आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवस

International Day of Persons with Disabilities 2024

Subject : GS - दिनविशेष, सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दिव्यांग व्यक्तींच्या सन्मानार्थ दरवर्षी आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवस केव्हा आयोजित करण्यात येतो ? 

1. 24 ऑक्टोबर

2. 12 नोव्हेंबर

3. 1 डिसेंबर

4. 3 डिसेंबर

उत्तर : 3 डिसेंबर

• 24 ऑक्टोबर : जागतिक पोलिओ दिवस

• 12 नोव्हेंबर : जागतिक न्यूमोनिया दिन

• 1 डिसेंबर : जागतिक एड्स दिन

• 3 डिसेंबर : आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवस  

आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवसा संदर्भात परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवस दरवर्षी 3 डिसेंबर रोजी पाळला जातो. 

• आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवसाला जागतिक दिव्यांग व्यक्ती दिन असेही म्हणतात.

दिव्यांग व्यक्तींची (वेगवेगळ्या सक्षम/अपंग व्यक्ती) व्याख्या काय आहे ? 

• अपंग व्यक्तींचे हक्क अधिनियम 2016 नुसार अशी व्यक्ती जी, दीर्घकालीन शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक अथवा संवेदनाक्षम दौर्बल्य असून, जी समाजात सहभागी होताना इतरांसोबत विविध अडथळ्यांमुळे संवाद साधू शकत नाही.

• केंद्र शासनाच्या दिव्यांग व्यक्तीं हक्क अधिनियम 2016 अन्वये दिव्यांगत्वाचे 21 प्रवर्ग निश्चित केले आहेत

आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवसाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

1992 मध्ये संयुक्त राष्ट्र महासभेच्या 47/3 ठरावाद्वारे 'आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवस' घोषित करण्यात आला.

आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवसाचे उद्दिष्ट काय आहे ?

• दिव्यांग व्यक्तींवरील सामाजिक, सांस्कृतिक आणि आर्थिक अडचणी दूर करण्यासाठी आणि त्यांना मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी.

• दिव्यांग व्यक्तींच्या हक्कांची आणि गरजांची पूर्तता करण्यासाठी समाजात जागरुकता निर्माण करणे

• जगभरात दिव्यांगांची चिकाटी, नेतृत्व आणि त्यांनी दिलेल्या योगदानाचा सन्मान करणे हे आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवसाचे उद्दिष्ट आहे.

आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवस 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

" सर्वसमावेशक आणि शाश्वत भविष्यासाठी अपंग व्यक्तींचे नेतृत्व वाढवणे " ही यंदाच्या आंतरराष्ट्रीय दिव्यांग दिवसाची  संकल्पना आहे. 

“Amplifying the leadership of Persons with Disabilities (PwDs) for an inclusive and sustainable future”.

अपंग व्यक्तींच्या हक्कांवरील अधिवेशन (Convention on the Rights of Persons with Disabilities) :

• संयुक्त राष्ट्रांनी 2006 मध्ये अपंग व्यक्तींच्या हक्कांवरील अधिवेशन स्वीकारले होते.

• भारताने या अधिवेशनावर 2007 मध्ये सही केली. 

• हे अधिवेशन स्वीकारल्यामुळे शाश्वत विकासासाठी 2030 अजेंडा आणि इतर आंतरराष्ट्रीय विकास फ्रेमवर्कच्या अंमलबजावणीमध्ये अपंग व्यक्तींचे हक्क आणि कल्याण अधिक महत्त्वाचे केले आहे.

भारतात आणि महाराष्ट्रात दिव्यांग व्यक्तींची लोकसंख्या किती आहे ? 

• 2011 च्या जनगणनेनुसार, भारतात 2.68 कोटी दिव्यांग आहेत, जे एकूण लोकसंख्येच्या 2.21% आहेत.

• सन २०११ च्या जनगणनेनुसार, महाराष्ट्रामध्ये 29,69,392 दिव्यांग व्यक्ती असून त्यांची संख्या महाराष्ट्राच्या एकूण लोकसंख्येच्या 2.63% आहे.

• महाराष्ट्रात दि.15.12.2022 च्या अधिसूचनेन्वये दिव्यांग कल्याण हा नवीन मंत्रालयीन प्रशासकीय विभाग स्थापन करण्यात आला आहे. 

दिव्यांगांसाठी सरकारी योजना/कार्यक्रम कोणते ? 

• दिव्यांग व्यक्तींसाठी शिक्षण, आरोग्य, रोजगार आणि न्याय व्यवस्थेतील सुविधा सुधारण्यासाठी अनेक योजना राबविल्या जात आहेत. 

• दिव्यांग व्यक्तींसाठी विशेष धोरणे आणि कायदे तयार केले आहेत.

