8वा वेतन आयोग

8th Pay Commission

Subject : GS - राज्यशास्त्र, अर्थशास्त्र

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) सातव्या वेतन आयोगाचे अध्यक्ष कोण होते ? 

1. न्यायमूर्ती ए.के. माथूर

2. श्रीमती निर्मला सीतारमण

3. श्री मनमोहन सिंग

4. न्यायमूर्ती बी. एन. श्रीकृष्ण

उत्तर : न्यायमूर्ती ए.के. माथूर (Justice A.K. Mathur)

बातमी काय आहे ? 

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाच्या बैठकीत आठव्या वेतन आयोगाच्या स्थापनेला मंजुरी देण्यात आली आहे. 

• आठव्या वेतन आयोगामुळे 1.2 कोटींहून अधिक केंद्रीय कर्मचारी आणि निवृत्तीवेतनधारकांच्या वेतन आणि निवृत्तीवेतनामध्ये सुधारणा होणार आहे.

वेतन आयोग म्हणजे काय ? 

• महागाई, आर्थिक परिस्थिती आणि बाजार दर लक्षात घेऊन सरकारी कर्मचाऱ्यांची पगार रचना, भत्ते आणि सेवानिवृत्तीचे फायदे यांचे पुनरावलोकन आणि सुधारणा करण्यासाठी केंद्र सरकार वेतन आयोगाची स्थापना करते.

• सरकारी कर्मचाऱ्यांच्या वेतनाचा महागाई आणि आर्थिक बदलांशी ताळमेळ घालण्यासाठी वेतन आयोग केंद्र सरकारला सुधारणा सुचवतात. 

• वेतन आयोग ही एक सल्लागार संस्था (Advisory Body) आहे.

पहिला वेतन आयोग केव्हा स्थापन करण्यात आला ? 

• पहिल्या वेतन आयोगाची स्थापन 1946 मध्ये करण्यात आली.

• वेतन आयोग साधारणपणे दर 10 वर्षांनी स्थापन करण्यात येतो. 

वेतन आयोग कोणत्या मंत्रालया अंतर्गत काम करते ? 

वेतन आयोग हा वित्त मंत्रालयाच्या (Ministry of Finance) अंतर्गत कार्यरत असतो आणि त्यात विविध क्षेत्रातील तज्ज्ञांचा समावेश असतो.

सातव्या वेतन आयोगाचे अध्यक्ष कोण होते ? 

• न्यायमूर्ती ए.के. माथूर हे 7 व्या वेतन आयोगाचे अध्यक्ष होते.

• सातव्या वेतन आयोगाची स्थापना 2014 मध्ये झाली.

• तर सातवा वेतन आयोग 2016 पासून लागू करण्यात आला. 

• 7 व्या वेतन आयोगामुळे 2016-17 च्या आर्थिक वर्षाच्या खर्चात ₹1 लाख कोटी जोडले गेले होते. 

• 7 व्या वेतन आयोगाद्वरे केंद्रीय सरकारी कर्मचाऱ्यांचे किमान मूळ वेतन 7,000 रुपयांवरून 18,000 रुपये करण्यात आले होते.

पहिला खो-खो वर्ल्ड कप कोणी जिंकला ? 

Who Win Kho Kho World Cup 2025

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) महिलांचा पहिला खो-खो विश्वचषक खालील पैकी कोणी जिंकला ? 

1. भारत

2. नेपाळ

3. श्रीलंका

4. चीन

उत्तर : भारत

बातमी काय आहे ? 

• भारताच्या महिला संघ आणि भारताच्या पुरुष संघाने पहिला खो-खो विश्वचषक जिंकला. 

• भारतीय पुरुष खो खो संघाने अंतिम फेरीत नेपाळचा 54-36 असा पराभव केला.

• तर भारताच्या महिला संघाने नेपाळच्या महिला संघाचा 78-40 ने पराभव केला.

खो-खो विश्वचषक महिला : 

• विजेता संघ : भारत

• उपविजेता संघ : नेपाळ

खो-खो विश्वचषक पुरूष : 

• विजेता संघ : भारत

• उपविजेता संघ : नेपाळ

खो-खो विश्वचषकासाठी भारताच्या महिला संघाची कर्णधार कोण ? 

