सेमीकंडक्टर धोरण लागू करणारे देशातील पहिले राज्य

First State in the Country to implement Semiconductor Policy

Subject : GS - सरकारी योजना, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) समर्पित अर्धवाहक (सेमीकंडक्टर) धोरण लागू करणारे देशातील पहिले राज्य कोणते ? 

1. महाराष्ट्र

2. गुजरात

3. कर्नाटक

4. उत्तर प्रदेश

उत्तर : गुजरात

बातमी काय आहे ?

गुजरात सरकारने सेमीकंडक्टर उत्पादनात गुजरातला आघाडीवर ठेवण्यासाठी गुजरात सेमीकंडक्टर धोरण 2022-2027 सादर केले आहे.

गुजरात सेमीकंडक्टर धोरण 2022-2027 (Gujarat Semiconductor Policy 2022-2027) बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• गुजरात सरकारने भारतातील पहिले ‘गुजरात सेमीकंडक्टर धोरण 2022-2027’ सादर केले आहे.

• समर्पित सेमीकंडक्टर धोरणाची अंमलबजावणी करणारे गुजरात हे भारतातील पहिले राज्य बनले आहे.

• गुजरातमध्ये चार प्रमुख कंपन्यांकडून 1.24 लाख कोटी रुपयांची गुंतवणूक केली जाणार आहे. 

• गुजरात राज्याच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभागाच्या मते, या प्रकल्पांमुळे अंदाजे 53,000 नोकऱ्या निर्माण होण्याची अपेक्षा आहे.

• धोलेरा येथिल ‘सेमीकॉन सिटी’मध्ये, टाटा इलेक्ट्रॉनिक्स प्रायव्हेट लिमिटेड (TEPL) आणि तैवानचे पॉवरचिप सेमीकंडक्टर मॅन्युफॅक्चरिंग कॉर्पोरेशन (PSMC) 91,000 कोटी रुपयांहून अधिक गुंतवणुकीसह भारतातील पहिली AI-सक्षम सेमीकंडक्टर फॅब्रिकेशन सुविधा स्थापन करत आहेत.

• धोलेरा हे ठिकाण, भारतातील पहिले ग्रीनफिल्ड स्मार्ट सिटी म्हणून विकसित केले जात आहे.

अर्धवाहक (सेमी कंडक्टर) म्हणजे काय ? 

What is Semiconductor ?

• घन पदार्थांच्या गुणधर्मात विद्युतवाहकता किंवा विद्युत रोधकता असे गुण असतात.

• शक्यतो धातू- तांबे, लोखंड, अल्युमिनियम इत्यादी हे विद्युत वाहक (Conductors) असतात.

• तर अधातू - लाकूड, काच, प्लास्टिक, रबर इत्यादी हे विद्युत रोधक (Insulators) असतात. 

• सेमी कंडक्टर - या व्यतिरिक्त असे काही पदार्थ असतात जे कधी कधी विद्युत वाहक म्हणून काम करतात तर कधी विद्युत रोधक म्हणून काम करतात यानांच अर्धवाहक (Semiconductor) म्हणतात.

• सेमी कंडक्टर या घन पदार्थांची विद्युतवाहकता ही कंडक्टर आणि इन्सुलेटर यांच्या मध्ये असते. यामध्ये प्रामुख्याने सिलिकॉन (Si) आणि जर्मेनिअम (Ge) हे पदार्थ येतात.

सेमीकंडक्टर एवढे महत्त्वाचे का आहे ? 

• डायोड, ट्रान्झिस्टर आणि इंटिग्रेटेड सर्किट्ससह विविध प्रकारच्या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांच्या निर्मितीमध्ये सेमीकंडक्टरचा वापर केला जातो. 

• अशी उपकरणे त्यांच्या आकारमानाने छोटे (कॉम्पॅक्टनेस), विश्वासार्हता, उर्जा कार्यक्षमता आणि कमी किमतीमुळे मोठ्या प्रमाणावर वापरली जातात. 

• सेमीकंडक्टर चिप अनेक हायटेक उपकरणांमध्ये बसवली जाते. 

• डेटाची प्रक्रिया सेमीकंडक्टर चिपद्वारेच केली जाते. यामुळेच याला इलेक्ट्रॉनिक उपकरणाचा मेंदू देखील म्हणतात.

सेमीकंडक्टर चिप चा वापर कोठे केला जातो ? 