उदाहरणार्थ : 

• दिव्यांग व्यक्तींना स्वैच्छिक कृतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी दीनदयाळ दिव्यांगजन पुनर्वसन योजना 

• जिल्हा अपंगत्व पुनर्वसन केंद्र 

• अपंग व्यक्तींचे हक्क अधिनियम 2016 च्या अंमलबजावणीसाठी योजना

• दिव्यांग व्यक्तींना साधने आणि उपकरणांच्या खरेदी आणि (जागेवर) बसवण्यासाठी आर्थिक सहाय्य योजना

• दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी मोफत प्रशिक्षण शिष्यवृत्ती

सीनबॅक्स सराव

Exercise CINBAX

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न ) नुकताच भारतीय लष्कर आणि कंबोडियाचे लष्कर यांच्यामधील सीनबॅक्स सरावाचे आयोजन खालील पैकी कोणत्या ठिकाणी करण्यात आले होते ?

1. मुंबई

2. पुणे

3. देवळाली

4. नागपूर

उत्तर : पुणे

सीनबॅक्स सरावा बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• सीनबॅक्स हा भारतीय लष्कर आणि कंबोडियाचे लष्कर यांच्यातील पहिला संयुक्त टेबल टॉप सराव आहे.

• हा सराव 1 डिसेंबर ते 8 डिसेंबर 2024 दरम्यान चालेल.  

सीनबॅक्स या सरावाचे आयोजन कोठे करण्यात आले आहे ? 

• पुण्यात फॉरेन ट्रेनिंग नोड येथे पहिल्या सीनबॅक्स या सरावाचे आयोजन करण्यात आले आहे.

• यासाठी कंबोडियन लष्कराच्या तुकडीमध्ये 20 जवान असतील आणि भारतीय लष्कराच्या तुकडीत इन्फंट्री ब्रिगेडच्या 20 जवानांचा समावेश असेल.

सीनबॅक्स या सरावाचे उद्दीष्टे काय आहे ? 

सीनबॅक्स सराव हा संयुक्त राष्ट्र चार्टरच्या अध्याय VII अंतर्गत दहशतवादविरोधी संयुक्त कारवाईच्या युद्धाभ्यासाच्या उद्देशाने आयोजित सराव आहे.

सीनबॅक्स या सराव कसा असेल ? 

• या सरावामध्ये दहशतवादविरोधी वातावरण निर्मितीसाठी कारवाईच्या नियोजनाबरोबरच गुप्तचर तत्परता, निगराणी आणि टेहळणीसाठी संयुक्त प्रशिक्षण कृतिदलाच्या स्थापनेशी संबंधित चर्चेवर भर दिला जाईल.

• या सरावात माहिती संचालन , सायबर युद्ध, हायब्रीड युद्ध, लॉजिस्टिक्स आणि अपघात व्यवस्थापन, एचएडीआर मोहीम इत्यादींवर चर्चा केली जाईल.

• हा सराव तीन टप्प्यात होणार आहे. 

• पहिला टप्पा : संयुक्त राष्ट्रांच्या शांतता मोहिमेदरम्यान दहशतवाद विरोधी कारवायांसाठी सहभागींची तयारी आणि अभिमुखता यावर लक्ष केंद्रित करेल.  

• दुसरा टप्पा : दुसऱ्या टप्पामध्ये टेबल टॉप सराव आयोजित केला जाईल. 

• तिसरा टप्पा : तिसऱ्या टप्पामध्ये योजनांना अंतिम रूप देणे आणि सारांश तयार करणे समाविष्ट असेल.

डॉ. राजेंद्र प्रसाद 

Dr. Rajendra Prasad

भारताचे पहिले राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांची आज जयंती. त्यांना विनम्र अभिवादन 🙏💐💐

Subject : GS - राज्यशास्त्र, आधुनिक भारताचा इतिहास, दिनविशेष, व्यक्ती

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न ) संविधान सभेच्या सुकाणू समिती चे अध्यक्ष खालील पैकी कोण होते ?

1. डॉ. राजेंद्र प्रसाद 

2. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

3. सरदार वल्लभभाई पटेल

4. पंडित जवाहरलाल नेहरू 

उत्तर : डॉ. राजेंद्र प्रसाद 

डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांच्या बद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

जन्म आणि शिक्षण : 

• त्यांचा जन्म 3 डिसेंबर 1884 रोजी बिहारच्या सारन जिल्ह्यातील जीरादेई या खेड्यात झाला.

• ते 1902 मध्ये कलकत्ता प्रेसिडेन्सी कॉलेजमध्ये दाखल झाले.

• 1907 मध्ये कलकत्ता विद्यापीठातून अर्थशास्त्रात पदव्युत्तर पदवी पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी कलकत्ता लॉ कॉलेजमध्ये कायद्याचा अभ्यास केला आणि कलकत्ता उच्च न्यायालयात प्रॅक्टिस केली.

