मियावाकी पद्धती 

Miyawaki Technique

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) "मियावाकी पद्धत" ही खालील पैकी कशासाठी प्रसिद्ध आहे ? 

(वनरक्षक भरती, UPSC 2022)

1. शुष्क आणि अर्ध शुष्क भागात व्यावसायिक शेतीला प्रोत्साहन

2. अनुवांशिकरित्या सुधारित वनस्पती वापरून बागांचा विकास

3. शहरी भागात लघु वनांची निर्मिती

4. किनारी भागात आणि समुद्राच्या पृष्ठभागावर पवन ऊर्जेची साठवण

उत्तर : शहरी भागात लघु वनांची निर्मिती

घरामागील अंगणांचे लघु-वनांमध्ये रूपांतर करून शहरी वनीकरणाच्या संकल्पनेत मियावाकी पद्धतीने क्रांती घडवून आणली आहे.

बातमी काय आहे ? 

उत्तर प्रदेशातील महाकुंभ मेळ्याच्या आधी, प्रयागराज महानगरपालिकेने लाखो भाविकांसाठी स्वच्छ हवा आणि पर्यावरणीय समतोल सुनिश्चित करण्यासाठी घनदाट "ऑक्सिजन बँक" जंगले तयार करण्यासाठी जपानी मियावाकी तंत्राचा वापर केला आहे.

मियावाकी पद्धत कोणी शोधली ? 

• मियावाकी तंत्र हे 1970 च्या दशकात जपानी वनस्पतिशास्त्रज्ञ अकिरा मियावाकी (Akira Miyawaki) यांनी विकसित केले.

• या पद्धतीला 'पॉट प्लांटेशन पद्धत' (Pot Plantation Method) असेही म्हणतात. 

• मर्यादित जागेत आणि कमी वेळेत घनदाट जंगले निर्माण करण्यासाठी ही एक विशिष्ट पद्धत आहे.

• मियावाकी ही मानवनिर्मित जंगल पद्धती असून यामध्ये कमीत कमी जागेत जास्तीत जास्त देशी वृक्षांची लागवड केली जाते. 

पारंपरिक वृक्ष लागवड आणि मियावाकी वृक्ष लागवड पद्धतीत फरक काय ? 

• वृक्ष लागवडीत त्यांचे कूळ, जाती, प्रजातीची त्यांचे आपआपसातील अंतर आणि जमिनीखालून होणारी मूलद्रव्यांची देवाणघेवाण यास जास्त महत्त्व असते आणि हाच मुख्य फरक पारंपरिक वृक्ष लागवड आणि मियावाकी पद्धतीत आहे. 

• सर्व तंत्रज्ञान जमिनीखालील उपयोगी जिवाणू, खेळती हवा, शेणखत आणि भाताच्या तुसावर अवलंबून असते. 

• वृक्ष लागवडीत स्थानिक प्रजातींचा वापर केला जातो. 

• मियावाकी पद्धतीत विदेशी वृक्षांना स्थान नसते. 

मियावाकी पद्धती चे फायदे काय ? 

• झाडे आणि झुडपे एकमेकांच्या जवळ लावली जातात, ज्यामुळे जलद वाढ होते-पारंपारिक पद्धतींपेक्षा 10 पट वेगाने.

• नैसर्गिक परिसंस्थेची प्रतिकृती तयार करण्यासाठी स्थानिक वनस्पती वाणांवर लक्ष केंद्रित करते.

• प्रजातींची समृद्धता वाढवते, अधिक वनस्पती आणि प्राण्यांना आधार देते.

• झाडे अधिक कार्बन शोषून घेतात, हवेची गुणवत्ता सुधारते. 

• मातीची धूप कमी होऊन तिची गुणवत्ता सुधारते

• जलप्रदूषण नियंत्रित करते

• शहरी प्रदूषणाचा सामना करण्यास मदत करतात.

• जागतिक स्तरावर शहरी वनीकरण प्रकल्पांसाठी या पद्धतीचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो.

राष्ट्रीय हळद मंडळाची स्थापना

National Turmeric Board 

Subject : GS - भूगोल, अर्थशास्त्र - कृषी

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 14 जानेवारी 2025 रोजी नव्याने स्थापन केलेल्या राष्ट्रीय हळद मंडळाचे मुख्यालय कोठे आहे ?

1. महाराष्ट्र

2. उत्तर प्रदेश

3. तेलंगणा

4. कर्नाटक

उत्तर : तेलंगणा

बातमी काय आहे ? 

