अर्थसंकल्प म्हणजे काय ? 

What is Budget ? 

Subject : GS - अर्थशास्त्र - अर्थसंकल्प, राज्यशास्त्र

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय संविधानाच्या कलम 112 अंतर्गत तयार केलेल्या वार्षिक आर्थिक विवरणपत्राला ------ म्हणतात.

(NTPC 2016)

1. सार्वजनिक खाते

2. संचित खाते

3. अर्थसंकल्प

4. महसूल खाते

उत्तर : अर्थसंकल्प (Budget) 

बजेट शब्द कोठून आला ? 

• बजेट हा शब्द इंग्लंडमध्ये सर्वप्रथम 1733 मध्ये वापरण्यात आला.
• फ्रेंच शब्द बोगेट पासून बजेट या शब्दाची उत्पत्ती झाली. याचा अर्थ चामड्याची पिशवी असा होतो. 

अर्थसंकल्प म्हणजे काय ? 

• वित्तीय वर्षातील सरकारचे अंदाजे खर्च व उत्पन्न यांची सर्व माहिती तसेच मागील वर्षांच्या परिस्थितीचा आढावा, नवीन कर, योजना व भांडवली खर्च भागविण्याची व्यवस्था म्हणजे अर्थसंकल्प होय.
• भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 112 नुसार केंद्र सरकारचा तर कलम 202 नुसार राज्य सरकारचा अर्थसंकल्प मांडला जातो. 

प्रश्न) शासकीय अर्थसंकल्पाचे एकूण किती प्रकार आहेत ?

(MPSC Group C 2019) 

1. 2 

2. 3

3. 4 

4. वरील पैकी कोणतेही नाही. 

उत्तर : 3

अर्थसंकल्पाचे प्रामुख्याने 3 प्रकार आहेत : 

1) शिलकीचा अर्थसंकल्प (Surplus Budget) :  

• जेव्हा सरकारचे उत्पन्न हे खर्चापेक्षा अधिक असते. त्यास शिलकीचा अर्थसंकल्प असे म्हणतात.

• म्हणजे पुढच्या वर्षभरातील अपेक्षित उत्पन्न हे सरकारच्या खर्चापेक्षा अधिक असते आणि शेवटी काही शिल्लक राहते. 

2) तुटीचा अर्थसंकल्प (Deficit Budget) :

• जेव्हा सरकारचे उत्पन्न हे खर्चापेक्षा कमी असते, त्यास तुटीचा अर्थसंकल्प असे म्हणतात.

• म्हणजे येत्या वर्षभरात सरकारकडे जेवढे उत्पन्न निर्माण होणार असते त्यापेक्षा सरकारचा खर्च जास्त असतो.

3) संतुलित अर्थसंकल्प (Balanced Budget) :

• जेव्हा सरकारचा खर्च आणि उत्पन्न हे समान असते, त्यास संतुलित अर्थसंकल्प किंवा समतोल अर्थसंकल्प असे म्हणतात.

• म्हणजे येत्या एका वर्षात सरकार जेवढा खर्च करणार असते तेवढेच सरकारला उत्पन्नही मिळणार असते. 

भारतीय राज्यघटनेत अर्थसंकल्प हा शब्द वापरला आहे का ?

• नाही
• भारतीय राज्यघटनेत अर्थसंकल्प हा शब्द वापरलेला नसून वार्षिक वित्तीय विवरण पत्रक (Annual Financial Statements) हा शब्द वापरण्यात आला आहे.

भारताचा पहिला अर्थसंकल्प कोणी आणि केव्हा मांडला ? 

भारताचा पहिला अर्थसंकल्प 7 एप्रिल 1860 रोजी जेम्स विल्सन (James Wilson) यांनी मांडला.

स्वातंत्र्यानंतर भारताचा पहिला अर्थसंकल्प कोणी आणि केव्हा मांडला ? 

भारताचे पहिले अर्थमंत्री आर. के. षन्मुखम चेट्टी (R.K Shanmukham Chetty) यांनी 26 नोव्हेंबर 1947 रोजी स्वतंत्र भारताचा पहिला अर्थसंकल्प मांडला.

लता मंगेशकर स्मृती दिन

Lata Mangeshkar Death Anniversary 

गानसम्राज्ञी भारतरत्न लता मंगेशकर यांना स्मृतिदिनी विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) लता मंगेशकर यांना ----- वर्षी भारतरत्न पुरस्कार देण्यात आला.

