RBI नवीन गव्हर्नर कोण ? 

New RBI Governor

Subject : GS - नियुक्ती, अर्थशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (RBI) नवीन गव्हर्नर म्हणून खालील पैकी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली ? 

1. श्री राहुल नार्वेकर

2. श्री संजय मल्होत्रा

3. श्री अनुराग गर्ग

4. श्री संजीव खन्ना

उत्तर : श्री संजय मल्होत्रा

1. श्री राहुल नार्वेकर : महाराष्ट्र विधानसभा अध्यक्ष

2. श्री संजय मल्होत्रा : भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (RBI) गव्हर्नर

3. श्री अनुराग गर्ग : नार्कोटिक्स कंट्रोल ब्युरोचे महासंचालक

4. श्री संजीव खन्ना : देशाचे 51 वे सरन्यायाधीश

बातमी काय आहे ?

• सरकारने महसूल सचिव श्री संजय मल्होत्रा यांची भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (RBI) नवे गव्हर्नर म्हणून नियुक्ती केली आहे.

• रिझर्व्ह बँकेचे गवर्नर श्री शक्तिकांत दास यांचा कार्यकाळ 10 डिसेंबर रोजी संपला.

• 11 डिसेंबर रोजी श्री संजय मल्होत्रा यांनी RBI चे नवीन गव्हर्नर म्हणून पदभार स्वीकारला. 

• RBI चे गव्हर्नर म्हणून त्यांची नियुक्ती 3 वर्षांसाठी करण्यात आली आहे.

• श्री संजय मल्होत्रा ​​हे भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे 26 वे गव्हर्नर म्हणून काम पाहतील. 

• श्री संजय मल्होत्रा हे 1990 च्या राजस्थान कॅडरचे IAS अधिकारी आहेत. 

RBI गव्हर्नर यांची नियुक्ती कोण करतात ? 

• RBI कायदा, 1934 अंतर्गत भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे गव्हर्नर यांची नियुक्ती करण्यात येते.

• केंद्र सरकार RBI गव्हर्नरची नियुक्ती करते.

RBI गव्हर्नर नियुक्ती प्रक्रिया काय आहे ?

• यासाठी आर्थिक क्षेत्र नियामक नियुक्ती शोध समिती (Financial Sector Regulatory Appointment Search Committee) ही पात्र उमेदवारांची यादी तयार करते.

• ही समिती गव्हर्नर या पदासाठी मुलाखत (Interview) घेते.

• या समितीमध्ये कॅबिनेट सचिव, सध्याचे RBI गव्हर्नर, वित्तीय सेवा सचिव आणि दोन स्वतंत्र सदस्य असतात.

• समितीने निवडलेली नावे अंतिम मंजुरीसाठी मंत्रिमंडळाच्या नियुक्ती समितीकडे (Appointment Committee of the Cabinet) पाठवली जातात. 

• पंतप्रधानांच्या अध्यक्षतेखाली काम करणारी ही मंत्रिमंडळाची नियुक्ती समिती RBI गव्हर्नरची निवड करते.

RBI बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• 1 एप्रिल 1935 रोजी भारतीय रिझर्व बँकेची स्थापना करण्यात आली.

• भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, 1 जानेवारी 1949 रोजी भारतीय रिझर्व बँकचे राष्ट्रीयीकरण (Nationalised) करण्यात आले.

• भारतीय रिझर्व बँकेचे मुख्य कार्यालय मुंबई येथे आहे.

• RBI भारत सरकारच्या वित्त मंत्रालयाच्या (Ministry of Finance) अंतर्गत काम करते.

• सर सी. डी. देशमुख हे भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे पहिले भारतीय गव्हर्नर होते.

RBI ची मुख्य उद्दिष्टे कोणती ?

• रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ही देशाची मध्यवर्ती बँक आहे.

