थ "शहाजींचा पुत्र शिवाजी याचे प्रतिपदेच्या चंद्रकोर प्रमाणे वाढत जाणारे हे राज्य लोकांच्या कल्याणासाठी आहे." असं होतो.

• छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेक सोहळ्याला इंग्रज अधिकारी हेन्री ऑक्सिडेन हा इंग्रज वकील उपस्थित होता. त्यांनी संपूर्ण सोहळ्याची अतिशय विस्तृत व सखोल माहिती आपल्या डायरीत नमूद केली आहे हा इतिहासाचा एक महत्त्वपूर्ण पुरावा मानला जातो.

• स्वराज्याच्या केंद्रीय प्रशासनातील महत्त्वाचे अंग म्हणून अष्टप्रधान मंडळ ओळखले जाते, हे अष्टप्रधान मंडळ शिवराज्याभिषेकाच्या वेळी अस्तित्वात आले.

• सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न ) छत्रपती शिवाजी महाराजांचा रायगडावर राज्याभिषेक सोहळा -----रोजी झाला. 

(महाराष्ट्र पोलीस भरती पोलीस 2023, SRPF 2018,....)

1. 6 जून 1674 

2. 6 जानेवारी 1874

3. 6 जून 1774

4. 6 जानेवारी 1574

उत्तर : 6 जून 1674 

प्रश्न) छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मंत्रिमंडळात पंतप्रधानांना काय म्हणतात ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती : भंडारा 2023)

1. पेशवा 

2. अमात्य 

3. सचिव 

4. मंत्री

उत्तर : पेशवा

प्रश्न) 6 जून 1674 रोजी कोणत्या गडावर छत्रपती शिवरायांचा राज्याभिषेक सोहळा संपन्न झाला ?

(महाराष्ट्र पोलीस भरती : अहमदनगर 2023)

1. शिवनेरी 

2. प्रतापगड 

3. रायगड 

4. राजगड

उत्तर : रायगड

प्रश्न) छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकासाठी ------ हा इंग्रज वकील उपस्थित होता.

 (महाराष्ट्र पोलीस भरती : ठाणे ग्रामीण पोलीस 2023) 

1. फिलीप गिफर्ड

2. रिचर्ड टेलर

3. हेन्री ॲाक्सिडेन

4. हेन्री रिवेन्दन

उत्तर : हेन्री ॲाक्सिडेन

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेक सोहळ्याला इंग्रज अधिकारी हेन्री ऑक्सिडेन हा इंग्रज वकील उपस्थित होता. त्यांनी संपूर्ण सोहळ्याची अतिशय विस्तृत व सखोल माहिती आपल्या डायरीत नमूद केली आहे. हा इतिहासाचा एक महत्त्वपूर्ण पुरावा मानला जातो.

{Key Words : UPSC, MPSC, Maharashtra police Bharti, GS, history, Chhatrapati Shivaji Maharaja, shivrajyabhishek2024, shivrajyabhishek350, Asthapradhanmandal, policebhartiprashn, current Affair, chalu Ghadamodi}

महाराष्ट्र पोलीस भरती 2024 फ्री टेस्ट देण्यासाठी खाली दिलेल्या लिंकवर क्लिक करा👇👇

2024 : फ्री टेस्ट

जागतिक पर्यावरण दिन कधी असतो ?

पर्यावरणाचे रक्षण आणि संवर्धन करण्यासाठी जागतिक पर्यावरण दिन दरवर्षी 5 जून रोजी साजरी केला जातो.

Syllabus : हा टॉपिक पर्यावरण या विषयाच्या अंतर्गत महत्त्वाचा आहे.

आजचा टॉपिक सामान्य ज्ञान (GS)- पर्यावरण या विषयाच्या अंतर्गत आहे.

आजच्या टॉपिक मध्ये आपण,

• जागतिक पर्यावरण दिन केव्हा साजरी करतात ?