केंद्रीय वाणिज्य आणि उद्योग मंत्री पीयूष गोयल यांनी 14 जानेवारी 2025 रोजी नवी दिल्ली येथे राष्ट्रीय हळद मंडळाचे उद्घाटन केले. 

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे मुख्यालय कोठे आहे ? 

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे मुख्यालय तेलंगणाच्या निजामाबाद येथे आहे.

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे पहिले अध्यक्ष कोण ?  

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे पहिले अध्यक्ष पल्ले गंगा रेड्डी असणार आहेत. 

नव्याने स्थापन केलेल्या राष्ट्रीय हळद मंडळाचे महत्त्वाची भूमिका कोणती ? 

राष्ट्रीय हळद मंडळ काय काम करेल ? 

• नव्याने स्थापन झालेले मंडळ महाराष्ट्र, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश, तेलंगणा, मध्य प्रदेश, मेघालय यासह 20 राज्यांमधील हळद उत्पादक शेतकऱ्यांच्या कल्याणाकडे विशेष लक्ष देईल. 

• हळद मंडळाच्या स्थापनेमुळे देशातील हळद उत्पादकांच्या उत्पन्नात वाढ होईल.

• हळद उत्पादनांच्या संशोधन आणि विकासाला प्रोत्साहन देईल आणि परदेशात विपणनासाठी हळदीशी संबंधित उत्पादनांच्या मूल्यवर्धनाकडे लक्ष देईल. 

• हळदीचे महत्वपूर्ण आणि वैद्यकीय गुणधर्म, त्याचे उत्पादन वाढवण्याच्या पद्धती आणि नवीन बाजारपेठांमध्ये व्यापाराला चालना देण्यासाठी लॉजिस्टिक आणि पुरवठा साखळीला चालना देण्यासाठी जागरूकता निर्माण करेल. 

राष्ट्रीय हळद मंडळाचे अध्यक्ष आणि सदस्य स्वरूप -

• राष्ट्रीय हळद मंडळाचे अध्यक्ष पल्ले गंगा रेड्डी असणार आहेत. 

• मंडळाच्या अध्यक्षांव्यतिरिक्त, आयुष मंत्रालय, औषधनिर्मिती विभाग, कृषी आणि शेतकरी कल्याण विभाग आणि वाणिज्य विभागाचे प्रतिनिधी देखील नामनिर्देशित करण्यात आले.

• महाराष्ट्र, तेलंगणा आणि मेघालय या राज्याचे प्रतिनिधी देखील मंडळाचा भाग असतील.

मिशन मौसम काय आहे ?

What is the Mission Mausam ?

Subject : GS - सरकारी योजना, पर्यावरण, भूगोल, आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतेच मिशन मौसमचे उद्घाटन करण्यात आले. मिशन मौसम खालील पैकी कशाशी संबंधित आहे ?

1. नौदल युद्ध अभ्यास

2. नक्षलविरोधी कारवाई

3. हवामान संबंधित विज्ञान आणि संशोधन 

4. यांपैकी नाही 

उत्तर : हवामान संबंधित विज्ञान आणि संशोधन 

बातमी काय आहे ? 

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 15 जानेवारी 2025 रोजी नवी दिल्लीत भारत मंडपम इथे मिशन मौसम चे उद्घाटन केले.

मिशन मौसम काय आहे ? 

• मिशन मौसम हा भारत सरकारचा एक उपक्रम असून ज्याचा उद्देश भारताच्या हवामान विभागाच्या हवामान अंदाज, मॉडेलिंग आणि प्रसारामध्ये क्षमता वाढवणे आहे.

• देशाला, हवामान आणि वातावरणाप्रती सजग आणि स्मार्ट देश बनवण्याच्या उद्दिष्टानं हा उपक्रम सुरु करण्यात आला आहे. 

• अचूक, तातडीने आणि ठिकाणानुसार हवामानाचा अंदाज वर्तवण्यासाठी भारतीय हवामानशास्त्र विभागाने ‘मिशन मौसम’ सुरू केला आहे. 

• यासाठी पुढच्या दोन वर्षांत 2000 कोटींचा निधी दिला जाणार आहे.

मिशन मौसम फायदेशीर कसे ठरेल ? 

• मान्सूनचा अंदाज, हवेच्या गुणवत्तेसाठी माहिती, अत्यंत प्रतिकूल हवामान घटना आणि चक्रीवादळे, धुके, गारपीट आणि पाऊस यासंदर्भात अचूक आणि वेळेवर माहिती प्रदान करण्यासाठी क्षमता निर्माण करणे.