• वैद्यकीय उपकरणे, मोटारगाड्या, लढाऊ विमाने, स्मार्ट फोन, जगभरातील लक्झरी वाहने, विमाने, सुपरफास्ट ट्रेन्स, अंतराळ उपकरणे, रॉकेट, उपग्रह, सुपर कॉम्प्युटर, यांपासून ते नवीन तंत्रज्ञान जसे की क्लाउड कॉम्प्युटिंग, उच्च वायरलेस नेटवर्क्स, क्वांटम कॉम्प्युटिंग, ब्लॉकचेन ऍप्लिकेशन्स, बिटकॉइन मायनिंग, 5G, सेल्फ-ड्रायव्हिंग व्हेइकल्स, रोबोट्स, ड्रोन, गेमिंग, यांसारख्या महत्त्वाच्या तंत्रज्ञानात सेमीकंडक्टर वापरले जाते. 

जगातील प्रमुख सेमीकंडक्टर उत्पादक देश कोणते ? 

• तैवान, दक्षिण कोरिया, जपान, अमेरिका आणि नेदरलँड हे त्याचे प्रमुख उत्पादक आणि निर्यातदार देश आहेत. 

• तैवानची TSMS ही जगातील सर्वात मोठी सेमीकंडक्टर उत्पादक कंपनी आहे.

इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन (ISM) काय आहे ? 

What is the India Semiconductor Mission ? 

• इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन 2021 मध्ये, इलेक्ट्रॉनिक्स आणि IT मंत्रालयाच्या (MeitY) अंतर्गत सुरू करण्यात आला.

• हा देशातील शाश्वत सेमीकंडक्टर आणि डिस्प्ले इकोसिस्टमच्या विकासासाठी व्यापक कार्यक्रमाचा एक भाग आहे.

• भारतातील सेमीकंडक्टर्स आणि डिस्प्ले उत्पादन परिसंस्थेच्या विकासासाठी एकूण 76,000 कोटी रुपये खर्च अपेक्षित आहे.

• सेमीकंडक्टर्स, डिस्प्ले मॅन्युफॅक्चरिंग आणि डिझाइन इकोसिस्टममध्ये गुंतवणूक करणाऱ्या कंपन्यांना आर्थिक सहाय्य प्रदान करणे हे या कार्यक्रमाचे उद्दिष्ट आहे.

राष्ट्रीय शिक्षण दिन

National Education Day 

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी 11 नोव्हेंबर राष्ट्रीय शिक्षण दिन खालील पैकी कोणच्या सन्मानार्थ साजरी करण्यात येतो ? 

1. लोकमान्य टिळक

2. मौलाना अबुल कलाम आझाद

3. रविंद्रनाथ टागोर

4. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

उत्तर : मौलाना अबुल कलाम आझाद

राष्ट्रीय शिक्षण दिवसाबद्दल महत्त्वाची माहिती : 

• मौलाना अबुल कलाम आझाद यांच्या जयंतीनिमित्त दरवर्षी 11 नोव्हेंबर रोजी राष्ट्रीय शिक्षण दिन साजरी करण्यात येतो.

• मौलाना अबुल कलाम आझाद (Maulana Abul Kalam Azad) हे स्वतंत्र भारताचे पहिले शिक्षणमंत्री होते.

पहिला राष्ट्रीय शिक्षण दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

• ११ नोव्हेंबर २००८ पासून राष्ट्रीय शिक्षण दिन साजरी करण्यात येतो.

• मौलाना अबुल कलाम आझाद यांच्या शिक्षणातील योगदानाचा सन्मान करण्यासाठी भारत सरकारने 2008 मध्ये, ११ नोव्हेंबर हा दिवस राष्ट्रीय शिक्षण दिन म्हणून घोषित केला.

मौलाना अबुल कलाम आझाद यांच्या योगदाना संदर्भात IMP वनलाईनर पॉईंट्स :

• मौलाना अबुल कलाम आझाद यांचा जन्म 11 नोव्हेंबर 1988 रोजी झाला होता. 

• भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यात देखील त्यांनी सहभाग घेतला होता. ते काँग्रेसच्या वरिष्ठ नेत्यांपैकी एक होते.

• स्वतंत्र भारताचे पहिले शिक्षण मंत्री मौलाना आझाद यांनी राष्ट्रीय शिक्षण धोरण (National Education Policy) तयार केले. 