भारतीय खो खो संघाच्या कर्णधारपदी बीडच्या केज तालुक्यातील कळमआंबा गावातील प्रियंका इंगळे  

खो-खो विश्वचषकासाठी भारताच्या पुरुष संघाचा कर्णधार कोण ? 

पुण्याचा प्रतीक वायकर हा भारतीय खो खो संघाच्या कर्णधार आहे. 

पहिल्या खो-खो विश्वचषक स्पर्धेचे आयोजन कोठे करण्यात आले ? 

नवी दिल्ली येथील इंदिरा गांधी इनडोअर स्टेडियममध्ये 13 ते 19 जानेवारी 2025 दरम्यान पहिल्या खो-खो विश्वचषक स्पर्धेचे आयोजन करण्यात आले आहे.

खो-खो खेळात प्रत्येक संघाकडून किती खेळाडू मैदानावर खेळतात ? 

प्रत्येक संघातील फक्त 9 खेळाडू एकावेळी मैदानावर खेळतात.

खो-खो वर्ल्ड कप 2025 बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• पहिल्या खो-खो विश्वचषक स्पर्धेत पुरुषांचे 20 संघ तर महिलांचे 19 संघ स्पर्धेत सहभागी होतील. 

• या स्पर्धेत सहा खंडांतील 23 देश सहभागी झाले.

• महासंघाने या स्पर्धेसाठी अधिकृत शुभंकर (Mascot Symbols) म्हणून काम करणाऱ्या हरिणांची गतिशील जोडी ‘तेजस’ आणि ‘तारा’ देखील अभिमानाने सादर केली.

• तेजस हा तेज आणि उर्जेचे प्रतीक आहे

• तारा हे मार्गदर्शन आणि आकांक्षेचे प्रतिनिधीत्व करते.

• पुरुषांच्या विजेत्या संघाला निळ्या रंगाचा चषक (Trophy)

• महिलांच्या विजेत्या संघाला हिरव्या रंगाचा चषक दिला गेला. 

राष्ट्रीय आपत्ती निवारण दल 

National Disaster Response Force ( NDRF)

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण, भूगोल - आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दलाची (NDRF) स्थापना कोणत्या वर्षी करण्यात आली ? 

1. 2000

2. 2006

3. 2010

4. 2012

उत्तर : 2006

राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दला बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

राष्ट्रीय आपत्ती निवारण दलाचा (NDRF) 20 वा स्थापना दिन सोहळा 19 जानेवारी 2025 रोजी आंध्र प्रदेशातील विजयवाडा इथे झाला.

राष्ट्रीय आपत्ती निवारण दलाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

• 19 जानेवारी 2006 रोजी राष्ट्रीय आपत्ती निवारण दलाची स्थापना करण्यात आली.

• राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापन कायदा (2005) च्या प्रकरण 8 च्या कलम 44 अन्वये केंद्रीय गृहमंत्रालया अंतर्गत राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दल (NDRF) ची स्थापना करण्यात आली.

• 2006 मध्ये स्थापन केल्यानंतर NDRF मध्ये 8 बटालियन होत्या.

• आज NDRF मध्ये 16 बटालियन आहे. 

NDRF काय काम करते ? 

• नैसर्गिक आणि मानव निर्मित आपत्तींपासून जनतेचा शोध व बचाव करणे, आपत्तींचे शमन करणे, प्रतिबंध करणे, पूर्वतयारी करणे व प्रतिसाद देणे, वैद्यकीय प्रथमोपचार करणे हे काम NDRF करते. 

• या शूर कार्यासाठी NDRF ला ‘आपत्तीमधील देवदूत’ (Angels In Disaster) म्हटले जाते.

राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दल प्रामुख्याने खालील आपत्तींमध्ये कार्य करते :

• भूकंप आणि कोसळलेल्या इमारती

• चक्रीवादळ, भूस्खलन, पूर, पाण्यातून बचाव करणे आणि इतर नैसर्गिक आपत्ती

• रासायनिक, जैविक, रेडिओलॉजिकल आणि आण्विक आणीबाणी

उदाहरणार्थ : 

• 2008 मध्ये कोसी नदी पूर 

• 2010 मध्ये बेल्लारी इमारत कोसळणे

• 2023 मधील बालासोर, ओडिशा येथे रेल्वे अपघात

• केरळ, महाराष्ट्र, उत्तराखंड मधील भूस्खलन

• त्याचबरोबर जपान त्सूनामी (2011) आणि नेपाळ भूकंप (2015), तुर्की आणि उत्तर-पश्चिम सीरिया भूकंप (2023) राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दलाचा वेगवान प्रतिसादासाठी जागतिक स्तरावर स्तूती करण्यात आली.

राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दलाचे (NDRF) ब्रीदवाक्य (motto) कोणते ? 

"आपदा सेवा सदैव सर्वत्र" हे NDRF चे ब्रीदवाक्य आहे. 

"Aapda Seva Sadaiv Sarvatra" 

राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दलाचे (NDRF) वर्तमान महासंचालक कोण आहेत ?

श्री पीयूष आनंद, (IPS) हे राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दलाचे (NDRF) सध्याचे महासंचालक कोण आहेत

ला पेरुस युद्ध सराव 

Exercise LA PEROUSE

Subject : GS - संरक्षण, युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ‘ला पेरूस’ या सागरी युद्ध सरावाचे आयोजन खालील पैकी कोणत्या देशाकडून करण्यात आले ? 

1. भारत

2. फ्रान्स

3. जर्मनी

4. स्पेन 

उत्तर : फ्रान्स (France) 

बातमी काय आहे ? 

स्वदेशी बनावटीची आणि मार्गदर्शन प्रणालीयुक्त क्षेपणास्त्र विनाशिका ‘INS मुंबई’ बहुराष्ट्रीय सराव ‘ला पेरूस’ च्या चौथ्या आवृत्तीत सहभागी होत आहे.

 ‘ला पेरूस’ युद्ध सरावा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• हिंद महासागर क्षेत्रात होणारा हा बहुपक्षीय सागरी सराव आहे.

• फ्रेंच नौदलाकडून ला पेरुस या द्विवार्षिक (दर दोन वर्षांनी) युद्ध सरावाचे आयोजन करण्यात येते.  

• 2025 मधील ‘ला पेरूस’ या बहुराष्ट्रीय सरावाची ही चौथी आवृत्ती आहे.

• हिंदी महासागर आणि पॅसिफिक महासागरांना जोडणाऱ्या सामुद्रधुनीमध्ये हा युद्ध सराव होईल. 

2025 मधील ‘ला पेरूस’ या सरावात कोण कोणते देश सहभागी झाले ? 

या आवृत्तीत

1. इंडियन नेव्ही,
2. रॉयल ऑस्ट्रेलियन नेव्ही,
3. फ्रेंच नेव्ही,
4. रॉयल नेव्ही,
5. युनायटेड स्टेट्स नेव्ही,
6. इंडोनेशियन नेव्ही,
7. रॉयल मलेशियन नेव्ही,
8. रिपब्लिक ऑफ सिंगापूर नेव्ही आणि
9. रॉयल कॅनेडियन नेव्ही

यासह विविध सागरी भागीदारांचे कर्मचारी आणि भूपृष्ठभागावर कार्यरत संबंधितांचा सहभाग असेल.

‘ला पेरूस’ युद्ध सरावाचे उद्दिष्ट काय आहे ? 

• या सरावाचे उद्दिष्ट सागरी देखरेख, सागरी प्रतिबंधात्मक कारवाई आणि हवाई कारवाई क्षेत्रात सहकार्य वाढविणे.

• तसेच प्रगतीशील प्रशिक्षण आणि माहितीची देवाणघेवाण करून सामान्य सागरी परिस्थिती बाबत जागरूकता विकसित करणे हे आहे.