• मिशन मौसमचा एक भाग म्हणून, भारत वातावरणीय विज्ञान, विशेषत: हवामान निरीक्षण, मॉडेलिंग, अंदाज आणि व्यवस्थापन यातील संशोधन आणि विकास तसेच क्षमता यात वेगाने विस्तार करेल.

• प्रगत सेन्सर्स आणि उच्च-कार्यक्षमतेच्या सुपर कॉम्प्युटर सह नव्या पिढीचे रडार आणि उपग्रह प्रणाली यासाठी समाविष्ट केले जातील.

• देशातील हवामान अंदाज सुधारण्याबरोबरच काही हवामानासंबंधीच्या घटनांचे व्यवस्थापन करणे आणि आवश्यकतेनुसार पाऊस, गारपीट, धुके अशा आपत्तींवर नियंत्रण मिळवणे देखील आहे.

• उदाहरणार्थ : कृत्रीम पाऊस पाडणे इत्यादी. 

मिशन मौसम हे 5 वर्षांत 2 टप्प्यांत राबवले जाईल. 

1. पहिला टप्पा (2025 - मार्च 2026): सुमारे 70 डॉप्लर रडार, उच्च-कार्यक्षमता संगणक, विंड प्रोफाइलर आणि रेडिओमीटर जोडून निरीक्षण नेटवर्कचा विस्तार करण्यावर लक्ष केंद्रित केले जाईल.

2. दुसरा टप्पा (2026 नंतर): उपग्रह आणि विमानांच्या वापर करून हवामान निरीक्षण क्षमतांमध्ये आणखी वाढ करणे

मिशन मौसम कोणत्या मंत्रालया अंतर्गत राबविण्यात येणार आहे ? 

मिशन मौसम प्रामुख्याने पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या (Ministry of Earth Sciences) अंतर्गत राबविण्यात येणार आहे.

भारतीय हवामानशास्त्र विभाग स्थापना दिन 

India Meteorological Department's 150th Anniversary

Subject : GS - दिनविशेष, पर्यावरण, भूगोल, आपत्ती व्यवस्थापन

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय हवामानशास्त्र विभागाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

1. 1875

2. 1900

3. 1948

4. 1982

उत्तर : 1875

बातमी काय आहे ? 

• भारतीय हवामानशास्त्र विभाग (India Meteorological Department) ने 15 जानेवारी 2025 रोजी आपला 150 वा वर्धापन दिन साजरा केला.

• कार्यक्रमादरम्यान पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी भारतीय हवामानशास्त्र विभागाच्या 150 व्या स्थापना दिनानिमित्त केंद्रीय अर्थ मंत्रालयाने जारी केलेले 150 रुपयांचे नाणे देखील जारी केले.

भारतीय हवामानशास्त्र विभागा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

भारतीय हवामानशास्त्र विभागाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?  

• 15 जानेवारी 1875 रोजी भारतीय हवामानशास्त्र विभागाची स्थापना करण्यात आली.  

भारतीय हवामानशास्त्र विभाग कोणत्या मंत्रालया अंतर्गत काम करते ? 

• भारत सरकारच्या पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या (Ministry of Earth Sciences) अंतर्गत काम करते. 

• भारतीय हवामानशास्त्र विभाग (IMD) देशाला हवामानविषयक सेवा पुरवणारी राष्ट्रीय संस्था आहे. 

भारतीय हवामानशास्त्र विभागाचे मुख्यालय (Headquarters) कोठे आहे ? 

नवी दिल्ली येथे भारतीय हवामानशास्त्र विभागाचे मुख्यालय आहे. 

हवामानशास्त्र विभागाची उद्दिष्टे काय आहेत ?

हवामानशास्त्र विभाग काय काम करते ? 

• हवामानाच्या विविध घटकांची सतत निरीक्षणे करणे, त्यांचे विश्लेषण व त्यावर आधारित सद्यस्थितीचे व पुढील काळासाठीच्या हवामानाचे पुर्वानुमान करणे.

• उष्णकटिबंधीय वादळे, धुळीची वादळे, अतिवृष्टी, उष्णतेची व थंडीची लाट, विजा कोसळणे, हवेतील प्रदूषणाची पातळी वाढणे यासारख्या तीव्र हवामानाच्या आपत्तींचे विभागनिहाय पुर्वानुमान वर्तवणे व त्यासंबंधी योग्य तो इशारा देणे.