• मोफत प्राथमिक शिक्षण हे त्यांचे मुख्य उद्दिष्ट होते. 

• इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (IIT) आणि विद्यापीठ अनुदान आयोग (University Grants Commission) च्या स्थापनेचं श्रेय मौलाना आझाद यांना दिलं जातं.

• त्यांनी शिक्षण आणि सांस्कृतिक विकासासाठी संगीत नाटक अकादमी, साहित्य अकादमी आणि ललितकला अकादमी सारख्या संस्थांची देखील स्थापना केली. 

छठ पूजा 

Chhath Puja

बातमी काय आहे ? 

अलीकडेच, भारताच्या पंतप्रधानांनी छठ पूजेच्या निमित्ताने शुभेच्छा दिल्या.

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच छठ पूजा हा उत्सव साजरा करण्यात आला. त्याबद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

अ) कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, केरळ यांसारख्या राज्यांमध्ये साजरा केला जाणारा हा महत्त्वाचा हिंदू सण आहे.

ब) हा सण सूर्य देव यांना समर्पित आहे. 

पर्याय

1. फक्त अ योग्य आहे.

2. फक्त ब योग्य आहे.

3. अ आणि ब दोन्ही योग्य आहे

4. अ आणि ब दोन्ही अयोग्य आहे.

उत्तर : फक्त ब योग्य आहे.

छठ पूजा बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• बिहार, उत्तर प्रदेश, झारखंड आणि पश्चिम बंगाल यांसारख्या राज्यांमध्ये साजरा केला जाणारा हा महत्त्वाचा हिंदू सण आहे.

• हा सण सूर्य देव आणि त्यांची बहीण षष्ठी देवी यांना समर्पित आहे, ज्याला अनेकदा छठी मैया म्हणून संबोधले जाते.

• या छठ पूजेचे सर्वात वेगळे वैशिष्ट्य म्हणजे येथे कोणतेही मूर्तिपूजन केले जात नाही.

• दिवाळीचा सण संपला की छठ सण सुरू होतो.

छठ पुजा सण कसा साजरा करण्यात येतो ? 

मोठ्या श्रद्धेने आणि समर्पणाने छठ पुजा सलग चार दिवस साजरी केला जातो. 

पहिला दिवस : छठ पूजेच्या पहिल्या दिवशी पवित्र नदी (पाण्यात) डुबकी मारतात. लोक विशेष नैवेद्य आणि विधी करण्यासाठी गंगेचे पाणी त्यांच्या घरी घेऊन जातात. 

दुसरा दिवस : छठचा दुसरा दिवस, ज्याला खरना देखील म्हटले जाते, त्यात भक्त दिवसभराचा उपवास करतात, जो पृथ्वी मातेची पूजा केल्यानंतर संध्याकाळी उशिरा सोडला जातो.

तिसरा दिवस : छठचा तिसरा दिवस संध्याकाळच्या पुजेसाठी प्रसाद तयार करण्यात जातो, ज्याला सांझिया अर्घ्य असेही म्हणतात. 

संध्याकाळी, मोठ्या संख्येने भाविक नद्यांच्या काठावर जमतात आणि मावळत्या सूर्याला प्रसाद अर्पण करतात. 

चौथा दिवस : छठच्या चौथ्या आणि शेवटच्या दिवशी, कुटुंबातील सदस्य आणि मित्र सूर्योदयापूर्वी नद्यांच्या काठावर जातात आणि उगवत्या सूर्याला अर्घ्य देतात. या विधीनंतर, भाविक आपला उपवास सोडतात आणि शेजारी आणि नातेवाईकांना प्रसादाचे वाटप करतात.

जागतिक विज्ञान दिवस 

World Science Day

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक विज्ञान दिन खालील पैकी कोणत्या दिवशी साजरा केला जातो ?

1. 1 नोव्हेंबर

2. 5 नोव्हेंबर

3. 10 नोव्हेंबर

4. 21 नोव्हेंबर

उत्तर : 10 नोव्हेंबर

• दरवर्षी 10 नोव्हेंबर रोजी, शांतता आणि विकासासाठी जागतिक विज्ञान दिन साजरा करण्यात येतो.

• 2001 मध्ये UNESCO ने जागतिक विज्ञान दिनाची स्थापन केली.

• हा दिवस, जागतिक शांतता आणि शाश्वत विकासाला चालना देण्यासाठी विज्ञानाच्या महत्त्वावर जोर देण्यासाठी समर्पित आहे. 