• त्यांनी 1937 मध्ये अलाहाबाद विद्यापीठातून कायद्यात डॉक्टरेट पूर्ण केली.

भारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीतील योगदान : 

1911 मध्ये, ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे सदस्य झाले.

चंपारण सत्याग्रह (1917) :

• बिहारच्या 1917 च्या चंपारण्य सत्याग्रहाच्या वेळी महात्मा गांधींशीं त्यांचा परिचय वाढला. 

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील चंपारण सत्याग्रहाला सक्रिय पाठिंबा दिला.

• असहकार चळवळीचा भाग म्हणून त्यांनी बिहारमध्ये असहकार पुकारला आणि राज्याचा दौरा केला, जाहीर सभा आयोजित केल्या आणि समर्थन मिळविण्यासाठी भाषणे दिली.

• रौलट कायदा रद्द व्हावा, म्हणून देशात १९१९ मध्ये सत्याग्रहाची चळवळ सुरू झाली. त्यावेळी डॉ. राजेंद्र प्रसाद बिहार प्रांतिक परिषदेच्या अध्यक्षपदी निवडून आले.

• 1921 मध्ये पाटण्यात त्यांनी राष्ट्रीय विद्यापीठाची स्थापना करून स्वदेशी, मद्यपानबंदी, खादीचा प्रसार इ. कार्यक्रम हाती घेतले.

• 1931 मध्ये मिठाचा सत्याग्रह आणि 1942 च्या भारत छोडो आंदोलनात त्यांना तुरुंगवास भोगावा लागला होता.

भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस अधिवेशनाचे अध्यक्ष : 

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी ऑक्टोबर 1934 मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या मुंबई अधिवेशनाचे अध्यक्षपद भूषवले. 

• 1939 मध्ये सुभाषचंद्र बोस यांनी काँग्रेसच्या अध्यक्षपदाचा राजीनामा दिल्यानंतर डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांची अध्यक्षपदी निवड झाली. 

• 1947 मध्ये जे. बी. कृपलानी यांनी आपल्या पदाचा राजीनामा दिल्यावर डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे तिसऱ्यांदा भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे अध्यक्ष झाले.

डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांचा संविधान निर्मितीत सहभाग :

• 1946 मध्ये, राजेंद्र प्रसाद भारताच्या हंगामी सरकारमध्ये अन्न आणि कृषी मंत्री म्हणून पदभार सांभाळला. 

• 1946 ते 1950 या काळात संविधान सभेचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी काम पाहिले.

डॉ. राजेंद्र प्रसाद संविधान सभेच्या कोण कोणत्या समितींचे अध्यक्ष होते ? 

सुकाणू समिती, कार्यपद्धती नियम समिती, वित्त आणि कर्मचारी समिती या संविधान सभेच्या समितींचे डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे अध्यक्ष होते.

भारताचे पहिले राष्ट्रपती कोण आहेत ? 

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे स्वतंत्र भारताचे पहिले राष्ट्रपती आहेत.

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी 26 जानेवारी 1950 ते 13 मे 1962 पर्यंत भारताचे पहिले राष्ट्रपती म्हणून काम केले. 

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी 12 वर्षे भारताचे राष्ट्रपती होती. 

• भारत सरकारने 1962 मध्ये भारतरत्न हा सर्वश्रेष्ठ पुरस्कार देऊन त्यांच्या देशसेवेचा बहुमान केला.

• निवृत्तीनंतर ते बिहारमधील आपल्या सदाकत आश्रमात राहण्यास गेले.

• डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांचे 28 फेब्रुवारी 1963 रोजी निधन झाले.

डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी लिहिलेली काही पुस्तके : 

• "चंपारण येथील सत्याग्रह" (Satyagraha at Champaran)

• " इंडिया डिवायडेड" (India Divided)

• " आत्मकथा” (Atmakatha) 

• “महात्मा गांधी आणि बिहार, काही आठवणी” (Mahatma Gandhi and Bihar, Some Reminiscences), आणि

• “बापू के कदमों में” (Bapu ke Kadmon Mein)

सीमा सुरक्षा दल स्थापना दिन 

60th Raising Day of BSF

Subject : GS - दिनविशेष, संरक्षण

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) दरवर्षी सीमा सुरक्षा दल (BSF) स्थापना दिन केव्हा साजरी केला जातो ? (SSC GD)

1) 10 मार्च

2) 8 ऑक्टोबर

3) 21 ऑक्टोबर

4) 1 डिसेंबर

उत्तर : 1 डिसेंबर

• केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा बल (CISF) स्थापना दिन : 10 मार्च

• भारतीय वायुसेना दिन : 8 ऑक्टोबर

• पोलीस स्मृती दिन : 21 ऑक्टोबर

• सीमा सुरक्षा दल (BSF) स्थापना दिन : 1 डिसेंबर

सीमा सुरक्षा दल (BSF) बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

BSF : Border Security Force 

सीमा सुरक्षा दलाची स्थापना केव्हा करण्यात आली ? 