(सरळसेवा भरती, SSC CGL 2022) 

1. 2003

2. 2001

3. 1997

4. 1999

उत्तर : 2001

भारतरत्न लता मंगेशकर यांबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• जन्म : लता मंगेशकरांचा जन्म 28 सप्टेंबर 1929 रोजी मध्य प्रदेश (ब्रिटिश काळात सेंट्रल इंडिया एजन्सी)च्या इंदौर शहरात झाला.
• भारतीय संगीत क्षेत्रामध्ये सात दशकांच्या कारकिर्दीतील योगदानासाठी त्यांना भारताची गानकोकिळा (Nightingale of India) आणि क्वीन ऑफ मेलडी सारख्या सन्माननीय पदव्या मिळाल्या.
• लतादीदींनी तब्बल 36 पेक्षा जास्त भारतीय भाषांमध्ये आणि काही परदेशी भाषांमध्ये गाणी ध्वनिमुद्रित केली होती.
• त्यांनी 25000 हून अधिक गाणी गायली.
• गिनीज् बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड्स मध्ये ’जगातील सर्वांत जास्त गाणी ध्वनिमुद्रित करणारी गायिका’ म्हणून त्यांचा गौरवास्पद उल्लेख आहे.
• वयाच्या 13 व्या वर्षी वसंत जोगळेकर यांच्या ‘किती हसाल’ या मराठी चित्रपटासाठी त्यांनी पहिले गाणे रेकॉर्ड केले.
• मृत्यू : गानसम्राज्ञी लता मंगेशकर यांचे 6 फेब्रुवारी 2022 रोजी मुंबईतील ब्रिच कँडी रुग्णालयात वयाच्या 93 व्या वर्षी निधन झाले. 

पुरस्कार आणि सन्मान : 

आपल्या दीर्घ कारकिर्दीत लतादीदींना अनेक पुरस्कार आणि सन्मानांनी गौरविण्यात आले. काही महत्त्वाचे पुरस्कार पुढीलप्रमाणे :

• पद्मभूषण (1969)
• दादासाहेब फाळके पुरस्कार (1989)
• महाराष्ट्र भूषण (1997)
• पद्मविभूषण (1999)
• भारतरत्न (2001)
• लीजन ऑफ ऑनर - 2007 मध्ये फ्रान्स सरकारने त्यांना फ्रान्सचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार, "द लीजन ऑफ ऑनर"ने सन्मानित केले.

गानसम्राज्ञी लता मंगेशकर यांच्या नावाने दिले जाणारे पुरस्कार : 

लता दीनानाथ मंगेशकर पुरस्कार कोणा द्वारे दिला जातो ? 

• मास्टर दीनानाथ मंगेशकर स्मृती प्रतिष्ठान चॅरिटेबल ट्रस्ट द्वारे हा पुरस्कार दिला जातो.
• या पुरस्काराची सुरुवात 2022 मध्ये करण्यात आली.
• 2024 चा लता दीनानाथ मंगेशकर पुरस्कार श्री अमिताभ बच्चन यांना देण्यात आला.

लता मंगेशकर पुरस्कार कोणत्या राज्याद्वारे दिला जातो ? 

• मध्य प्रदेश सरकारकडून हा पुरस्कार देण्यात येतो.
• हा पुरस्कार 28 सप्टेंबर रोजी लता मंगेशकर यांच्या जन्मदिनी दिला जातो.
• या पुरस्काराची सुरुवात 1984 मध्ये केले गेली.
• संगीत क्षेत्रातील कलात्मक उत्कृष्टतेला प्रोत्साहन देणे हा या पुरस्काराचा उद्देश आहे. 

चंद्रिका टंडन यांनी ग्रॅमी पुरस्कार जिंकला

Chandrika Tandon Won Grammy Award 

Subject : GS - पुरस्कार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) भारतीय-अमेरिकन गायिका चंद्रिका टंडन यांना कोणत्या अल्बमसाठी प्रतिष्ठित ग्रॅमी पुरस्कारानं सन्मानित करण्यात आले ? 

1. त्रिपुरा
2. संगम 
3. त्रिलोक
4. त्रिवेणी

उत्तर : त्रिवेणी (Triveni) 

बातमी काय आहे ? 