• बँकिंग प्रणाली नियंत्रित करण्यासाठी, भारतीय रुपया जारी करण्यासाठी, महागाई नियंत्रित करण्यासाठी आणि आर्थिक स्थिरता राखणे ही RBI ची काही मुख्य उद्दिष्टे आहेत.

RBI गव्हर्नर आणि डेप्युटी गव्हर्नर :

RBI चे 1 गव्हर्नर आणि 4 डेप्युटी गव्हर्नर असतात.

RBI चे वर्तमान गव्हर्नर : 

श्री संजय मल्होत्रा (Sanjay Malhotra) 

RBI चे वर्तमान डेप्युटी गव्हर्नर : 

1. डॉ. माइकल पात्रा (Dr. M. D. Patra)

2. श्री एम. राजेश्वर राव (Shri M. R. Rao)

3. श्री टी. रबी शंकर (Shri T. Rabi Sankar)

4. श्री स्वामीनाथन जानकीरमन (Shri Swaminathan J)

विमा सखी योजना काय आहे ?

Bima Sakhi Yojana

Subject : GS - सरकारी योजना, अर्थशास्त्र 

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नुकतेच भारतीय आयुर्विमा महामंडळाच्या (LIC) विमा सखी योजनेचे उद्घाटन खालील पैकी कोणत्या ठिकाणी केले ?

1. मुंबई

2. नवी दिल्ली

3. पानिपत

4. नागपूर

उत्तर : पानिपत (राजस्थान)

बातमी काय आहे ?

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी राजस्थानच्या पानिपतमध्ये भारतीय आयुर्विमा महामंडळाच्या (LIC) विमा सखी योजनेचा शुभारंभ केला.

विमा सखी योजना काय आहे ?

• विमा सखी योजना ही भारतीय आयुर्विमा महामंडळ म्हणजेच LIC ची योजना आहे. 

• ही योजना फक्त महिलांसाठी असून या योजनेसाठी महिलाच अर्ज करु शकतात. 

• या योजनेच्या माध्यमातून महिलांना रोजगार देऊन महिला सक्षमीकरण आणि स्वावलंबनाचे सरकारचे उद्दिष्ट आहे.

विमा सखी योजना रोजगार कसा देईल ?

• या योजनेच्या अंतर्गत पात्र महिलांना आर्थिक साक्षरता आणि विमा संदर्भात एकूण 3 वर्षांचं प्रशिक्षण दिलं जाणार आहे.

• प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर या महिला LIC एजंट म्हणून काम करु शकणार आहेत.

• ज्या महिलांना पदवीपर्यंतचे शिक्षण घेतलेले आहे. त्यांना LIC मध्ये डेव्हलपमेंट ऑफिसर म्हणून काम करण्याची संधी देखील आहे. 

• 3 वर्षांच्या कालावधीत 2 लाख विमा सखींची नियुक्ती करण्याची योजना आहे.

3 वर्षांच्या प्रशिक्षणादरम्यान पैसे मिळणार आहेत का ? 

या योजनेच्या अंतर्ग महिलांना 3 वर्षांसाठी स्टायपेंड मिळणार आहे.  

1. पहिल्या वर्षी प्रति महिना 7 हजार रुपये

2. दुसऱ्या वर्षी प्रति महिना 6 हजार रुपये 

3. तर तिसऱ्या वर्षी 5 हजार रुपये दिले जातील. 

यामध्ये कमिशनचा समावेश नसेल. कमिशनच्या रुपात मिळणारे पैसे वेगळे असतील.

विमा सखी योजनेसाठी पात्रतेच्या अटी कोणत्या ?

• ज्या महिलांना या योजनेचा लाभ घ्यायचा आहे अशा महिलेचे कमीत कमी इयत्ता 10 वी पर्यंतचे शिक्षण पूर्ण झालेले असायला हवे. 

• तसेच महिलेचे वय कमीत कमी 17 आणि जास्तीत जास्त 70 वर्षे असायला हवे.