• दरवर्षी, हा दिवस हवामान बदल, आरोग्य संकटे आणि जैवविविधतेची हानी यासारख्या महत्त्वाच्या जागतिक आव्हानांचे निराकरण करण्यात विज्ञानाच्या आवश्यक भूमिकेकडे लक्ष वेधतो.

(नोट - UNESCO : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.

UNESCO ही संयुक्त राष्ट्रांची शैक्षणिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक संस्था आहे.)

पहिला जागतिक विज्ञान दिन केव्हा साजरी करण्यात आला ? 

UNESCO च्या संयुक्त विद्यमाने 10 नोव्हेंबर 2002 रोजी जगभरात शांतता आणि विकासासाठी पहिला जागतिक विज्ञान दिन साजरा करण्यात आला. 

जागतिक विज्ञान दिवस साजरा करण्याचे प्रमुख उद्दिष्ट कोणते आहे ? 

जागतिक विज्ञान दिवस का साजरा करण्यात येतो ?

• विज्ञानाचा शांतता आणि विकासाबद्दलचा जनमानसातील दृष्टिकोन अधिक प्रगल्भ करणे.

• विविध देशांमध्ये वैज्ञानिक संशोधनाची देवाणघेवाण करणे.

• राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर विज्ञान समित्यांची अथवा व्यासपीठांची स्थापना करणे आणि त्यांना प्रोत्साहन देणे.

• येणाऱ्या समस्यांकडे वैज्ञानिक जगताचे लक्ष वेधणे.

• सामान्य जनमानसात विज्ञानाबद्दल जागृती वाढावी, विज्ञानाचा शांततेसाठी व विकासासाठी वापर व्हावा यासाठी हा दिवस साजरा केला जातो.

जागतिक विज्ञान दिवस 2024 ची संकल्पना थीम काय आहे ? त्या संकल्पनेचा अर्थ काय आहे ? 

• 2024 साठी, "तरुणांचा पुढाकार" (Youth at the forefront) ही जागतिक विज्ञान दिवसाची संकल्पना (थीम) आहे.

• शाश्वत विकासासाठी नुकत्याच घोषित केलेल्या आंतरराष्ट्रीय विज्ञान दशकाच्या (२०२४-२०३३) अनुसरून यंदाची ही संकल्पना (थीम) आहे. 

• ही थीम तरुणांना आजच्या वेगाने बदलणाऱ्या डिजिटल जगात विज्ञानाची भूमिका जाणून घेण्यासाठी प्रोत्साहित करते.

• विज्ञानाचा दैनंदिन जीवनावर कसा परिणाम होतो आणि पर्यावरणीय स्थिरता आणि आरोग्य यासारख्या महत्त्वाच्या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी वैज्ञानिकांशी संवाद साधण्यासाठी युवकांना आमंत्रित करते.

भारतामध्ये राष्ट्रीय विज्ञान दिन केव्हा साजरी करण्यात येतो ? 

28 फेब्रुवारी हा दिवस भारतामध्ये राष्ट्रीय विज्ञान दिन म्हणून साजरा केला जातो.

प्रधानमंत्री विद्यालक्ष्मी योजना

PM-Vidyalaxmi Scheme

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) प्रधानमंत्री विद्यालक्ष्मी योजनेला नुकतीच मंजुरी देण्यात आली. योजनेबद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

अ) या योजनेअंतर्गत मुलींना मोफत पुस्तके दिली जाणार आहे.

ब) प्रधानमंत्री विद्यालक्ष्मी योजना हा राष्ट्रीय शिक्षण धोरण, 2020 चा एक महत्त्वाचा उपक्रम आहे. 

पर्याय

1. फक्त अ योग्य आहे.

2. फक्त ब योग्य आहे.

3. अ आणि ब दोन्ही योग्य आहे

4. अ आणि ब दोन्ही अयोग्य आहे.

उत्तर : फक्त ब योग्य आहे.

• ही योजना उच्च शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी कर्ज सुविधा उपलब्ध करून देते.

• म्हणून पर्याय अ चुकीचा आहे.

बातमी काय आहे ? 

केंद्रीय मंत्रिमंडळाने उच्च शिक्षणासाठी गुणवंत विद्यार्थ्यांना आर्थिक सहाय्य देण्यासाठी तयार करण्यात आलेल्या प्रधानमंत्री विद्यालक्ष्मी योजनेला मंजुरी दिली आहे.