• 1965 पर्यंत भारताच्या पाकिस्तानच्या सीमेवर राज्य सशस्त्र पोलीस बटालियनचे व्यवस्थापन होते. 

• 9 एप्रिल 1965 रोजी पाकिस्तानने कच्छमधील सरदार पोस्ट, छर बेट आणि बेरिया बेटावर हल्ला केला. 

• या घटनेमुळे सशस्त्र आक्रमणाचा सामना करण्यासाठी भारत सरकारला एका विशेष केंद्र नियंत्रित सीमा सुरक्षा दलाची गरज भासली, जी पाकिस्तानच्या आंतरराष्ट्रीय सीमेवर सशस्त्र आणि प्रशिक्षित असेल.

• समितीच्या शिफारशीनुसार 1 डिसेंबर 1965 रोजी सीमा सुरक्षा दलाची स्थापना करण्यात आली.

• BSF हे गृह मंत्रालयाच्या प्रशासकीय नियंत्रणाखाली काम करते. 

सीमा सुरक्षा दलाचे पहिले महासंचालक कोण आहेत ?

• श्री के. एफ. रुस्तमजी (Shri K F Rustamji), हे BSF चे पहिले महासंचालक होते.

• BSF च्या स्थापनेत त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.

• यामुळे त्यांना BSF चे Founding Father म्हणून ही ओळखले जाते.

सीमा सुरक्षा दलाचे सध्याचे महासंचालक कोण आहेत ?

 श्री. दलजीत सिंह चौधरी (IPS) सर BSF चे वर्तमान महासंचालक (DIRECTOR GENERAL) आहेत.

सीमा सुरक्षा दलाचे बोधवाक्य (Motto) काय आहे ? 

जीवन पर्यंत कर्तव्य (Duty Until Death) हे सीमा सुरक्षा दलाचे बोधवाक्य आहे . 

BSF चे विशेष युनिट्स कोणते ? 

• हवाई शाखा

• नौदल शाखा

• तोफखाना रेजिमेंट

• क्रीक क्रोकोडाइल कमांडो फोर्स 

• थार वाळवंटातील विशेष ऑपरेशन्ससाठी उंटांची तुकडी (Camel Cavalry)

BSF कोठे तैनात आहेत ? 

अंदाजे 2.6 लाख जवानांचा समावेश असलेले BSF

• भारत-पाकिस्तान आंतरराष्ट्रीय सीमा 

• भारत-बांग्लादेश आंतरराष्ट्रीय सीमा 

• नियंत्रण रेषेवर (LoC) 

• काश्मीर खोऱ्यात घुसखोरीविरोधी भूमिका

• ईशान्य प्रदेशातील बंडखोरी

• ओडिशा आणि छत्तीसगड राज्यांमध्ये नक्षलविरोधी ऑपरेशन क्षेत्रांमध्ये तैनात आहे.  

• तसेच BSF पाकिस्तान आणि बांगलादेश आंतरराष्ट्रीय सीमेवरील एकात्मिक चेक पोस्टची सुरक्षा देखील करत आहे.

BSF चे काही महत्वाचे योगदान : 

• 1971 मध्ये भारत-पाकिस्तान युद्धात BSF ने देश संरक्षणा बरोबर अडकलेल्या बांग्लादेशी नागरिकांना मदत करून माणूसकीचे दर्शन घडविले. 

• 1999 च्या कारगिल युद्धादरम्यान, BSF ने सैन्याबरोबर एकजुटीने सर्व सामर्थ्याने देशाच्या अखंडतेचे रक्षण केले.

• BSF चे जवान गेल्या 10 वर्षांपासून मणिपूरमध्ये अंतर्गत सुरक्षा कर्तव्य बजावत आहेत आणि त्या भागात बंडखोरीचा यशस्वीपणे सामना करत आहेत.

• 26 जानेवारी 2001 रोजी गुजरातमध्ये झालेल्या भूकंपाच्या वेळी, BSF ने संकटग्रस्त लोकांना मदत केली.

• BSF प्रसिद्ध करतारपूर कॉरिडॉरवरील सुरक्षेची जबाबदारी हाताळत आहे.

• BSF ने कोविड महामारी दरम्यान सीमावर्ती भागात राहणाऱ्या लोकांना आवश्यक मदत प्रदान केली.

• 2014 मध्ये काश्मीर पूर, 2018 मध्ये केरळ पूर आणि 2013 मधील केदारनाथ दुर्घटना यासारख्या नैसर्गिक आपत्तींच्या वेळी तैनातीच्या क्षेत्रात BSF ने संकटकाळी तत्परतेने मदत पुरवली.