• संगीतकार चंद्रिका टंडन यांना त्रिवेणी अल्बमसाठी ग्रॅमी पुरस्कार मिळाल्याबद्दल पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी त्यांचे अभिनंदन केले. 
• चंद्रिका टंडन यांनी दक्षिण आफ्रिकेच्या बासरीवादक वाउटर केलरमॅन आणि जपानी सेलिस्ट इरु मात्सुमोतो यांच्याबरोबर 'त्रिवेणी' अल्बमवर काम केलं होतं. 
• या अल्बमसाठी त्यांना, बेस्ट न्यू एज, ॲम्बियंट ऑर चांट अल्बम'साठी ग्रॅमी पुरस्कारानं सन्मानित करण्यात आलं आहे.

67 वा ग्रॅमी पुरस्कार 2025 सोहळा कुठे पार पडला ? 

• 2 फेब्रुवारी 2025 रोजी अमेरिकेच्या लॉस एंजेलिस या ठिकाणी हा सोहळा पार पडला. 

ग्रॅमी पुरस्कारा बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• ग्रॅमी पुरस्कार (Grammy Award) हा अमेरिका देशामधील नॅशनल ॲकॅडमी ऑफ रेकॉर्डिंग आर्ट्‌स अँड सायन्स ह्या संस्थेतर्फे दिला जाणारा पुरस्कार आहे. 
• ग्रॅमी पुरस्कार हा संगीतातील सर्वात प्रतिष्ठित सन्मान आहे.
• ग्रॅमी पुरस्कार संगीतातील त्या वर्षीच्या सर्वोत्तम योगदानासाठी दिला जातो.
• ग्रॅमी पुरस्काराला संगीत क्षेत्रातील ऑस्कर पुरस्कार म्हणूनही ओळखले जाते. 
• पहिला ग्रॅमी पुरस्कार वितरण सोहळा 4 मे 1959 रोजी अमेरिकेच्या लॉस एंजेल्स व न्यू यॉर्क ह्या शहरांमध्ये साजरा झाला.

ग्रॅमी पुरस्कार जिंकणारे पहिले भारतीय कोण ?

(SSC CHSL 2021, SSC MTS 2022, सरळसेवा भरती)

• सतारवादक पंडित रविशंकर हे ग्रॅमी पुरस्कार जिंकणारे पहिले भारतीय आहेत. 
• त्यांना 1968 मध्ये ग्रॅमी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. 

"ग्रॅमी लाईफ टाईम अचिव्हमेंट अवॉर्ड" मिळवणारे पहिले भारतीय कोण ? 

(SSC MTS 2022, सरळसेवा भरती)

• सतारवादक पंडित रविशंकर हे "ग्रॅमी लाईफ टाईम अचिव्हमेंट अवॉर्ड" मिळवणारे पहिले भारतीय संगीतकार आहेत.
• पंडित रविशंकर यांना मरणोत्तर २०१३ मध्ये ग्रॅमी लाईफ टाईम अचिव्हमेंट अवॉर्डने सन्मानित करण्यात आले. 

संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेतून कोणता देश बाहेर पडला ? 

Which country withdrawal from UNHRC ? 

Subject : GS - जागतिक संघटना

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच कोणत्या देशाने संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेतून (UNHRC) बाहेर पडण्याची घोषणा केली ?

1. फ्रान्स 

2. रशिया 

3. चीन 

4. अमेरिका

उत्तर : अमेरिका

बातमी काय आहे ? 

• अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी UNHRC मधून बाहेर पडण्याचा निर्णय घेतला आहे. 
• यासाठी त्यांनी एका कार्यकारी आदेशावर स्वाक्षरी केली.
• ज्यामध्ये देशाने संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेतून (UNHRC) बाहेर पडण्याचा आणि पॅलेस्टाईनमधील पॅलेस्टाईन निर्वासितांसाठी संयुक्त राष्ट्रांच्या मदत आणि कार्य एजन्सीला (UNRWA) अमेरिकेकडून दिला जाणारा निधी बंद करण्यात येणार आहे. 

संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

(United Nations Human Rights Council ) 

संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

• संयुक्त राष्ट्र महासभेने 2006 मध्ये संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेची स्थापना केली होती.
• UNHRC मध्ये 47 सदस्य राष्ट्रे असतात, जी संयुक्त राष्ट्रांच्या महासभेद्वारे निवडली जातात.
• या परिषदेचे सदस्य प्रादेशिक गटाच्या आधारावर 3 वर्षांसाठी निवडून येतात.

संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेचे मुख्यालय कोठे आहे ? 