• विमा सखी योजनेसाठी ज्या महिलांना अर्ज करायचा आहे त्यांच्यापैकी कुणीही एलआयसी ( LIC ) कर्मचारी असता कामा नये.

• तसंच त्यांच्या नात्यातही कुणी LIC कर्मचारी असता कामा नये. 

महाराष्ट्र विधानसभेचे अध्यक्ष कोण ?

Who is the speaker of Maharashtra Vidhan Sabha ?

Subject : GS - राज्यशास्त्र, भारताची राज्यघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) विधानसभेत समान मते पडल्यास निर्णायक मत देण्याचा अधिकार खालील पैकी कोणाला आहे ?

(MPSC, STI 2011)

1. राज्यपाल

2. मुख्यमंत्री

3. उपमुख्यमंत्री

4. स्पिकर 

उत्तर : स्पिकर 

विधानसभा अध्यक्षांना स्पिकर ॲाफ असेंबली असे म्हणतात. 

बातमी काय आहे ?

• नुकतीच श्री राहुल नार्वेकर यांची पुन्हा एकदा विधानसभा अध्यक्षपदी एकमताने निवड करण्यात आली आहे.

• श्री राहुल नार्वेकर हे भाजप नेते आणि विधानसभा आमदार आहे.

• 2024 च्या विधानसभा निवडणुकीत दक्षिण मुंबईतील कुलाबा मतदारसंघातून ते निवडून आले आहे.

• श्री राहुल नार्वेकर हे दुसऱ्यांदा महाराष्ट्र विधानसभा अध्यक्ष झाले.

विधानसभा अध्यक्ष निवडणूक कशी केली जाते ? 

• विधानसभा अध्यक्षांची निवडणुकीची तारीख राज्यपालां मार्फत निश्चित केली जाते.

• त्यानंतर नव्याने निवडून आलेली विधानसभेच्या पहिल्या अधिवेशनात लवकरात लवकर अध्यक्षांची निवडणूक केली जाते.

• विधानसभा आपल्या सदस्यांमधून एकाची साध्या बहुमताने अध्यक्ष म्हणून निवडणूक करते.

विधानसभा अध्यक्ष किती वर्ष या पदावर राहू शकता ?

विधानसभा अध्यक्ष पदावधी किती ?

विधानसभेच्या अध्यक्षांचा पदावधी विधानसभेच्या कालावधी इतकाच असतो. 

विधानसभा अध्यक्षांचे पद केव्हा रिक्त होते ?

राज्यघटनेतील कलम 189 मध्ये विधानसभा अध्यक्षांचे पद रिक्त होण्यासंदर्भात माहिती दिली आहे.

• जर त्यांचे विधानसभेचे सदस्यत्व संपुष्टात आले तर,

• जर त्यांनी आपल्या पदाचा लेखी राजीनामा उपाध्यक्षांना दिला तर 

• जर त्यांना पदावरून दूर करण्याचा ठराव विधानसभेने पारित (पास) केला तर

विधानसभा अध्यक्षांचे अधिकार काय आहे ?

• विधानसभांचे बैठकांचे अध्यक्ष स्थान विधानसभेचे अध्यक्ष भुषवितात. विधानसभेच्या कामकाजाचे नेमणूक करून तिथे सुव्यवस्था व सभ्यता राखणे.

• गणसंख्येच्या अभावी सभागृह तहकूब करणे किंवा सभा निलंबित करण्याचा अधिकार

• एखादे विधेयक धनविधेयक (Money Bill) आहे किंवा नाही हे ठरविण्याचा अधिकार

• 10 व्या अनुसूचीतील तरतुदीनुसार पक्षांतराच्या कारणावरून विधानसभेच्या सदस्यांच्या अपात्रतेबाबत निर्णय देण्याचा अधिकार

• विधानसभेच्या सर्व समित्यांच्या अध्यक्षांची नेमणूक विधानसभेचे अध्यक्ष करतात.