अग्नी वॉरियर युद्ध सराव 

Exercise AGNI WARRIOR

Subject : GS - युद्ध अभ्यास

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) अग्नी वॉरियर सराव खालील पैकी कोणत्या देशांमधील संयुक्त लष्करी सराव आहे ?

1) भारत आणि अमेरिका 

2) भारत-इंडोनेशिया

3) भारत आणि सिंगापूर

4) भारत आणि चीन

उत्तर : भारत आणि सिंगापूर

भारताबरोबर चे लष्करी युद्ध सराव 

• भारत आणि सिंगापूर : बोल्ड कुरुक्षेत्र, अग्नी वॉरियर

• भारत आणि अमेरिका : वज्र प्रहार, युद्ध अभ्यास

• भारत आणि इंडोनेशिया : गरुड शक्ती

• भारत आणि श्रीलंका : मित्र शक्ती

• भारत आणि नेपाळ : सूर्य किरण

• भारत आणि चीन : हॅंड-इन-हॅंड

• भारत आणि रशिया : इंद्र

अग्नी वॉरियर सरावा बद्दल IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• भारतीय लष्कर आणि सिंगापूरचे सशस्त्र दल यांच्यामधील द्विपक्षीय संयुक्त लष्करी सराव उपक्रमा अंतर्गतच्या अग्नी वॉरियर (XAW - 2024) हा सराव नुकताच पार पडला.

• 28 ते 30 नोव्हेंबर 2024 अशा तीन दिवसांच्या कालावधीत हा सराव पार पडला.

अग्नी वॉरियर 2024 सरावाचे आयोजन कोठे करण्यात आले होते ? 

• महाराष्ट्रात देवळाली इथल्या फील्ड फायरिंग रेंज येथे या सरावाचे आयोजन केले होते.

• या सरावात सहभागी झालेल्या सिंगापूरच्या सशस्त्र दलाच्या तुकडीत सिंगापूर तोफखान्याचे 182 जवान आणि भारतीय लष्कराच्या तुकडीत भारतीय तोफखान्याच्या 114 जवानांचा समावेश होता.

अग्नी वॉरियर या सरावाचे उद्दीष्ट काय होते ?

• संयुक्त राष्ट्रांच्या करारा अंतर्गत बहुराष्ट्रीय दल म्हणून संलग्नता प्राप्त करण्यासाठी एकमेकांची सरावपद्धती आणि कार्यपद्धतींचे जास्तीत जास्त आकलन करून घेणे हे या अग्नी वॉरियर (XAW - 2024) संयुक्त सरावाचे उद्दीष्ट होते. 

• या सरावामध्ये दोन्ही सैन्याच्या तोफखान्यानी संयुक्त मारक क्षमतेचे नियोजन, अंमलबजावणी आणि नवीन पिढीच्या अत्याधुनिक उपकरणांचा वापर करण्याबाबतची प्रात्यक्षिके सादर केली.

जागतिक एड्स दिन : 2024

World AIDS Day : 2024

Subject : GS - दिनविशेष, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान - रोग आणि आजार

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) जागतिक एड्स दिन केव्हा साजरी केला जातो ? (SSC GD 2021)

1. 1 डिसेंबर

2. 14 नोव्हेंबर

3. 12 नोव्हेंबर

4. 24 ऑक्टोबर

उत्तर : 1 डिसेंबर

• 1 डिसेंबर : जागतिक एड्स दिन

• 14 नोव्हेंबर : जागतिक मधुमेह दिन

• 12 नोव्हेंबर : जागतिक न्यूमोनिया दिन

• 24 ऑक्टोबर : जागतिक पोलिओ दिवस

HIV आणि AIDS आजारा संदर्भात परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• एड्स आजाराबाबत जनजागृती करण्यासाठी दरवर्षी 1 डिसेंबरला 'जागतिक एड्स दिन' साजरा केला जातो. 

• जागतिक एड्स दिन पहिल्यांदा 1988 रोजी साजरी करण्यात आला.

जागतिक एड्स दिन का साजरी करतात ?

• जागतिक एड्स दिन हा एक क्षण आहे जो आपल्याला आठवण करून देतो की आपण सर्वजण एड्सविरुद्धच्या लढाईत एकत्र आहोत.  

• जगभरातील HIV ग्रस्त लोकांसाठी समर्थन दर्शविण्यासाठी आणि एड्स-संबंधित आजारांमुळे मरण पावलेल्या लोकांचे स्मरण करण्यासाठी दरवर्षी जागतिक एड्स निर्मुलन दिन साजरी करतात.

जागतिक एड्स दिन 2024 ची संकल्पना (थीम) काय आहे ? 

"योग्य मार्ग घ्या: माझे आरोग्य, माझा हक्क!" ही जागतिक एड्स दिन 2024 ची संकल्पना आहे

“Take the rights path: My Health, My Right!”