• या परिषदेचे मुख्यालय स्वित्झर्लंडमधील जिनिव्हा (Geneva) येथे आहे.

संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेचे उद्दिष्ट काय आहे ? 

संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषद काय काम करते ? 

• जगभरातील मानवी हक्कांचे संरक्षण करणे, मानवी हक्क उल्लंघनांची चौकशी करणे आणि ते रोखण्यासाठी पावले उचलणे.
• शिक्षण, जागरूकता आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्याद्वारे मानवी हक्कांना प्रोत्साहन देणे. 
• युद्ध, संघर्ष आणि इतर संकटांच्या वेळी मानवी हक्कांचे संरक्षण सुनिश्चित करणे.
• सदस्य राष्ट्रांच्या मानवी हक्कांच्या नोंदींचे नियमितपणे पुनरावलोकन करणे तसेच त्यासंदर्भात सदस्य राष्ट्रांचा आढावा घेणे.

माउंट तारानाकीला मानवी दर्जा

Mount Taranaki

Subject : GS - भूगोल

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलिकडेच माउंट तारानाकी या पर्वताला कायदेशीर जिवंत मानवी अस्तित्वाचा दर्जा देण्यात आला. तर हा पर्वत खालील पैकी कोणत्या देशात आहे ?

1. भारत
2. चीन
3. ब्राझील
4. न्यूझीलंड

उत्तर : न्यूझीलंड

बातमी काय आहे ? 

• न्यूझीलंडच्या संसदेत तारानाकी माऊंगा सामूहिक निवारण मसुदा पारित करण्यात आला. 
• डोंगर आणि आसपासची जमीन सुरक्षित राहिल याची हमी या कायद्याने मिळाली.

माउंट तारानाकी बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• अलिकडेच ऐतिहासिक निर्णयात न्यूझीलंडमधील माउंट तारानाकी (तारनाकी मौंगा) ला कायदेशीर व्यक्तिमत्व म्हणजेच जिवंत मानवी अस्तित्वाचा दर्जा देण्यात आला आहे.
• न्यूझीलंडच्या पश्चिम किनाऱ्यावर असलेला तारानाकी पर्वत 2518 मीटर उंच सुप्त ज्वालामुखी आहे. 
• न्यूझीलंडमधील स्थानिक माओरी लोक बर्फाच्छादित तारानाकी मौंगाचा पवित्र पूर्वज म्हणून आदर करतात.
• डोंगर आणि त्यासारख्या नैसर्गिक गोष्टी या जिवंत आहेत आणि त्या आमच्या समाजाच्या पूर्वज आहेत या माओरी दृष्टीकोनालाही या कायद्यामुळे मान्यता मिळाली.
• ईवी या स्थानिक आदिवासी जमातीतील आणि सरकारमधील प्रतिनिधी यांची एक समिती या डोंगराच्या हक्क्कांचं आणि अधिकारांचं संरक्षण करण्यासाठी नेमली जाईल.
• न्यूझीलंडमध्ये याआधी ही 2014 मध्ये उरेवेरा या जंगलाला पहिल्यांदा जिवंत मानवी अस्तित्वाचा दर्जा असा अधिकार मिळाला होता. 
• त्यानंतर 2017 मध्ये वांगानुई नदीलाही जिवंत मानवी अस्तित्वाचा अधिकार प्राप्त झाले होते.

जिवंत मानवी अस्तित्वाच्या अधिकाराचा फायदा काय होईल ? 

• कायदेशीर मानवी दर्जामुळे जमीन विक्री, शोषण आणि पर्यावरणीय ऱ्हासापासून संरक्षण मिळते. 
• पारंपारिक माओरी संवर्धन पद्धती आणि स्थानिक वनस्पती आणि प्राण्यांचे जतन यावर लक्ष केंद्रित केले जाते.

मार्च 2017 मध्ये, भारतातील उच्च न्यायालयाने कोणत्या दोन नद्यांना जिवंत मानवी अस्तित्वाचा दर्जा दिला होता ? 

(CAPF 2017)

• गंगा आणि यमुना
• उत्तराखंड उच्च न्यायालयाने 2017 मध्ये गंगा आणि यमुना नद्या कायदेशीर किंवा कायदेशीर व्यक्ती म्हणून घोषित केल्या. 
• ज्यामुळे "जिवंत व्यक्ती" चे सर्व हक्क, कर्तव्ये आणि दायित्वे असतात ते सर्व या नद्यांना मिळाले. 