• विधानसभेचे अध्यक्ष सभागृहात मतदानाच्या पहिल्या फेरीत आपले मत देत नाही मात्र समान मत पडल्यास अशा स्थितीत आपले निर्णायक मत देण्याचा अधिकार हे काही महत्त्वाचे अधिकार विधानसभा अध्यक्षांचे आहे.

विधानसभेचे अध्यक्ष कोणत्या समितीचे अध्यक्ष म्हणून कार्य करतात ?

• व्यवसाय सल्लागार समिती ( Business Advisory Committee)  

• सामान्य उद्देश समिती (General Purpose Committee)

• नियम समिती (Rules Committee)

संयुक्त राष्ट्र नार्कोटिक ड्रग्ज आयोगाचे अध्यक्ष कोण ? 

UN Commission on Narcotic Drugs

Subject : GS - जागतिक संघटना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) नुकतीच संयुक्त राष्ट्र नार्कोटिक ड्रग्ज आयोगाच्या 68 व्या सत्राच्या अध्यक्षपदासाठी खालील पैकी कोणत्या देशाची निवड करण्यात आली आहे ?

1. भारत

2. अमेरिका

3. दक्षिण आफ्रिका

4. मलेशिया

उत्तर : भारत

बातमी काय आहे ? 

भारताची अंमली पदार्थांशी संबंधित बाबींवर संयुक्त राष्ट्रांची प्रमुख धोरण ठरवणारी संस्था, नार्कोटिक ड्रग्ज आयोगाच्या 68 व्या सत्राच्या अध्यक्षपदी निवड झाली आहे.

संयुक्त राष्ट्र नार्कोटिक ड्रग्ज आयोगाबद्दल परिक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• व्हिएन्ना येथील UN मध्ये भारताचे स्थायी प्रतिनिधी राजदूत श्री शंभू एस. कुमारन (Shambhu S Kumaran) यांनी अधिकृतपणे नार्कोटिक ड्रग्ज आयोगाच्या 68 व्या सत्राचे अध्यक्षपद स्वीकारले.

• भारत पहिल्यांदाच नार्कोटिक ड्रग्जवरील संयुक्त राष्ट्रांच्या आयोगाचे अध्यक्षपद भूषवणार आहे.

नार्कोटिक ड्रग्ज आयोगाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ?

• 1946 मध्ये संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या आर्थिक आणि सामाजिक परिषदेच्या ठरावाद्वारे नार्कोटिक ड्रग्ज आयोगाची स्थापना करण्यात आली.

• नार्कोटिक ड्रग्ज आयोग हे संयुक्त राष्ट्रांच्या आर्थिक आणि सामाजिक परिषदेच्या कार्यात्मक आयोगांपैकी एक आहे. 

• ही संयुक्त राष्ट्रसंघाची ऑफिस ऑन ड्रग्स आणि क्राइमची एक प्रशासकीय संस्था आहे.

नार्कोटिक ड्रग्ज आयोग काय काम करते ? 

What does the Narcotic Drugs Commission do ?

• संयुक्त राष्ट्र नार्कोटिक ड्रग्ज आयोग ही संयुक्त राष्ट्रांची अंमली पदार्थांशी संबंधित बाबींवर धोरण ठरवणारी प्रमुख संस्था आहे.

• जागतिक औषध ट्रेंडचे निरीक्षण करणे

• संतुलित धोरणे बनवण्यासाठी सदस्य देशांना मदत करणे 

• प्रमुख आंतरराष्ट्रीय औषध अधिवेशनांच्या अंमलबजावणीवर देखरेख ठेवणे.