प्रधानमंत्री विद्यालक्ष्मी योजना काय आहे ? 

• प्रधानमंत्री विद्यालक्ष्मी योजना हा राष्ट्रीय शिक्षण धोरण, 2020 चा आणखी एक महत्त्वाचा उपक्रम आहे. 

• गुणवंत विद्यार्थ्यांना सार्वजनिक आणि खाजगी अशा दोन्ही उच्च शिक्षण संस्थांमध्ये शिक्षण घेण्यासाठी तारण विरहित (Collateral-Free Loans), हमीदार विरहित कर्ज (Guarantor-Free Loans) उपलब्ध करून देते.  

• 2024-25 ते 2030-31 या कालावधीत 3,600 कोटी रुपये या योजनेअंतर्गत खर्च करण्यात येणार आहे.

• 

कोणत्या विद्यार्थ्यांना कर्ज मिळू शकेल ? किती ? 

• नॅशनल इन्स्टिट्यूशनल रँकिंग फ्रेमवर्क (NIRF) द्वारे पहिल्या 100 मध्ये रँक केलेल्या संस्थांमध्ये आणि राज्य सरकार आणि सर्व केंद्र सरकार शासित संस्थांमधून 101-200 रँक असलेल्या संस्थांमध्ये नोंदणी केलेले विद्यार्थी योजनेसाठी पात्र असतील. 

• 7.5 लाख रुपयांपर्यंतच्या कर्जासाठी, विद्यार्थी त्याच्या थकबाकीच्या 75% कर्जहमीसाठी पात्र असेल.

• 8 लाख रुपयांपर्यंतचे वार्षिक उत्पन्न असलेल्या आणि इतर कोणत्याही सरकारी शिष्यवृत्ती किंवा व्याज सवलत योजनेसाठी पात्र नसलेल्या विद्यार्थ्यांना 10 लाख रुपयांपर्यंतच्या कर्जासाठी कर्ज परतफेडीच्या काळात 3 टक्के व्याज सवलत देखील दिली जाईल.

कर्ज मिळविण्यासाठी अर्ज कोठे करावा ? 

• उच्च शिक्षण विभागाकडे “PM-Vidyalaxmi” एक एकीकृत पोर्टल असेल ज्यावर सर्व बँकांद्वारे वापरल्या जाणाऱ्या सोप्या अर्ज प्रक्रियेद्वारे विद्यार्थी शैक्षणिक कर्जासाठी तसेच व्याज सवलतीसाठी अर्ज करू शकतील. 

• व्याज सवलतीचे पेमेंट ई-व्हाउचर आणि सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सी वॉलेटद्वारे केले जाईल.

राष्ट्रीय विधी सेवा दिन

National Legal Services Day

Subject : GS - दिनविशेष, राज्यशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) राष्ट्रीय विधी सेवा दिना ( National Legal Services Day) बद्दल योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

1. राष्ट्रीय विधी सेवा दिन दरवर्षी ९ नोव्हेंबर रोजी साजरा केला जातो.

2. या दिनाचा उद्देश समाजातील दुर्बल घटकांना विनामूल्य कायदेशीर मदत आणि समर्थन प्रदान करणे हे आहे.

3. दोन्ही योग्य

4. दोन्ही अयोग्य

उत्तर : दोन्ही योग्य

• राष्ट्रीय विधी सेवा दिन दरवर्षी 9 नोव्हेंबर रोजी साजरा केला जातो.

• राष्ट्रीय विधी सेवा दिन, भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने 1995 मध्ये सुरू केला, ज्याचा उद्देश समाजातील दुर्बल घटकांना विनामूल्य कायदेशीर मदत आणि समर्थन प्रदान करणे हे आहे.

• हा दिवस कायदेशीर जागरूकता वाढवण्यासाठी आणि सर्व नागरिकांसाठी, विशेषत: उपेक्षित समुदायातील लोकांना न्याय मिळवून देण्यासाठी एक व्यासपीठ म्हणून काम करतो.

• ही कायदेशीर मदत राष्ट्रीय विधी सेवा प्राधिकरणामार्फत पुरविल्या जातात.

राष्ट्रीय विधी सेवा प्राधिकरण ( National Legal Services Authority) म्हणजे काय ? 