मलेरिया मुक्त देश 2025

"Malaria Free" Country 2025

Subject : GS - विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अलीकडेच( 2025 मध्ये) जागतिक आरोग्य संघटनेने (WHO) खालील पैकी कोणत्या देशाला  'मलेरियामुक्त' देश म्हणून घोषित केले.

1. भारत
2. बांग्लादेश
3. ब्राझील
4. जॉर्जिया 

उत्तर : जॉर्जिया

बातमी काय आहे ?

• अलीकडेच जागतिक आरोग्य संघटनेने (World Health Organization) जॉर्जिया (Georgia) या देशाला अधिकृतपणे 'मलेरियामुक्त' घोषित केले आहे.

जागतिक आरोग्य संघटना एखाद्या देशाला मलेरियामुक्त सर्टिफिकेट केव्हा देते ?  

• जेव्हा सलग किमान 3 वर्षे स्थानिक मलेरियाचा प्रसार होत नाही तेव्हा WHO एखाद्या देशाला मलेरियामुक्त म्हणून प्रमाणित करते. 
• तसेच संक्रमण पुन्हा स्थापित होऊ नये म्हणून देशात प्रभावी देखरेख प्रणाली असणे आवश्यक आहे. 

भारत मलेरियामुक्त देश आहे का ? 

• भारताला मलेरियामुक्त देश नाही. 
• आग्नेय आशियाई प्रदेशात, मालदीव (2015) आणि श्रीलंका (2016) हे मलेरियामुक्त प्रमाणित देश आहेत. 

मलेरिया आजार कसा होतो ? मलेरियाची प्रसार कसा होतो ?

• मलेरिया हा प्लाज्मोडियम परजीवीमुळे (Plasmodium Parasites) होणारा तीव्र तापाचा आजार आहे.
• हा आजार संक्रमित मादी ॲनोफिलीस डासांच्या (Female Anopheles Mosquitoes) चाव्याव्दारे लोकांमध्ये पसरतो.
• हा एक जीवघेणा रोग आहे जो प्रामुख्याने उष्णकटिबंधीय देशांमध्ये आढळतो.

मलेरिया संसर्गजन्य आजार आहे का ?

• मलेरिया हा संसर्गजन्य आजार नाही.
• मलेरिया एका व्यक्तीपासून दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये पसरू शकत नाही.
• हा आजार मादी ॲनोफिलीस डासांच्या चाव्याव्दारे पसरतो.

मलेरिया आजाराची लक्षणे काय असतात ?

• मानवी शरीरात प्लाज्मोडियम परजीवी लाल रक्त पेशींना संक्रमित करतात, ज्यामुळे ताप, थंडी वाजून येणे, डोकेदुखी, स्नायू दुखणे आणि थकवा यांसारखी लक्षणे दिसतात.
• गंभीर प्रकरणांमध्ये, मलेरियामुळे अवयव निकामी होणे, कोमा आणि व्यक्तींचा मृत्यू देखील होऊ शकतो.

उपचार : मलेरियाचे लवकर निदान आणि उपचार केल्याने मलेरिया आजार बरा होतो. 

जागतिक मलेरिया दिवस केव्हा असतो ?

• दरवर्षी 25 एप्रिल रोजी जागतिक मलेरिया दिवस साजरा केला जातो.
• जागतिक आरोग्य संघटनेने (World Health Organization) 2007 मध्ये मलेरियाबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी याची स्थापना केली होती.

पुरूष हॉकी इंडिया लीग कोणी जिंकली ? 

Hockey India League 2025

Subject : GS - खेळ

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) 6 वी पुरूष हॉकी इंडिया लीग (2024-25) खालील पैकी कोणी जिंकली ?  

1. तमिलनाडु ड्रैगंस
2. हैदराबाद तूफांस
3. श्राची राढ़ बंगाल टाइगर्स 
4. दिल्ली एसजी पाइपर्स

उत्तर : श्राची राढ़ बंगाल टाइगर्स (Shrachi Rarh Bengal Tigers)

बातमी काय आहे ? 

• अलिकडेच श्राची राढ़ बंगाल टायगर्सने हॉकी इंडिया लीग 2024-25 जिंकली.
• अंतिम सामन्यात हैदराबाद तूफांसचा 4-3 असा पराभव करून त्यांनी विजेतेपद पटकावले.