• ही माहिती कृषी, जलसंधारण, नौकानयन, मच्छीमार, हवाई वाहतूक, समुद्रातील इंधन शोधन इ. क्षेत्रांना नियमितपणे पुरविणे.

• हवामानशास्त्र व त्याला संलग्न असलेल्या विषयात संशोधन करणे आणि अधिकारी व कर्मचारी यांना प्रशिक्षण देणे.

जागतिक भूमिका 

• भारतीय हवामानशास्त्र विभाग हा जागतिक हवामानशास्त्र‌ परिषदेच्या (World Meteorological Organization) सहा विशेष क्षेत्रिय हवामानशास्त्र केंद्रांपैकी एक आहे. 

• या केंद्रावर मलाक्का सामुद्रधुनीसह उत्तर हिंदी महासागर, बंगालचा उपसागर, अरबी समुद्र आणि पर्शियाचे आखात येथील विषुवृत्तीय वादळांचा अंदाज देणे व तो सर्वत्र पोहचविणे तसेच त्या वादळाचे नामकरण करणे या विशेष जबाबदाऱ्या आहेत.

भारतीय सेना दिवस 2025

Indian Army Day 2025 

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 77 वा भारतीय सेना दिवस संचलन (आर्मी डे परेड) चे आयोजन खालील पैकी कोणत्या ठिकाणी करण्यात आले ? 

1. नवी दिल्ली

2. पुणे

3. मुंबई

4. चेन्नई 

उत्तर : पुणे

आर्मी डे का साजरा केला जातो ?

• 15 ऑगस्ट 1947 रोजी स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतरही भारताचे लष्करप्रमुख ब्रिटिश अधिकारीच होते.

• आर्मी डे हा भारतीय सैन्याची कमांड ब्रिटीश अधिकाऱ्याकडून भारतीय अधिकाऱ्याकडे हस्तांतरित केल्याबद्दल चिन्हांकित करतो. 

• 15 जानेवारी 1949 रोजी, के एम करिअप्पा, एक भारतीय जनरल यांनी ब्रिटीश जनरल सर बुचर यांच्याकडून लष्करप्रमुख म्हणून पदभार स्वीकारला.

• 15 जानेवारी या दिवशी फिल्ड मार्शल के. एम. करिअप्पा हे भारतीय लष्कराला कमांड देणारे पहिले भारतीय कमांडर-इन-चीफ बनले.

• भारतीय लष्करातील या महत्त्वाच्या घटनेची आठवण म्हणून दरवर्षी १५ जानेवारी हा दिवस भारतात सेना दिवस म्हणून साजरा केला जातो. 

भारतीय सेना दिवस 2025

• यंदाचा हा 77वा भारतीय सेना दिवस (भारतीय लष्कर दिन) आहे. 

• यंदाची आर्मी डे परेड पुणे येथे आयोजित करण्यात आली आहे.

• पुणे येथे पहिल्यांदाच ही परेड आयोजित करण्यात आली आहे.

नवी दिल्लीबाहेर तिसरी आर्मी डे परेड : 

• पारंपरिकरीत्या दिल्लीमध्ये होणारे हे संचलन 2023 पासून वेगवेगळ्या शहरांमध्ये आयोजित करण्यात सुरूवात झाली.

• 2023 ची आर्मी डे परेड कर्नाटकातील बेंगळुरू

• 2024 मध्ये उत्तर प्रदेशातील लखनौमध्ये 

• आणि 2025 चे संचलन पुणे येथे आयोजित करण्यात आले आहे. 

भारतीय सेना दिवस 2025 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

" समर्थ भारत सक्षम सेना " ही भारतीय सेना दिवस 2025 ची संकल्पना (थीम) आहे.

Samarth Bharat, Saksham Sena



कुंभवानी चॅनेलचे लोकार्पण

KUMBHVANI Channel 

Subject : GS - दिनविशेष 

सरळसेवा, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) ‘कुंभवाणी’ या चॅनेलचे लोकार्पण कोणाच्या हस्ते करण्यात आले ? 

1. राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू

2. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी

3. केंद्रीय मंत्री अमित शहा

4. मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ

उत्तर : मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ 

कुंभवाणी’ या चॅनेल बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांनी प्रयागराजमध्ये महाकुंभ 2025 ला समर्पित आकाशवाणीच्या विशेष कुंभवाणी वाहिनीचे (चॅनेलचे) उद्घाटन केले.