नोट : 

• संयुक्त राष्ट्रांसंघाची आर्थिक आणि सामाजिक परिषद : United Nations Economic and Social Council

• संयुक्त राष्ट्र नार्कोटिक ड्रग्ज आयोग : United Nations Commission on Narcotic Drugs

इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कार 2024

Indira Gandhi Peace Prize 2024

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कारा बद्दल योग्य विधान / विधाने असलेला पर्याय निवडा

A. 2024 साठी इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कार मिशेल बॅचेलेट यांना जाहीर झाला. 

B. हा पुरस्कार इंदिरा गांधी मेमोरियल ट्रस्ट द्वारे दिला जातो.

पर्याय : 

1. फक्त A बरोबर

2. फक्त B बरोबर

3. A आणि B दोन्ही बरोबर

4. A आणि B दोन्ही चूक आहे

उत्तर : A आणि B दोन्ही बरोबर

बातमी काय आहे ? 

• चिलीच्या माजी राष्ट्रपती आणि जागतिक मानवाधिकार कार्यकर्त्या मिशेल बॅचेलेट ( Michelle Bachelet) यांना 2024 चा 'इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कार' जाहीर झाला आहे.

• मिशेल बॅचेलेट यांना लैंगिक समानता, मानवी हक्क आणि लोकशाही सुधारण्यासाठी केलेल्या कामासाठी हा पुरस्कार देण्यात येणार आहे.

इंदिरा गांधी शांतता पुरस्काराबद्दल परिक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• इंदिरा गांधी शांतता पुरस्काराला, इंदिरा गांधी शांतता, नि: शस्त्रिकरण व विकास पुरस्कार असेही म्हणतात.

• भारताचे माजी पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या स्मरणार्थ दरवर्षी हा पुरस्कार दिला जातो.

• हा प्रतिष्ठित पुरस्कार इंदिरा गांधी मेमोरियल ट्रस्ट द्वारे दिला जातो.

• या पुरस्काराची स्थापना 1986 मध्ये करण्यात आली. 

हा पुरस्कार कोणाला आणि का दिला जातो ?

• ज्या व्यक्ती किंवा संस्थांनी आंतरराष्ट्रीय शांतता, विकास आणि नवीन आंतरराष्ट्रीय आर्थिक व्यवस्थेच्या संवर्धनासाठी उत्कृष्ट योगदान दिले आहे,

• तसेच त्यांच्या कार्याचा आंतरराष्ट्रीय समुदायावर सकारात्मक प्रभाव आणि मानवी कल्याणाच्या सुधारणेसाठी योगदान आहे. अशा व्यक्ती किंवा संस्थांना हा पुरस्कार देण्यात येतो. 

पुरस्काराचे स्वरूप : 25 लाख रुपये आणि प्रशस्तीपत्रक 

RBI चे ‘MuleHunter.AI’ म्हणजे काय ? 

What is ‘MuleHunter.AI’ ?

Subject : GS - अर्थशास्त्र

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) खालीलपैकी कोणत्या संस्थेने MuleHunter.AI टूल लाँच केले आहे ?

1. RBI

2. SEBI

3. LIC

4. SIDBI

उत्तर : RBI (भारतीय रिझर्व्ह बँक) 

बातमी काय आहे ? 

• भारतीय रिझर्व्ह बँक (RBI) ने नुकतेच ‘MuleHunter.AI’ नावाचे कृत्रिम बुद्धिमत्ता/मशीन लर्निंग-आधारित मॉडेल सादर केले. 

• या प्रगत AI टूलचे उद्दिष्ट आर्थिक फसवणूक, विशेषत: म्युल खात्याद्वारे होणारी फसवणूक टाळणे हे आहे.

‘MuleHunter.AI’ म्हणजे काय ? 

मनी लाँडरिंगसारख्या आर्थिक फसवणूक योजनांमध्ये संभाव्य फसवणूक थांबविण्यासाठी हे ‘मनी म्युल’ बँक खाती ओळखण्यासाठी आणि शोधण्यासाठी तयार केलेले एक AI (Artificial Intelligence) टूल आहे.

‘MuleHunter.AI’ कोणी तयार केले ? 

• रिझर्व्ह बँक इनोव्हेशन हब (Reserve Bank Innovation Hub) ने ‘MuleHunter.AI’ विकसित केले आहे. 