पुरूष हॉकी इंडिया लीग बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• विजेता संघ : श्राची राढ़ बंगाल टाइगर्स (Shrachi Rarh Bengal Tigers)
• उपविजेता संघ : हैदराबाद तूफांस (Hyderabad Toofans) 

• अंतिम सामना बिरसा मुंडा आंतरराष्ट्रीय हॉकी स्टेडियम, राउरकेला (ओडिशा) येथे खेळवण्यात आला.
• विजेता संघ श्राची राढ़ बंगाल टाइगर्सला 3 कोटी रुपये बक्षीस म्हणून मिळाले. 
• तर उपविजेत्या हैदराबाद तूफांसला 2 कोटी रुपये बक्षीस म्हणून मिळाले. 
• श्राची राढ़ बंगाल टाइगर्सने पहिल्यांदाच विजेतेपद पटकावले. 

6 व्या(2024-25) पुरुष हॉकी इंडिया लीग स्पर्धेतील सर्वोत्तम खेळाडू (Player of the Tournament) कोण ?

उत्तर : श्राची राढ़ बंगाल टाइगर्सचा सुखजीत सिंग (Sukhjeet Singh).

पुरुष हॉकी इंडिया लीग बद्दल परीक्षेसाठी महत्त्वाची माहिती : 

• हॉकी इंडिया लीग ही भारतातील हॉकीसाठीची प्रमुख क्लब-आधारित स्पर्धा आहे ज्यामध्ये परदेशी खेळाडू देखील सहभागी होतात. 
• पुरूष हॉकी इंडिया लीगची पहिली आवृत्ती 2013 मध्ये आयोजित करण्यात आली होती आणि 2017 पर्यंत दरवर्षी आयोजित केली जात होती.
• 2017 नंतर तब्बल सात वर्षांच्या अंतरानंतर, पुरुष हॉकी इंडिया लीगची सहावी आवृत्ती 2024-25 मध्ये ओडिशातील राउरकेला येथे आयोजित करण्यात आली होती.

हॉकी इंडियाने आयोजित करण्याचे उद्दिष्ट कोणते ? 

• हॉकी इंडियाने आयोजित केलेल्या या लीगचे उद्दिष्ट भारतीय हॉकी खेळाडूंना उच्च दर्जाचे व्यासपीठ देणे. 
• आंतरराष्ट्रीय हॉकी स्तरावरील काही सर्वोत्तम परदेशी खेळाडूंसोबत भारतीय खेळाडूंना खांद्याला खांदा लावून खेळण्याची संधी देऊन त्यांचा दर्जा सुधारणे आहे.
• हॉकी इंडिया लीगद्वारे भारतातील अनेक हॉकी खेळाडूंना ओळख आणि अनुभव मिळाला.

जागतिक कर्करोग दिन 

World Cancer Day

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, रेल्वे, तलाठी, वनरक्षक, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी जागतिक कर्करोग दिवस केव्हा साजरी करण्यात येतो ? 

1. 30 जानेवारी

2. 4 फेब्रुवारी

3. 8 मार्च

4. 7 एप्रिल

उत्तर : 4 फेब्रुवारी

जागतिक कर्करोग दिवस आणि कर्करोगा बद्दल परीक्षेसाठी IMP नोट्स : 

• दरवर्षी 4 फेब्रुवारी रोजी जागतिक कर्करोग दिन साजरा केला जातो.
• कर्करोग हा सार्वजनिक आरोग्याचा प्रश्न आहे याबद्दल जागरूकता निर्माण करणे आहे. हा या दिनाचा उद्देश आहे. 

2025 च्या जागतिक कर्करोग दिनाची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

• 2025 च्या जागतिक कर्करोग दिनाची थीम 'युनायटेड बाय युनिक' (United by Unique) आहे.
• ही संकल्पना प्रत्येक व्यक्तीच्या विशिष्ट गरजा पूर्ण करण्यासाठी वैयक्तिक काळजी आणि उपचारांचे महत्त्व अधोरेखित करते.

जागतिक कर्करोग दिन 4 फेब्रुवारी रोजी का साजरा केला जातो ?

• 2000 मध्ये पॅरिसमध्ये कर्करोगाविरुद्ध एक शिखर परिषद आयोजित करण्यात आली होती.
• 4 फेब्रुवारी 2000 रोजी पॅरिसच्या कर्करोगाविरुद्धच्या चार्टरवर स्वाक्षरी करण्यात आली.
• तेव्हापासून जागतिक कर्करोग जागरूकता दिन 4 फेब्रुवारी रोजी साजरा करण्यात सुरूवात झाली.  
• या कार्यक्रमात अनेक देश आणि आंतरराष्ट्रीय नेते सहभागी झाले होते.