• या सरावामुळे समान विचारसरणीच्या नौदलांना नियोजन, समन्वय आणि माहितीच्या देवाणघेवाणीत परस्पर संबंध विकसित करण्याची संधी मिळेल आणि त्यांच्या सामरिक आंतरकार्यक्षमता वाढण्यास मदत होइल.

• बेकायदेशीर तस्करी, पर्यावरणीय धोके आणि सागरी संकट यासारख्या समस्यांसाठी तयारी अधिक मजबूत करेल.

भारतातील पहिला खाजगी उपग्रह नेटवर्क 

India’s First Private Satellite Constellation ‘Firefly’

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतातील पहिला खाजगी उपग्रह नेटवर्क कोणत्या कंपनीने लाँच केला.

1. ISRO

2. Pixxel

3. Reliance

4. Antrix

उत्तर : Pixxel

बातमी काय आहे ? 

भारतीय खाजगी स्पेस-टेक कंपनी Pixxel ने भारतातील पहिला खाजगी उपग्रह नेटवर्क लाँच केला.

पिक्सेल आणि फायरफ्लाय बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• पिक्सेल (Pixxel), बेंगळुरू येथील एक भारतीय अंतराळ स्टार्टअप आहे.

• Pixxel या कंपनीची सुरुवात अवैस अहमद आणि क्षितिज खंडेलवाल नावाच्या अभियंता मित्रांनी 2019 मध्ये केली होती.

पिक्सेलच्या फायरफ्लाय मोहिमेचे उपग्रह कोणी लाँच केले ? 

फायरफ्लाय नक्षत्राचे पहिले तीन उपग्रह एलोन मस्कच्या स्पेसएक्स (SpaceX) या कंपनीने लॉन्च केले. 

फायरफ्लाय (Firefly) काय आहे ? 

• फायरफ्लाय नाव असलेला हा पिक्सेलचा हायपरस्पेक्ट्रल इमेजिंग (Hyperspectral Imaging) उपग्रह समुह आहे , ज्यामध्ये आजपर्यंतचे सहा उच्च-रिझोल्यूशन व्यावसायिक हायपरस्पेक्ट्रल उपग्रह आहेत.

• हा देशातील पहिला खाजगी इमेजिंग उपग्रह नेटवर्क (Satellite Constellation) आहे.

• फायरफ्लाय या मोहिमेत छोट्या उपग्रहांचे जाळे तयार करण्यात आले आहे. 

• हे सर्व छोटे उपग्रह एकत्र काम करतील आणि पृथ्वीच्या वेगवेगळ्या भागातून डेटा गोळा करेल.

• हे विशेषतः उच्च-रिझोल्यूशन प्रतिमा (Image) प्रदान करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. 

पिक्सेलच्या फायरफ्लाय मोहिमेचा फायदा कसा होईल ? 

• पिक्सेल हायपरस्पेक्ट्रल इमेजिंग तंत्रज्ञान वापर करणार आहे.

• त्यामुळे शेती, खाणकाम, पर्यावरणीय देखरेख आणि संरक्षण यासारख्या क्षेत्रात याचा वापर होईल. 

• हे भारतातील पीक उत्पादन सुधारण्यात, संसाधनांचा मागोवा घेण्यास, तेल गळतीचे निरीक्षण करण्यास आणि भौगोलिक सीमांवर संरक्षणात मदत करेल.  

न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे जयंती

Justice Mahadev Govind Ranade Birth Anniversary

महान समाजसुधारक न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांना जयंतीनिमित्त विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती, इतिहास - महाराष्ट्रातील समाजसुधारक

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ------ यांनी नाशिक येथे ग्रंथोत्तेजक मंडळी नावाची संस्था स्थापन केली होती.

(MPSC Combine B 2020 ) 

1. वि. दा. सावरकर 

2. वि.वा. शिरवाडकर 

3. न्यायमूर्ती रानडे 

4. अनंत लक्ष्मण कान्हेरे

उत्तर : न्यायमूर्ती रानडे  

न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांच्याबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

जन्म आणि शिक्षण : 

• न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांचा जन्म 18 जानेवारी 1842 रोजी नाशिक जिल्ह्यातील निफाड गावी झाला. 