HIV (ह्युमन इम्युनोडेफिशियन्सी व्हायरस) म्हणजे काय ?

HIV - Human Immunodeficiency Virus

• HIV हा एक विषाणू आहे जो रोगप्रतिकारक प्रणालीवर हल्ला करतो.

• पांढऱ्या रक्त पेशी ह्या रक्तातील संरक्षक पेशी असतात. या रोगप्रतिकारक शक्तीचे काम करतात.

• शरीरात प्रवेश केल्यावर HIV विषाणू पांढऱ्या रक्त पेशी (मुख्यतः CD4 पेशी) नष्ट करतो.

• HIV विषाणू मानवी रोगप्रतिकारक शक्तीला गंभीरपणे नुकसान करतात.

एड्स काय असतो ?

• AIDS - Acquired Immuno Deficiency Syndrome 

• एड्स हा HIV संसर्गाचा शेवटचा टप्पा आहे जो विषाणूमुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती खूप कमी झाल्यामुळे होतो.

HIV चा प्रसार कसा होतो ? 

• HIV प्रामुख्याने रक्त, वीर्य, ​​योनि स्राव आणि आईच्या दुधासह काही शारीरिक द्रव्यांच्या देवाणघेवाणीद्वारे प्रसारित केला जातो.

• संक्रमणाचा सर्वात सामान्य मार्ग म्हणजे लैंगिक संपर्काद्वारे, विशेषतः HIV संक्रमित भागीदारासह असुरक्षित लैंगिक संबंध. 

• HIV असणाऱ्या व्यक्तीसोबत सुया किंवा सिरिंज शेअर करणे.

• HIV असणाऱ्या व्यक्तीकडून रक्त संक्रमण किंवा अवयव प्रत्यारोपण करणे.

• स्तनपान करताना HIV असणाऱ्या आईकडून बाळामध्ये संक्रमण हे देखील संक्रमणाचे संभाव्य मार्ग आहेत.

टॅटू काढल्यामुळे किंवा बॉडी पिअर्सिंगमुळं HIV ची लागण होऊ शकते का ?

• HIV संक्रमित रक्ताच्या संपर्कात आलेली उपकरणं योग्य पद्धतीनं निर्जंतुक केली नाहीत किंवा तशीच इतर ग्राहकांसाठी वापरली तर HIV चा प्रसाराचा धोका असतो.

• त्यामुळे इंजेक्शनद्वारे, किंवा टॅटू काढल्यामुळे HIV ची लागण होऊ शकते.

HIV ची लक्षणे काय आहेत ?

ताप येणे, थंडी वाजते, खोकला, श्वास घेण्यास त्रास होणे, वजन कमी होणे, स्नायू दुखणे, रात्रीचा घाम येणे, पुरळ उठणे आणि लसिका ग्रंथी सुजणे यासारखी इतर सामान्य लक्षणे देखील असू शकतात.

HIV/ AIDS वर उपचार काय आहे ? 

• HIV किंवा AIDS वर कोणताही इलाज नसला तरी HIV AIDS साठी उपचार उपलब्ध आहेत जे व्हायरसचे व्यवस्थापन करण्यात आणि एड्सची वाढ रोखण्यात मदत करू शकतात. 

• अँटीरेट्रोव्हायरल थेरपी (Antiretroviral therapy, or ART) HIV साठी मानक उपचार आहे. 

• ART मध्ये व्हायरस दडपणाऱ्या औषधांचा समावेश असतो, ज्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती पुनर्प्राप्त होते आणि एड्सची वाढ रोखते.

• ART अत्यंत प्रभावी असल्याचे दर्शविले गेले आहे, ज्यामुळे HIV असलेल्या लोकांना दीर्घ आणि निरोगी आयुष्य जगता येते.

HIV/AIDS संदर्भात वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न : 

प्रश्न) एकमेकांबरोबर कप, भांडी शेअर केल्याने किंवा हात मिळवल्याने एचआयव्ही किंवा एड्स होऊ शकतो का ?

उत्तर : नाही 

प्रश्न) मच्छर आणि किटकांच्या चावण्यामुळे HIV पसरू शकतो का ? 

उत्तर : नाही. 

किटक HIV चा प्रसार करू शकत नाहीत. हे विषाणू किटकांच्या शरिरात जगू शकत नसल्याचं संशोधनातून समोर आलं आहे.

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

खालीलपैकी कोणता रोग टॅटूद्वारे एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये संक्रमित होऊ शकतो ?

(MPSC 2013)

A. एचआयव्ही-एड्स

B. चिकनगुनिया 

C. हिपॅटायटीस बी

पर्याय : 

1. A आणि B बरोबर

2. A आणि C बरोबर

3. B आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर 

उत्तर : A आणि C बरोबर

एचआयव्ही-एड्स आणि हिपॅटायटीस बी (HIV-AIDS & Hepatitis B) हे टॅटू काढल्यामुळे एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये संक्रमित होऊ शकतो. 