• स्थापना : राष्ट्रीय विधी सेवा प्राधिकरणा ची स्थापना 1995 मध्ये विधी सेवा प्राधिकरण कायदा, 1987 (Legal Services Authorities Act, 1987) अंतर्गत करण्यात आली.

• प्रमुख कार्य : समाजातील दुर्बल घटकांना मोफत कायदेशीर मदत उपलब्ध करून देणे आणि विवादांचे सौहार्दपूर्ण निराकरण करण्यासाठी लोकअदालती आयोजित करणे हे राष्ट्रीय विधी सेवा प्राधिकरणाचे प्रमुख कार्य आहे. 

• मुख्यालय : त्याचे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे.

• मुख्य संरक्षक : भारताचे सरन्यायाधीश हे राष्ट्रीय विधी सेवा प्राधिकरणाचे मुख्य संरक्षक (Chief Patron) आहेत.

• कार्यकारी अध्यक्ष : राष्ट्रीय विधी सेवा प्राधिकरणाच्या कार्यकारी अध्यक्षपदावर सर्वोच्च न्यायालयाच्या दुसऱ्या सर्वात ज्येष्ठ न्यायाधीशाची नियुक्ती करण्याची परंपरा आहे.

महाकुंभ मेळा 2025 

Maha Kumbh Mela 2025

Subject : GS - इतिहास- कला आणि संस्कृती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणत्या ठिकाणी कुंभमेळा आयोजित केला जात नाही ?

1. हरिद्वार

2. उज्जैन

3. नाशिक 

4. वाराणसी

उत्तर : वाराणसी

बातमी काय आहे ? 

13 जानेवारी ते 26 फेब्रुवारी 2025 दरम्यान प्रयागराज या पवित्र शहरात महाकुंभ मेळा भरणार आहे.

• कुंभमेळा म्हणजे ठराविक आवर्तन काळानुसार पवित्र नद्यांच्या तीर्थक्षेत्री भरणारा हिंदू भाविकांचा मेळा आहे.

• ज्यामध्ये करोडो भाविक कुंभोत्सवात जमतात आणि नदीत स्नान करतात. 

• खगोलशास्त्रीय गणनेनुसार, मकर संक्रांतीच्या दिवशी जेव्हा सूर्य आणि चंद्र वृश्चिक राशीत आणि गुरु मेष राशीत प्रवेश करतात तेव्हा हा पवित्र उत्सव सुरू होतो.

• हा काळ आध्यात्मिक शुद्धी आणि आत्म-ज्ञानासाठी शुभ काळ मानला जातो.

कुंभमेळा कोण- कोणत्या ठिकाणी भरतो ? 

• कुंभमेळा 12 वर्षांच्या कालावधीत 4 वेळा साजरा केला जातो.

• दर 3 वर्षांनंतर एकदा अश्या पद्धतीने बारा वर्षांत प्रयागराज, उज्जैन, नाशिक (त्र्यंबकेश्वर), हरिद्वार या चार वेगवेगळ्या तीर्थक्षेत्री पूर्ण कुंभमेळे भरत असतात. 

• दर 6 वर्षांनी हरिद्वार व प्रयाग येथे अर्धकुंभमेळा भरतो.

• बारा पूर्ण कुंभमेळ्यांनंतर तब्बल १४४ वर्षांनंतर प्रयागराज येथे महाकुंभमेळा भरतो.

कुंभमेळा तीर्थक्षेत्र आणि पवित्र नद्या : 

1. उत्तराखंडमध्ये, हरिद्वार येथे गंगा नदीच्या काठावर

2. उत्तर प्रदेशमध्ये,प्रयागराज येथे गंगा, यमुना आणि पौराणिक अदृश्य सरस्वती यां नद्यांच्या संगमावर

3. मध्य प्रदेशातील, उज्जैन येथे शिप्रा नदीच्या काठावर  

4. महाराष्ट्रातील त्र्यंबकेश्वर/नाशिक येथे, गोदावरी नदीच्या काठावर 

कुंभमेळा ची युनेस्कोच्या मानवतेचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा यादीत केव्हा नोंद करण्यात आली ? 

• UNESCO द्वारे 2017 मध्ये मानवतेचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा म्हणून कुंभमेळा ची नोंद करण्यात आली.

• कुंभमेळा आधुनिकीकरणाच्या युगात प्राचीन परंपरांचे अस्तित्व आणि उत्क्रांतीचा पुरावा म्हणून म्हणून ओळखला गेला.

गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा साठवणूक म्हणजे काय ? 

What is Gravity Energy Storage?

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, ऊर्जा

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा साठवणूक याबद्दल योग्य विधान/ विधाने असलेला पर्याय निवडा.

अ) सूर्यप्रकाश किंवा वाऱ्याअभावी कमी वीज निर्माण होते त्यावेळेस ही साठवलेली वीज वापरता येते.

ब) यामुळे पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी मदत होईल.

क) हा जास्त मेंटेनन्स, कमी वर्ष वीज स्टोर करू शकणारा उपाय आहे. 

पर्याय : 

1. फक्त अ आणि ब बरोबर

2. फक्त अ आणि क बरोबर

3. फक्त ब आणि क बरोबर

4. अ, ब आणि क बरोबर

उत्तर : फक्त अ आणि ब बरोबर

विधान क) चुकीचे आहे.

हा कमी मेंटेनन्स, जास्त वर्ष वीज स्टोर करू शकणारा उपाय आहे.

बातमी काय आहे ? 

• गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा संचयन किंवा साठवणूक हे सौर आणि पवन ऊर्जेच्या मोठ्या आव्हानाला तोंड देण्यासाठी एक व्यवहार्य उपाय म्हणून उदयास येत आहे. 

• हे एक नवीन तंत्रज्ञान आहे जे गुरुत्वाकर्षण वापरून ऊर्जा साठवते.

• अक्षय ऊर्जा साठवण्यासाठी गुरुत्वाकर्षणाचा उपयोग या नवीन तंत्रज्ञानद्वारे करता येईल.

गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा संचयन काम कसं करतं ? 

• स्थितिज ऊर्जेमध्ये रूपांतर : ज्या वेळेस पवन ऊर्जा किंवा सौर ऊर्जा वापरून गरजेपेक्षा जास्त वीज निर्मिती होते त्यावेळेस ही जास्त तयार झालेली वीज जड वस्तुमान जसे की पाणी, काँक्रीट ब्लॉक्स उचलून त्यांमध्ये साठवली जाते.

• विद्युत ऊर्जेमध्ये रूपांतर : जेव्हा वीजेची मागणी जास्त असते त्यावेळेस जड वस्तुमान जसे की पाणी, काँक्रीट ब्लॉक्स खाली सोडून त्याद्वारे टर्बाइन फिरवले जाते आणि साठवलेली ऊर्जा पुन्हा वापरासाठी उपलब्ध केली जाते. 

गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा संचयनाचा फायदा कसा होईल ? 

• ज्या वेळेस सूर्यप्रकाश किंवा वाऱ्याअभावी कमी वीज निर्माण होते त्यावेळेस ही स्टोर (साठवलेली) वीज वापरता येईल.

• सध्या ऊर्जा साठवण्यासाठी बॅटरींचा वापर केला जातो. 

• बॅटरी स्टोरेजला नियमित देखभालीची आवश्यकता असते, तसेच हे कमी आयुर्मान, आणि उत्पादन आणि विल्हेवाट यापासून पर्यावरणाची हानी यासारख्या आव्हानांचा सामना करावा लागतो.

• याउलट गुरुत्वाकर्षण ऊर्जा स्टोरेज हा कमी मेंटेनन्स, जास्त वर्ष वीज स्टोर करू शकणारा उपाय देते.

• गुरुत्वाकर्षण संचय हानिकारक रासायनिक अभिक्रिया टाळते, पर्यावरणीय प्रभाव आणि विल्हेवाट समस्या कमी करते. 

स्थितिज ऊर्जा (Potential Energy) म्हणजे काय ? 

• आकारामुळे किंवा संरुपणामुळे त्या वस्तूमध्ये जी ऊर्जा सामावलेली असते, तिला स्थितिज ऊर्जा असे म्हणतात. 

• स्थितिज ऊर्जा ही गुरुत्वीय स्थितिज ऊर्जा, विद्युत स्थितिज ऊर्जा यांसारख्या विविध स्वरूपांत असते व तिचे गतिज ऊर्जेत रूपांतर झाल्याखेरीज कार्य होत नाही.    

गतिज ऊर्जा (Kinetic energy) म्हणजे काय ? 

गतिमान अवस्थेमुळे वस्तूस प्राप्त झालेल्या उर्जेला, गतिज ऊर्जा असे म्हणतात.