• त्यांचे मराठी आणि प्राथमिक इंग्रजी शिक्षण कोल्हापूरला झाले. 

• तर माध्यमिक आणि उच्च शिक्षण मुंबईस झाले. 

• इतिहास आणि अर्थशास्त्र विषय घेऊन BA परीक्षा दिली.

• 1864 साली M.A ची परीक्षा दिली व 1865 साली कायद्याच्या परीक्षेत उत्तीर्ण झाले.

मुंबईच्या उच्च न्यायालयात न्यायमूर्ती

• 1893 साली न्यायमूर्ती रानडेंची मुंबईच्या उच्च न्यायालयात न्यायमूर्ती झाले.

• त्या काळात भारतीयाला उच्च न्यायालयातील न्यायमूर्तीचे पद दुर्लभ होते. 

• त्या प्रसंगी पुण्यातील जनतेने आठ दिवस मोठा उत्सव केला व पुण्यातील महत्त्वाच्या संस्थांनी त्यांचा गौरव केला.

शैक्षणिक आणि सामाजिक संस्था :

• 1865 साली न्यायमूर्ती रानडे यांनी मुंबईत विधवा विवाह उत्तेजक मंडळ या संस्थेची स्थापना केली.

• 1870 साली न्यायमूर्ती रानडेंनी धर्म,समाज, राजकारण या विषयांवर व्याख्याने देण्यासाठी वकृत्वोत्तेजक सभेची स्थापना केली.

• 1875 साली पुणे येथे वसंत व्याख्यानमाला सुरू केली. 

• 1878 रोजी नाशिक येथे ग्रंथोत्तेजक मंडळी स्थापना केली

• 1896 साली न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे आणि गोपाळ कृष्ण गोखले या गुरू- शिष्यांनी डेक्कन सभेची स्थापना केली.

• सामाजिक प्रश्नांचे महत्त्व लक्षात घेऊन, समाजसुधारणांसाठी रानडे यांनी पुढाकार घेऊन ‘भारतीय सामाजिक परिषदेची' स्थापना केली.

• न्यायमूर्ती रानडे यांचा काँग्रेसच्या स्थापनेत व पहिल्या अधिवेशनात सहभाग होता. 

• राष्ट्रीय सभेला इंडियन नॅशनल काँग्रेस हे नाव न्यायमूर्ती रानडेंनीच सुचविले होते. 

" महाराष्ट्राचे सॅाक्रेटिस " कोणाला म्हटले जाते ? 

• दिनशॅा वाच्छा यांच्या मते न्यायमूर्ती रानडे हे " महाराष्ट्राचे सॅाक्रेटिस " आहे. 

• त्याचबरोबर न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांना सामाजिक परिक्षदांचे जनक म्हणूनही ओळखले जाते.

• अरविंद घोष यांच्या मते न्यायमूर्ती रानडे हे " अर्वाचिन महाराष्ट्राचे जनक "

• तर लोकमान्य टिळक यांच्या मते न्यायमूर्ती रानडे हे " थंड गोळा होऊन पडलेल्या महाराष्ट्रास उब देऊन सजीव करणारे पहिले समाजसुधारक" होते. 

न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांच्या साहित्यांपैकी प्रमुख साहित्य : 

• एकेश्वर निष्ठांची कैफियत

• राइझ ऑफ द मराठा पॉवर (मराठा सत्तेचा उदय) 

• एसेज ॲान इंडियन पॉलिटिकल इकॉनोमी 

पहिल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष कोण होते ?

11 मे 1878 साली पुणे येथे झालेल्या पहिल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे होते. 

मृत्यू : 

मुंबई येथे दीर्घ आजाराने दिनांक 16 जानेवारी 1901 रोजी न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांचे निधन झाले.

पहिला लोकपाल वर्धापनदिन

Lokpal Foundation Day 

Subject : GS - दिनविशेष, राज्यशास्त्र, वैधानिक संस्था

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच भारताचा पहिला लोकपाल वर्धापन दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ?