• या कार्यक्रमादरम्यान मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांच्या हस्ते कुंभ मंगल ध्वनी या कार्यक्रमाचेही उद्घाटन करण्यात आले. 

कुंभवाणी चॅनेल : 

• या चॅनेलचा प्रसारण कालावधी 10 जानेवारी 2025 ते 26 फेब्रुवारी 2025 असणार असून प्रसारण वेळ सकाळी 5:55 ते रात्री 10:05 पर्यंत असेल. 

• यासाठी आकाशवाणीचे विशेष FM चॅनेल कुंभवाणी - 103.5 MHz ( मेगाहर्ट्झ ) आहे. 

कुंभवाणी चॅनेल का सुरू करण्यात आला ?

• कुंभवानीद्वारे प्रसारित होणारा आँखो देखा हाल हे विशेषत: कुंभमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रयागराजला येऊ शकणार नाहीत त्यांच्यासाठी फायदेशीर ठरेल. 

• यामुळे ऐतिहासिक महाकुंभाचे भक्ती आणि श्रद्धेचे वातावरण देश व जगापर्यंत पोहोचविण्यास मदत होणार आहे.

• देशाच्या सार्वजनिक सेवा प्रसारक प्रसार भारतीचा हा उपक्रम असुन हा उपक्रम भारतातील श्रद्धेच्या ऐतिहासिक परंपरेला चालना देणारा आहे. 

• हा चॅनेल भाविकांना महत्त्वाची माहिती प्रदान करेल आणि त्यांना घरबसल्या सांस्कृतिक कार्यक्रमांचा अनुभव घेण्यास सक्षम करेल.

सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिवस

Armed Forces Veterans Day

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पहिला सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

1. 2000

2. 2004

3. 2014

4. 2017

उत्तर : 2017

बातमी काय आहे ? 

• 14 जानेवारी 2025 रोजी देशभरात विविध ठिकाणी 9 वा सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिवस साजरा करण्यात आला.

• या निमित्ताने माजी सैनिकांना त्यांच्या निःस्वार्थ सेवेबद्दल आदरांजली वाहण्यासाठी आणि या शूरवीरांच्या नातेवाईकांप्रति एकता दृढ करण्यासाठी जम्मू, मुंबई, नवी दिल्ली, पुणे, नागपूर, विशाखापट्टणम, बंगळुरू, बरेली, जयपूरआणि सिलीगुडी यासह अनेक ठिकाणी माजी सैनिक रॅली आणि पुष्पहार अर्पण समारंभाचे आयोजन करण्यात आले होते.  

सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिन 14 जानेवारी ला का साजरी करतात ? 

1953 मध्ये या दिवशी सेवानिवृत्त झालेले सशस्त्र दलाचे पहिले कमांडर-इन-चीफ फील्ड मार्शल के एम करिअप्पा (Field Marshal KM Cariappa) यांनी केलेल्या सेवेच्या सन्मानार्थ दरवर्षी 14 जानेवारी रोजी सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिन साजरा केला जातो. 

पहिला सशस्त्र सेना माजी सैनिक दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

• हा दिवस पहिल्यांदा 14 जानेवारी 2017 मध्ये साजरा करण्यात आला होता.

• देशासाठी सर्वोच्च बलिदान देणाऱ्या आणि निःस्वार्थ सेवा करणाऱ्या वीरांचे स्मरण आणि सन्मान करण्यासाठी 2017 पासून माजी सैनिक दिवस साजरा केला जातो.

मकर संक्रांत

MAKAR SANKRANTI

🪁🪁 सर्वांना मकरसंक्रांतीच्या हार्दिक शुभेच्छा 💐🌞🪁🪁 

Subject : GS - इतिहास - कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) " पोंगल " हा भारतातील कोणत्या राज्यातील सुगीचा सण आहे ? 

(सरळसेवा, महाराष्ट्र पोलीस, SSC 2019) 

1. उत्तर प्रदेश

2. राजस्थान

3. पंजाब

4. तमिळनाडू

उत्तर : तमिळनाडू (Tamil Nadu)

मकर संक्रांती का आणि केव्हा साजरी केली जाते ?

• मकर संक्रांती साधारणपणे 14 जानेवारी रोजी किंवा एक दिवस आधी किंवा एक दिवस नंतर बघावयास मिळते. 

• यंदा 14 जानेवारी रोजी मकर संक्रांति साजरी केली जात आहे.

• या दिवशी लोक पतंग उडवतात सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित करतात. महाराष्ट्रात तिळगुळ वाटतात.