नॅनो युरिया म्हणजे काय ?

What is Nano Urea ?

Subject : GS - भूगोल, कृषी

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD, MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) द्रव नॅनो युरिया बद्दल खालील विधानांचा विचार करा आणि योग्य विधान/विधाने असलेला पर्याय निवडा.

A) इफकोने (IFFCO) गुजरातमध्ये देशातील पहिला नॅनो लिक्विड युरिया प्रकल्प उभारला आहे. 

B) द्रव नॅनो युरिया शेतकऱ्यांचा खर्च कमी करतो आणि उत्पन्न वाढविण्यासाठी मदत करतो.

C) द्रव नॅनो युरियाच्या वापरामुळे पर्यावरण संरक्षण करता येईल.

पर्याय : 

1. फक्त A आणि B बरोबर

2. फक्त B आणि C बरोबर

3. फक्त A आणि C बरोबर

4. A, B आणि C बरोबर

उत्तर : A, B आणि C बरोबर

बातमी काय आहे ? 

सरकारी मालकीच्या नॅशनल फर्टिलायझर्स लिमिटेड (NFL) ने अलीकडेच नॅनो लिक्विड युरिया उत्पादनात प्रवेश जाहीर केला.

नॅनो युरिया म्हणजे काय ?

• नॅनो युरिया हे प्रामुख्याने नॅनो टेक्नॉलॉजीचा वापर करून तयार करण्यात आलेले एक द्रव खत आहे, जे वनस्पतीची नायट्रोजन ची गरज पूर्ण करते.

• नॅनो युरिया हे इंडियन फार्मर्स फर्टिलायझर कोऑपरेटिव्ह लिमिटेड (IFFCO) द्वारे विकसित केले असून त्यांनी याचा पेटंट घेतलेला आहे.

• IFFCO चे नॅनो युरिया हे एकमेव नॅनो खत आहे जे भारत सरकारने मंजूर केले आहे.

• इफकोने (IFFCO) गुजरातमधील कलोल येथे देशातील पहिला नॅनो लिक्विड युरिया प्रकल्प उभारला आहे. 

द्रव नॅनो युरिया नेमकं कसं काम करतो ?

• नॅनो युरियाची पानावर फवारणी केल्यानंतर तो सहजपणे पेशींच्या भिंतीतून किंवा पानांच्या रंध्र छिद्रातून वनस्पतींच्या पेशीमध्ये प्रवेश करतो.

• वनस्पतीमध्ये प्रवेश केल्यानंतर ते वनस्पतीच्या वाहक प्रथिनांना बांधले जाऊ शकतात. 

• वनस्पतीच्या इतर भागांमध्ये वाहून नेले जातात. 

• पिकाच्या गरजेनुसार वनस्पतीमध्ये नॅनो युरिया वितरीत केला जातो.

द्रव नॅनो युरियाचे फायदे काय ? 

• पारंपरिक पद्धतीत 70 टक्के युरिया पिकांपर्यंत न पोहोचता हवेत उडून जातो किंवा अतिपाण्यामुळे जमिनीत मुरून बसतो. 

• यामुळे जमीन अॅसिडिक बनते तसेच जलस्रोत प्रदूषित होतात.

• परंतु पारंपरिक खता ऐवजी द्रव नॅनो युरियाची फवारणी केल्याचे अनेक फायदे आहेत.

शेतकऱ्यांना फायदा :

• द्रवरूपातील अल्ट्रा स्मॉल पार्टिकल्स पानांच्या माध्यमातून जमिनीत शोषले जातात. युरिया वाया जात नाही, 

• नॅनो युरियाची अर्धा लिटरची बाटली पारंपरिक युरियाच्या एका पोत्याएवढे पोषक तत्त्वे देते. यामुळे शेतकऱ्यांचे नुकसान टळते.

• तसेच पारंपरिक खतांच्या पिशव्या पावसाने भिजल्या तर खराब होण्याची शक्यता असते.

• नॅनो युरियाची साठवणूक आणि वाहतूक करणे सोपे आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांचा वाहतुकीचा आणि साठवणुकीचा खर्च वाचतो.

पीक उत्पादनात वाढ :  

• नॅनो युरियामुळे वनस्पतींना योग्य पोषण मिळते आणि कमी कष्टात पिकांचे चांगले उत्पादन घेता येते. 

• रिसर्च नुसार नॅनो युरियाच्या वापराने पिक उत्पन्नात सरासरी 8% वाढ दिसून आली आहे.

पर्यावरण संरक्षण : 

• नॅनो युरिया पर्यावरणास अनुकूल उत्पादन प्रक्रियेद्वारे तयार केले जाते त्यामुळे पर्यावरणाचा संतुलन राहण्यास मदत होते.