• जागतिक पर्यावरण दिन का साजरी केला जातो ?

• जागतिक पर्यावरण दिन साजरी करण्याचे उद्दिष्टे काय आहे ?

• पहिला जागतिक पर्यावरण दिन कधी साजरी केला गेला ?

• जागतिक पर्यावरण दिन 2024 ची संकल्पना काय आहे ?

अशा अनेक प्रश्नांची उत्तरे बघणार आहोत जे की स्पर्धा परीक्षांमध्ये विचारले जातात.

जागतिक पर्यावरण दिन का साजरी करतात ?

• पर्यावरणाचे रक्षण आणि संवर्धन करण्यासाठी जागतिक पर्यावरण दिन साजरी केला जातो.

• हवामान बदल, जंगलतोड, प्रदूषण, जैवविविधतेचे नुकसान यांसारख्या जागतिक पर्यावरणीय समस्यांकडे लक्ष वेधण्यासाठी 

• तसेच दैनिक जीवनामध्ये आणि उद्योगांमध्ये इकोफ्रेंडली सवयी आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करून पर्यावरणाचे रक्षण आणि शाश्वत विकासाचे समर्थन करणे हे जागतिक पर्यावरण दिन साजरी करण्याचे उद्दिष्टे आहे.

जागतिक पर्यावरण दिन 5 जूनलाच का साजरी करतात ?

 1972 मध्ये स्टॉकहोम परिषदेत, संयुक्त राष्ट्र महासभेने (UNGA) 5 जून हा जागतिक पर्यावरण दिन म्हणून साजरी करण्याचा ठराव मंजूर केला म्हणून जागतिक पर्यावरण दिन 5 जूनला साजरी करतात.

पहिला जागतिक पर्यावरण दिन केव्हा साजरी केला गेला ?

पहिला जागतिक पर्यावरण दिन 5 जून 1973 रोजी साजरा केला गेला.

पहिल्या जागतिक पर्यावरण दिनाची संकल्पना (थीम) काय होती ?

 1973 मध्ये साजरी केलेल्या पहिल्या जागतिक पर्यावरण दिनाची संकल्पना (थीम) Only one Earth ही होती.

जागतिक पर्यावरण दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ?

"Land Restoration desertification and drought resilience"

याचा अर्थ असा होतो की, " जमीन पुनर्संचयित करणे, वाळवंटीकरण थांबवणे आणि दुष्काळाशी लढण्याची क्षमता तयार करणे."

जागतिक पर्यावरण दिन 2024 चे घोषवाक्य काय आहे ?

"Our land. our future. we are #generation restoration."

दरवर्षी जागतिक पर्यावरण दिनाला थीम नुसार एक घोषवाक्य देखील दिले जाते. यंदाचे घोषवाक्य "आमची जमीन, आमचे भविष्य, 

आम्ही #जनरेशन रिस्टोरेशन" असे आहे.

 याचा अर्थ असा आहे की, आमची पिढी जंगले वाढवून, पाण्याचे स्रोत पुनर्जीवित करून, मातीचे संवर्धन करून माती पुन्हा परत आणू.

जागतिक पर्यावरण दिन 2024 साठी यजमान देश (Host Country) कोण आहे ?

यजमान देश सौदी अरेबिया (The Kingdom of Saudi Arabia) हा आहे.

{Key Words : UPSC, MPSC, Maharashtra police Bharti, GS, Environment, paryavaran, World Environment Day current Affair, Chalu Ghadamodi}

महाराष्ट्र पोलीस भरती 2024 फ्री टेस्ट देण्यासाठी खाली दिलेल्या लिंकवर क्लिक करा👇👇

2024 : फ्री टेस्ट

2 जून 2024 पासून हैद्राबाद फक्त तेलंगणा राज्याची राजधानी असणार आहे.