सूर्याचे उत्तरायण सुरू होते :

• प्रत्येक महिन्यात संक्रांत येत असते. म्हणजेच सूर्याचे एका राशीतून दुसर्‍या राशीत संक्रमण अर्थात मार्गक्रमण होत असते. 

• सूर्य जेव्हा मकर राशीत प्रवेश करतो तेव्हा जी संक्रांत येते ती मकर संक्रांत. 

• यावेळी सूर्याचे दक्षिणायन संपून उत्तरायण सुरू होते. 

• आणि दिवस हळू हळू मोठा होऊ लागतो. 

सुगीचा सण 

• सुगीचा सण म्हणजे पिक कापणीचा सण 

• मकर संक्रांती हा सण सुगीचा सण Harvesting Festival म्हणून ही ओळखला जातो.

• जसे की तमिळनाडू मध्ये पोंगल

• पंजाब, हरियाणा मध्ये लोहरी.

पौराणिक कथा 

• हिंदू पौराणिक कथांमध्ये मकर संक्रांतीच्या दिवशी सूर्यदेवता आपला पुत्र शनि देवास भेटण्यासाठी जातात.

• शनिदेव हे मकर राशीचे प्रतीक मानले जातात. 

• अशी मान्यता आहे की आई-वडील-मुलगा यांच्यातील मतभेद दूर करण्यासाठी वडील आपल्या मुलास त्या दिवशी भेटतात व आनंद आणि गोडवा पसरवण्यासाठी महत्त्वाचे योगदान देतात.

• मकरसंक्रातीचा महाभारतातील सिद्धांत असे सांगतो की, भीष्म पितामह यांनी मकर संक्रांतीच्या दिवशी आपल्या शरीराचा त्याग केला.

वेगवेगळ्या राज्यात मकर संक्रांतीला वेगवेगळ्या नावाने ओळखले जाते.

( स्पर्धा परीक्षांमध्ये राज्यांची नावे आणि तिथे सणाला काय म्हणतात अशी योग्य जोडी ओळखण्यासाठी प्रश्न विचारले आहेत ते आपण शेवटी बघू )

तामिळनाडू :

• मकर संक्रांति हा सण तामिळनाडूमध्ये पोंगल म्हणून साजरा केला जातो. 

• पोंगल सण राज्यातील एक महत्त्वाचा सण आहे.

• हा सण एकूण चार दिवस चालतो. 

• या सणादरम्यान लोक कापणी केलेल्या नवीन तांदूळ, मसूर, गूळ आणि दुधापासून बनवला जाणारा पोंगल नावाचा एक खास पदार्थ तयार करतात. 

आंध्र प्रदेश :

• मकर संक्रांती आंध्र प्रदेशमध्ये पेड्डा पांडूगा म्हणून साजरा केला जातो.

• आंध्र प्रदेश राज्यात विशेषता राज्याच्या ग्रामीण भागात हा सण मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो.

• या दिवशी लोक बैलगाड्याची शर्यत तसेच कोंबड्यांची झुंज अशा सांस्कृतिक कार्यक्रमाचे आयोजन करतात.

केरळ :

• केरळमध्ये मकर संक्रांति मकरविल्लक्कू म्हणून साजरी केली जाते. 

• या दिवशी साबरीमाला मंदिरात प्रकट होणाऱ्या दिव्य प्रकाशाचे दर्शन घेण्यासाठी भक्त मंदिरात मोठ्या प्रमाणात जमा होतात.

गुजरात :  

• मकर संक्रांति हा सण गुजरातमध्ये उत्तरायण म्हणून साजरा केला जातो. 

• या दिवशी 1989 पासून गुजरात सरकार द्वारे आंतरराष्ट्रीय पतंग महोत्सव (International Kite Festival) आयोजित केला जातो. 

शिशुर संक्रांत - जम्मू आणि काश्मिर

लोहरी - पंजाब, हरियाणा

माघी - हिमाचल प्रदेश

उत्तरायण - गुजरात, राजस्थान 

 खिचडी - उत्तर प्रदेश

मकर संक्रांती - महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, बिहार, ओडिशा, झारखंड

मकर संक्रमणा - कर्नाटक

मकर विलाक्कू - केरळ

पोंगल  - तमिळनाडू 

पेड्डा पांडुगा - आंध्र प्रदेश

पौष संक्रांती - पश्चिम बंगाल

माघबिहू - आसाम, मेघालय ( ईशान्य भारतातील राज्य)