• द्रव नॅनो युरियाच्या वापराने मातीचे आरोग्य राखणे, जलप्रदूषण कमी करण्यासाठी मदत होईल.

IFFCO काय आहे ? 

• IFFCO- Indian Farmers Fertiliser Cooperative Limited

• IFFCO ही भारतातील सर्वात मोठी बहु-राज्य सहकारी संस्था आहे.

• जी संपूर्णपणे भारतीय सहकारी संस्थांच्या मालकीची आहे.

• त्याची स्थापना 1967 मध्ये झाली आणि आता ती देशातील सर्वात मोठी सहकारी आणि सर्वात मोठी खत उत्पादक कंपनी बनली आहे.

• IFFCO चे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे. 

प्रोजेक्ट वीर गाथा काय आहे ? 

वीर गाथा प्रकल्प काय आहे ? 

Project Veer Gatha

Subject : GS - सरकारी योजना

सरळसेवा, पोलीस भरती, अग्निवीर , SSC GD , MPSC, UPSC परीक्षेसाठी विचारलेले / संभाव्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न

प्रश्न) वीर गाथा प्रकल्पाबद्दल खालील विधानांपैकी योग्य विधान असलेला पर्याय निवडा.

अ) वीर गाथा प्रकल्प 2024 मध्ये सुरू करण्यात आला.

ब) शूरवीरांच्या जीवनकथांनी विद्यार्थ्यांमध्ये देशभक्तीची भावना जागृत करणे हा प्रोजेक्ट वीर गाथाचा उद्देश आहे.

पर्याय : 

1. फक्त अ बरोबर

2. फक्त ब बरोबर

3. अ आणि ब दोन्ही बरोबर

4. अ आणि ब दोन्ही चूक

उत्तर : फक्त ब बरोबर

2021 मध्ये वीर गाथा प्रकल्प सुरू करण्यात आला.

बातमी काय आहे ?

देशातील सर्व 36 राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांतील 1.76 कोटींहून अधिक शालेय विद्यार्थ्यांनी वीर गाथा 4.0 मध्ये उत्साहाने भाग घेतला आहे.

वीर गाथा प्रकल्पाबद्दल परीक्षेसाठी IMP वनलाईनर पॉईंट्स : 

• वीर गाथा प्रकल्प भारतातील शाळेतील विद्यार्थ्यांनी सशस्त्र दलातील जवानांना वाहिलेली श्रद्धांजली आहे.

• कविता, निबंध, चित्रे, व्हिडिओ यांसारख्या विविध प्रकारच्या ऍक्टिव्हिटीज् च्या माध्यमातून उपक्रम आयोजित केले जातात.

• प्रत्येक शाळेतील एकूण 4 सर्वोत्तम प्रवेशिका MyGov पोर्टलवर अपलोड केल्या जातात.

पुरस्कार आणि सन्मान : 

• प्रकल्प वीर गाथा 4.0 अंतर्गत, 100 विजेत्यांची निवड केली जाईल आणि त्यांचा सत्कार नवी दिल्ली येथे शिक्षण मंत्रालय आणि संरक्षण मंत्रालय यांच्या संयुक्त विद्यमाने केला जाईल. 

• प्रत्येक विजेत्याला ₹10,000/- रुपयांचे रोख बक्षीस दिले जाईल.

• तसेच, जिल्हा स्तरावर प्रत्येकी 4 विजेते 

• आणि राज्य/केंद्रशासित प्रदेश स्तरावर प्रत्येकी 8 विजेते असतील 

• अशा सर्व विजेत्यांना संबंधित जिल्हा आणि राज्य/केंद्रशासित प्रदेशांकडून गौरवण्‍यात येणार आहे.

वीर गाथा प्रकल्प कोण आयोजित करतात ?  

हा संरक्षण मंत्रालय आणि शिक्षण मंत्रालयाचा संयुक्त उपक्रम आहे.

वीर गाथा प्रकल्पाचा उद्देश कोणता ? 

शौर्य पुरस्कार विजेत्यांचे शौर्य, त्यांचे नि:स्वार्थ बलिदान आणि धैर्य यांच्या प्रेरणादायी कथा तसेच या शूरवीरांच्या जीवनकथांनी विद्यार्थ्यांमध्ये देशभक्तीची भावना जागृत करणे हा प्रोजेक्ट वीर गाथा चा उद्देश आहे.

वीर गाथा प्रकल्प केव्हा सुरू करण्यात आला ? 

• 2021 मध्ये वीर गाथा प्रकल्प सुरू करण्यात आला.

• वीर गाथा प्रकल्पाच्या तीन आवृत्त्यांचे आयोजन अनुक्रमे 2021, 2022 आणि 2023 मध्ये करण्‍यात आले.

• यंदाची (2024) ही 4 थी आवृत्ती आहे.