• "रिझर्व्ह बँक इनोव्हेशन हब" ही भारतीय रिझर्व्ह बँक ची उपकंपनी आहे. 

• भारतातील आर्थिक सायबर गुन्ह्यांची वाढती प्रकरणे पाहता हा उपक्रम RBI कडून सुरू करण्यात आला आहे.

• या टूलच्या मदतीने आर्थिक गुन्ह्यांची प्रकरणे कमी होतील.

म्युल खाती म्हणजे काय ? 

What is a Mule Bank Account ?

• म्युल खाती म्हणजे अशी बँक खाती ज्यांचा वापर गुन्हेगारांकडून बेकायदेशीर पद्धतीने पैसा (निधी) प्राप्त करण्यासाठी आणि वेगवेगळ्या अकाउंट मध्ये हस्तांतरित करण्यासाठी केला जातो.

• ही बॅंक खाती गुन्हेगारी संस्था आणि बेकायदा निधी यांच्यातील मध्यस्थ म्हणून काम करते.

• ही खाती सामान्यत: अशा व्यक्तींद्वारे उघडली जातात ज्यांना एकतर सहज पैसे देण्याचे आश्वासन देऊन फसवले जाते किंवा अशा व्यक्तींना सहभागी होण्यासाठी दबाव आणला जातो.

• नंतर त्यांच्या बँक खात्याचा वापर मनी लॉन्ड्रींग, बेकायदेशीर सट्टेबाजी, दुसऱ्या देशात व्यापार, कर चोरी यांसारख्या बेकायदेशीर गोष्टींसाठी केला जातो.

• अशा प्रकारच्या फसवणुकीत ठग संभाव्य पीडितांशी संपर्क साधण्यासाठी आणि त्यांची बँक खाती किंवा क्रेडिट कार्ड प्रदान करण्यासाठी किंवा त्यांच्या बँक खात्यांमध्ये पैसे जमा करण्याचे आमिष दाखवून सोशल मीडिया, चॅट रूम, ईमेल आणि इतर चॅनेल वापरतात.

• अशा बळी ठरलेली व्यक्तींना "मनी म्यूल" म्हणून संबोधले जाते. 

• पोलीस तपासात ज्यांच्या बँक अकाउंट चा वापर झाला आहे अशी मनी म्यूल लोकं लक्ष्य ठरतात आणि संबंधित गुन्हेगार सापडत नाहीत.

लोणार सरोवर युनेस्कोच्या मार्गावर ? 

Lonar Lake 

Subject : GS - भूगोल

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) लोणार सरोवर खालील पैकी कोणत्या जिल्ह्यात आहे ?

1. नाशिक

2. बुलढाणा

3. पुणे

4. सातारा

उत्तर : बुलढाणा

बातमी काय आहे ?

लोणार सरोवराचा समावेश युनेस्कोच्या यादीत करण्यासाठी महाराष्ट्र सरकार प्रयत्न करत आहे. 

लोणार सरोवरा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

लोणार सरोवर कोणत्या जिल्ह्यात आहे ? 

• लोणार सरोवर महाराष्ट्र राज्यामधील बुलढाणा जिल्ह्यात आहे.

• लोणार सरोवर हे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर आहे.

• लोणार सरोवरचा व्यास 1800 मीटर असून खोली 150 मीटर आहे.

लोणार सरोवराची निर्मिती कशी झाली ? 

• उल्कापातामुळे लोणार सरोवर तयार झाले आहे.

• शास्त्रज्ञांच्या मते दहा लाख वर्षापूर्वी आकाशातून अशनी पडल्याने विवर निर्माण झाले. कालांतराने या विवरात पाणी साठून तेथेच या सरोवराची निर्मिती झालेली असावी.

लोणार सरोवराचे वैशिष्ट्य काय आहे ?