कर्करोग दिवस साजरी का करण्यात येतो ? 

• कर्करोगामुळे दरवर्षी लाखो लोक मृत्युमुखी पडतात.
• कर्करोग हे जगभरातील मृत्यूचे दुसरे प्रमुख कारण आहे.
• जगभरात, 6 पैकी 1 मृत्यू कर्करोगामुळे होतो.
• कर्करोगाची लक्षणे, कारणे आणि उपचारांबद्दल लोकांमध्ये जागरूक निर्माण करण्यासाठी
• लोकांना वेळेवर तपासणी करण्यासाठी प्रवृत्त करण्यासाठी
• कर्करोगाची भीती कमी करण्यासाठी

कर्करोग (कॅन्सर) म्हणजे काय ? 

What is Cancer ? 

• जागतिक आरोग्य संघटने नुसार, कर्करोग हा रोगांचा एक मोठा समूह आहे, जो शरीराच्या जवळजवळ कोणत्याही अवयव किंवा ऊतींमध्ये सुरू होऊ शकतो.
• यामध्ये, पेशी अनियंत्रितपणे वाढतात आणि सामान्य मर्यादेपलीकडे जातात आणि शरीराच्या आसपासच्या भागांवर आक्रमण करतात.

कर्करोगाची (कॅन्सर ची) प्रमुख लक्षणे कोणती ? 

• वेगाने वजन कमी होणे
• सातत्याने येणारा खोकला
• रक्तस्त्राव
• रक्ताच्या गाठी येणे
• कायम थकवा जाणवने
• पोटात दुखणे इत्यादी.

भारतातील कर्करोगाचे सर्वात सामान्य प्रकार कोणते ? 

• स्तनाचा कर्करोग
• तोंडाचा कर्करोग
• फुफ्फुसाचा कर्करोग
• घशाचा कर्करोग इत्यादी.

कर्करोगाचा उपचार कसा शक्य आहे ? 

• कर्करोग व्यक्तीच्या शरीरात किती पसरला आहे आणि तो कोणत्या टप्प्यावर आहे, कर्करोगाचा विकार कोणता यावर कर्करोगाचा उपचार अवलंबून असतो.
• रसायनोपचार (Chemotherapy), इम्युनोथेरपी, किरणोत्सर्गी उपचार (Radiotherapy), शल्य चिकित्सा (Surgery) इत्यादी उपचाराचे पर्याय कर्करोगाच्या उपचारात वापरले जातात.
• कर्करोगावरील उपचार पद्धती ही रुग्णाच्या आरोग्यावरही अवलंबून असते.
• कर्करोगाचे सुरुवातीलाच निदान केले तर तो सहज बरा होऊ शकतो.

कर्करोगाची कारणे कोणती ? 

• तंबाखू सेवन : तंबाखूचे सेवन, धूम्रपान हे भारतातील कर्करोगासाठी जबाबदार सर्वात मोठे कारण आहे.
• सरकारी आकडेवारी नुसार, पुरुषांमध्ये अंदाजे 40 ते 50 टक्के आणि महिलांमध्ये 20 टक्के कर्करोग हा तंबाखूमुळे होतो.
• अल्कोहोल
• आवश्यक पोषण आहाराची कमतरता
• निष्क्रिय राहणीमान 
• किरणोत्सर्गी संपर्क - आयनीभवन करू शकणाऱ्या विकिरणामुळे उदाहरणार्थ, क्ष किरणांच्या समवेत सतत काम करणे,
• विषारी रसायनांच्या संपर्कात काम करणे.  

कर्करोग प्रतिबंधात्मक (टाळण्यासाठीचे) उपाय कोणते ? 

• सकस आहार घेणे
• नियमित व्यायाम करणे
• तंबाखू-दारू टाळावे
• वेळोवेळी नियमित तपासणी करणे ; इत्यादी

नोट :  

• दरवर्षी 4 फेब्रुवारी रोजी जागतिक कर्करोग दिन साजरा केला जातो.
• दरवर्षी 7 नोव्हेंबर हा दिवस राष्ट्रीय कर्करोग जागरूकता दिवस म्हणून साजरा केला जातो.