1. 2 जानेवारी 

2. 10 जानेवारी

3. 16 जानेवारी

4. 26 जानेवारी

उत्तर : 16 जानेवारी

बातमी काय आहे ? 

‘भारताच्या लोकपालांच्या पहिल्या वर्धापन दिन समारंभाचे 16 जानेवारी 2025 रोजी नवी दिल्लीतील माणेकशॉ सेंटर येथे भारताचे सरन्यायाधीश न्यायमूर्ती संजीव खन्ना यांच्या उपस्थितीत आयोजित करण्यात आले.

भारताच्या लोकपालांची स्थापना केव्हा झाली ? 

16 जानेवारी 2014 रोजी लोकपाल आणि लोकायुक्त कायदा, 2013 च्या कलम 3 च्या अंमलबजावणीमुळे भारताच्या लोकपालांची स्थापना झाली होती.

लोकपाल म्हणजे काय ?

• भ्रष्टाचाराच्या आरोपांची तसेच संबंधित प्रकरणांची चौकशी करण्यासाठी लोकपाल व लोक आयुक्त संस्था स्थापन करण्यात आले.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त कायदा, 2013 मध्ये केंद्रातील चौकशीसाठी लोकपाल तर राज्यातील चौकशींसाठी लोकायुक्त पद स्थापन करण्याची तरतूद यात करण्यात आली.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त संस्था वैधानिक संस्था आहेत.

लोकपाल संस्थेमध्ये किती सदस्य असतात ?

• लोकपाल ही बहुसदस्यीय संस्था आहे. यामध्ये एक अध्यक्ष आणि जास्तीत जास्त 8 सदस्य असतात.

• या आठ सदस्यांपैकी निम्मे न्यायिक सदस्य असतील आणि किमान 50% सदस्य SC/ST/OBC/ अल्पसंख्यांक आणि महिला असतील.

लोकपालांची नियुक्ती कोण करतात ?

राष्ट्रपती निवड समितीच्या शिफारशीनुसार लोकपालांची नियुक्ती करतात.

लोकपाल निवड समितीमध्ये कोण कोण असतात ?

• लोकपाल निवड समितीमध्ये पंतप्रधान, लोकसभेतील विरोधी पक्षनेते, लोकसभेचे अध्यक्ष, भारताचे सरन्यायाधीश किंवा त्यांनी नामनिर्देशित केलेले न्यायाधीश आणि एक प्रख्यात कायदे तज्ञ यांचा समावेश असतो.

लोकायुक्त यांची नियुक्ती कोण करतात ? 

राज्यपाल निवड समितीच्या शिफारशीनुसार लोकायुक्तांची नियुक्ती करतात.

लोकपाल अध्यक्ष किंवा सदस्यांचा कार्यकाळ किती वर्षांचा असतो ?

लोकपाल अध्यक्ष किंवा सदस्यांचा कार्यकाळ 5 वर्षे किंवा वयाच्या 70 वर्षांपर्यंत असतो.

लोकपाल किंवा लोकायुक्त संस्थेचे कार्य काय असते ?

• लोकपाल या शब्दाचा अर्थ लोकांचे संरक्षण करणे असा होतो.

• लोकपाल आणि लोकायुक्त लोकसेवकांविरुद्धच्या भ्रष्टाचाराच्या तक्रारीची चौकशी करतात.

लोकपालाच्या अधिकार क्षेत्रात कोण कोण येतात ?

 लोकपालाच्या अधिकार क्षेत्रात पंतप्रधान, मंत्री, संसद सदस्य, गट अ, ब, क आणि ड अधिकारी तसेच केंद्र सरकारचे अधिकारी यांचा समावेश होतो.

 लोकपाल आणि लोकायुक्त साठी कोणते आंदोलन झाले ?

अण्णा हजारे यांच्या नेतृत्वाखाली " इंडिया अगेन्स करप्शन "आंदोलनाने सरकारवर दबाव आणला आणि लोकपाल आणि लोकायुक्त विधेयक 2013 संसदेच्या दोन्ही सभागृहात मंजूर झाले.