आंध्र प्रदेश पुनर्रचना कायदा, 2014 अनुसार हैद्राबाद 10 वर्षांसाठी तेलंगणा आणि आंध्र प्रदेश यांची संयुक्त राजधानी होती.

 हा 10 वर्षांचा करार आता संपुष्टात आला असून हैद्राबाद आता केवळ तेलंगणा राज्याची राजधानी असणार आहे.

Syllabus : हा टॉपिक भारताची राज्यघटना (Polity and Governance), भारताचा भूगोल या विषयाच्या अंतर्गत महत्त्वाचा आहे.

हैद्राबाद राज्याबद्दल परिषदेच्या दृष्टीने महत्त्वाची माहिती :

 हैद्राबाद हे शहर मुसी नदीच्या काठी वसलेले आहे.

 इसवी सन 1591 मध्ये मुहम्मद कुली कुतुबशहा याने मुसी नदीच्या किनारी हैद्राबादची स्थापना केली.

हैद्राबाद संस्थात भारतात सामील :

• 15 ऑगस्ट 1947 मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाले तेव्हा हैद्राबाद संस्थान निजामाकडे होते.

• 17 सप्टेंबर 1948 ला हैद्राबाद संस्थान भारतीय संघराज्यात सामील करून घेण्यात आले.

• 17 सप्टेंबर हा दिवस हैद्राबाद मुक्ती दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

मद्रास प्रांतातून आंध्र प्रदेश राज्याची निर्मिती :

• 26 जानेवारी 1950 रोजी भारतीय राज्यघटना लागू झाली. त्यावेळी 29 राज्यांची चार गटात विभागणी केली गेली होती. ही विभागणी भौगोलिक, प्रशासकीय आणि आर्थिकदृष्ट्या अयोग्य होती.

• पोट्टी श्रीरामुलू यांनी तेलगू भाषिक लोकांसाठी वेगळ्या राज्याच्या मागणीसाठी मरेपर्यंत उपोषण केले.

• उपोषणामुळे त्यांचा मृत्यू झाला व त्यानंतर दंगली झाल्या.

• भाषेच्या आधारावर प्रांतांची स्थापना करण्याच्या मागणीने जोर धरला.

• 1 ऑक्टोबर 1953 रोजी आंध्र प्रदेश भाषेच्या आधारावर निर्माण झालेले पहिले राज्य बनले.

आंध्र प्रदेश पुनर्रचना कायदा, 2014 

आंध्र प्रदेश पुनर्रचना कायदा, 2014 अनुसार 2 जून 2014 रोजी तेलंगणा राज्याची निर्मिती झाली.

प्रश्न) हैद्राबाद शहरा संदर्भात खालील विधानांवर विचार करा : 

1. हैद्राबाद हे शहर मुसी नदीच्या काठी वसलेले आहे.

2. हैद्राबादला 2014 रोजी 10 वर्षांसाठी आंध्र प्रदेश आणि तामिळनाडू या राज्यांची संयुक्त राजधानी बनवली.

3. दोन्ही बरोबर 

4. दोन्ही चूक

उत्तर : हैद्राबाद हे शहर मुसी नदीच्या काठी वसलेले आहे.

हैद्राबादला 2014 रोजी 10 वर्षांसाठी आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणा या राज्यांची संयुक्त राजधानी बनवली.

प्रश्न) तेलंगणा राज्य निर्मिती दिवस केव्हा असतो ?

1. 1 मे 

2. 2 जून

3. 15 ॲागस्ट

4. 14 ॲाक्टोबर

उत्तर : 2 जून

आंध्र प्रदेश पुनर्रचना कायदा, 2014 अनुसार 2 जून 2014 रोजी तेलंगणा राज्याची निर्मिती झाली.

महाराष्ट्र पोलीस भरती 2024 फ्री टेस्ट देण्यासाठी खाली दिलेल्या लिंकवर क्लिक करा👇👇

2024 : फ्री टेस्ट