• लोणार सरोवराचे अद्वितीय वैशिष्ट्य म्हणजे या सरोवराच्या पाण्यात आढळणारे क्षार, मीठ आणि अन्य पदार्थ इतर कोठेही आढळत नाही. 

• लोणार हे जगातील सर्वात मोठे बेसल्टिक प्रभाव विवर आहे.

• भारतीय भूवैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्थेने लोणार सरोवराला भूवैज्ञानिक वारसा स्थळ (National Geological Heritage Site) म्हणून घोषित केले आहे.

• लोणार सरोवर हे आंतरराष्ट्रीय महत्त्वाची पाणथळ जागा असून लोणार सरोवराला रामसर स्थळ म्हणूनही घोषित केले आहे.

सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व

 या परिसरात अंदाजे 1200 वर्षांपूर्वीची प्राचीन मंदिरे आहेत. त्यातील 15 मंदिरे विवरातच आहेत. ही प्राचीन मंदिरे येथिल समृद्ध सांस्कृतिक इतिहास सांगतो.

लोणार सरोवराच्या पाण्याचा रंग बदलतो !!

• सर्वात उल्लेखनीय पैलूंपैकी एक म्हणजे त्याचा रंग, जो ऋतू आणि पाण्याच्या परिस्थितीनुसार हिरव्या ते गुलाबी रंगात बदलतो.

• हे सरोवराच्या खारट आणि क्षारीय वातावरणात वाढणाऱ्या सूक्ष्मजीवांच्या उपस्थितीमुळे होते.

मारखोर काय आहे ?

Markhor Goat

Subject : GS - पर्यावरण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) बातम्यांमध्ये चर्चेत असलेली मारखोर बकरी (Markhor Goat) ही खालीलपैकी कोणत्या देशाचा राष्ट्रीय प्राणी आहे ? 

1. भारत

2. पाकिस्तान

3. नेपाळ

4. बांग्लादेश

उत्तर : पाकिस्तान

बातमी काय आहे ? 

• अलीकडेच उत्तर काश्मीरमधील बारामुल्ला जिल्ह्यातील नूरखा गावात दुर्मिळ असलेली मारखोर ही जंगली बकरी दिसली.

मारखोर बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• मारखोर ही मध्य आणि दक्षिण आशियातील पर्वतीय प्रदेशात आढळणारी वन्य शेळीची प्रजाती आहे.

• मारखोर पाकिस्तान, अफगाणिस्तान, भारत आणि ताजिकिस्तानच्या काही भागात आढळतात.

• मारखोर ही जगातील सर्वात मोठी जंगली बकरी आहे.

• मारखोर शेळीचे शास्त्रीय नाव काप्रा फाल्कोनेरी (Capra Falconeri) असे आहे.

• मारखोर हा पाकिस्तानचा राष्ट्रीय प्राणी आहे, जिथे त्याला स्क्रू-शिंग असलेला बकरी म्हणूनही ओळखले जाते.

• मारखोर त्यांच्या विशिष्ट नागमोडी आकाराच्या शिंगांसाठी ओळखले जातात.

मारखोर ची संख्या कमी का होत आहेत ?

• मारखोर बकरीची त्यांच्या शिंगांसाठी बेकायदेशीर शिकार केली जाते.

• मानवी हस्तक्षेपामुळे त्यांच्या अधिवास नष्ट होणे. 

• अन्नासाठी स्पर्धा या काही प्रमुख कारणांमुळे त्यांची संख्या कमी होत आहे.

मारखोर बकरीचे संवर्धन : 

• आंतरराष्ट्रीय निसर्गं संवर्धन संघटेच्या लाल यादीत (IUCN Red List) जवळपास धोक्यात (Near Threatened) या श्रेणींमध्ये मारखोर शेळीची नोंद करण्यात आली आहे.

• मारखोर बकरीची वन्यजीव संरक्षण कायदा, 1972 मध्ये अनुसूची 1 मध्ये नोंद आहे.