भारताचे सध्याचे लोकपाल अध्यक्ष कोण आहेत ? 

न्यायमूर्ती ए.एम. खानविलकर हे वर्तमान लोकपाल अध्यक्ष आहेत. 

प्रश्न) भारताचे पहिले लोकपाल कोण आहेत ?

( MPSC 2020 )

न्यायमूर्ती पिनाकी चंद्रघोष हे भारताचे पहिले लोकपाल होते.  

INS निलगिरी, INS सूरत आणि INS वाघशीर

INS Nilgiri, INS Surat and INS Vaghsheer

Subject : GS - संरक्षण

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते देशाला लोकार्पण करण्यात आलेल्या INS सूरत, INS निलगिरी या युद्धनौकांची निर्मिती कोणी केली ?

1. माझगाव डॉकयार्ड लिमिटेड

2. गोवा शिपयार्ड लिमिटेड

3. कोचीन शिपयार्ड

4. लार्सन अँड टुब्रो (L&T) शिपयार्ड

उत्तर : माझगाव डॉकयार्ड लिमिटेड (Mazagon Dock Shipbuilders Limited) 

बातमी काय आहे ?

• अलिकडेच, भारतीय नौदलाच्या मुंबईतील डॉकयार्ड येथे INS सूरत, INS निलगिरी या युद्धनौका आणि INS वाघशीर या पाणबुडीचं पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते देशाला लोकार्पण करण्यात आलं.

• एक विनाशिका, एक युद्धनौका आणि एक पाणबुडी अशा तिन्हींचा एकाच वेळी नौदलात समावेश प्रथमच करण्यात येत आहे आणि सर्वात अभिमानाची बाब म्हणजे या तिन्ही मेड इन इंडिया आहेत.

• या दोन्ही युद्धनौका माझगाव डॉक शिपबिल्डर्स लिमिटेडने बांधल्या आहेत. 

INS निलगिरी ( फ्रिगेट ) : 

• भारतीय नौदलाच्या प्रोजेक्ट 17A अंतर्गत बनविण्यात आलेली पहिली स्टेल्थ फ्रिगेट्स आहे. 

• निलगिरी फ्रिगेटवर दुश्मनांशी लढण्यासाठी वेपन्स आणि मिसाईल्स आहेत.

• यामध्ये स्टेल्थ डिझाईन अँड टेक्नॉलॉजीचा वापर करण्यात आला आहे. 

• दुश्मनांच्या रडार मध्ये टिपली जाऊ नये यासाठी अनेक उपकरण बसवण्यात आली आहे. 

INS सूरत ( डिस्ट्रायर ) :  

• INS सूरत ही प्रोजेक्ट 15B अंतर्गत तयार केलेले एक मोठे विनाशक (डिस्ट्रायर) आहे.

• भारताची पहिली AI-सक्षम युद्धनौका.

• ऑपरेशनल कार्यक्षमतेसाठी स्वदेशी विकसित कृत्रिम बुद्धिमत्ता (आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स) उपायांचा वापर करते. 

• शत्रूंवर तिन्ही बाजूंनी मारा करण्यासाठी ब्रह्मोस मिसाइल, बराक मिसाईल, पाणबुड्या विरोधी रॉकेट लॉन्चर आणि स्पेशल भारतीय बनावटीच्या गन्स आहेत. 

INS वाघशीर ( सायलेंट किलर ) :

• भारतीय नौदलात सायलेंट किलर म्हणून ओळख असलेली INS वाघशीर पाणबुडी प्रोजेक्ट 75 च्या स्कॉर्पियन वर्गाची सहावी आणि शेवटची पाणबुडी आहे. 

• ही जगातील सर्वात शांत आणि बहुमुखी डिझेल-इलेक्ट्रिक पाणबुड्यांपैकी एक आहे.

• INS वाघशीर पाणबुडी, पृष्ठभागविरोधी युद्ध, पाणबुडीविरोधी युद्ध, गुप्त माहिती गोळा करणे, क्षेत्र निरीक्षण आणि विशेष ऑपरेशन्ससह विविध मोहिमा करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहे.